Lo ngại những rủi ro
Qua phân tích và lý giải trong báo cáo PCI 2012 vừa được công bố, khoảng cách giữa các tỉnh nhóm trên với các tỉnh nhóm dưới đang thu hẹp dần vì nhóm dưới của năm trước đang nỗ lực giản lược thủ tục hành chính để cải thiện môi trường đầu tư, trong khi đó nhóm trên sau những năm liên tục thành công nay lại vất vả trong cuộc chạy đua do những cải cách thành công về năng suất lao động, thủ tục hành chính… nay các yếu tố đó đang mất dần khả năng thu hút các nhà đầu tư.
Có tới 41% doanh nghiệp (so với 23% năm 2011) thừa nhận họ đã phải trả hoa hồng cho cơ quan nhà nước để giành được hợp đồng.
Theo Trưởng nhóm nghiên cứu PCI – tiến sĩ Edmund Malesky, Đại học Duke, Mỹ – hiện tượng này là dấu hiệu “tham nhũng nhỏ giảm nhưng tham nhũng lớn tăng”. Với phương pháp thống kê mới, nhóm nghiên cứu PCI đã tính toán được ngành xây dựng cơ bản có tỷ lệ doanh nghiệp phải trả hoa hồng để có hợp đồng cao nhất, tới 42,5%, tăng khoảng 12% so với năm 2011.
Ngành dịch vụ/thương mại có tới 35,4% doanh nghiệp phải trả hoa hồng để có hợp đồng năm 2012 – tăng gần gấp đôi so với năm 2011. Thấp nhất là ngành sản xuất, vẫn có 34% doanh nghiệp phải trả hoa hồng, cũng tăng gần 4% so với năm 2011. Báo cáo PCI khẳng định các doanh nghiệp có liên quan đến các cơ quan chính phủ lại thường có hành vi chi trả hoa hồng cao hơn.
Báo cáo PCI cũng cho biết có 55% doanh nghiệp FDI tham gia các hoạt động trả “chi phí không chính thức”. Ông Edmund Malesky nêu “quy luật”: doanh nghiệp trong nước hoạt động càng về sau càng bớt phải lót tay nhưng với doanh nghiệp FDI, càng hoạt động lâu càng tăng hối lộ. Đặc biệt, các doanh nghiệp FDI hay phải hối lộ nhất các đối tượng hoạt động trong các dự án nhóm A, trong nhóm hạn chế đầu tư, hay đầu tư có điều kiện, đòi hỏi phải cấp phép đặc biệt.
Có thể nói kết quả điều tra doanh nghiệp FDI phát đi một thông điệp đáng báo động là niềm tin của doanh nghiệp FDI đang thấp nhất kể từ năm 2009 khi bắt đầu thực hiện điều tra PCI.
Đáng lưu ý, báo cáo PCI 2012 cho thấy tâm lý bi quan của cộng đồng doanh nghiệp tiếp tục tăng vì chỉ còn 33% doanh nghiệp được điều tra cho biết có lạc quan về môi trường đầu tư. Đây là mức thấp kỷ lục từ trước đến nay vì trước khi ViệtNamgia nhập WTO, tỷ lệ doanh nghiệp lạc quan về môi trường đầu tư chiếm đến 76%.
Đối với hơn 1.500 doanh nghiệp FDI, có tới 36% khẳng định bất ổn vĩ mô là rủi ro lớn nhất họ gặp ở Việt Nam, tiếp theo là rủi ro hợp đồng, rủi ro chính sách và rủi ro lao động…
Tiếp cận đất đai, chi phí thời gian, tính năng động của chính quyền địa phương là các lĩnh vực có sụt giảm điểm số lớn so với năm trước. Chỉ có 36% doanh nghiệp tin tưởng được bồi thường thỏa đáng nếu bị thu hồi đất (giảm 5% so với năm 2007), 23,7% tin tưởng có thể khiếu nại lên cấp trên nếu cán bộ làm sai quy định Luật Đất đai.
Đáng lưu ý, niềm tin của doanh nghiệp đã sụt giảm mạnh sau vụ bắt giữ một số lãnh đạo ngành ngân hàng vào ngày 20-8-2012. Chúng ta dễ nhận ra điều này qua nhận định của báo cáo PCI 2012: “Trong vòng 20 ngày sau sự kiện đó, niềm tin của các nhà đầu tư trong và ngoài nước đã giảm một nửa”. Nguyên nhân của sự suy giảm này, theo báo cáo, do “doanh nghiệp đánh giá cuộc khủng hoảng này là ở tầm vĩ mô”. Trong đó, bị tác động mạnh nhất là nhóm doanh nghiệp có quy mô trung bình và lớn, và chủ yếu là lĩnh vực sản xuất. Sau sự kiện đó, số doanh nghiệp cảm nhận về rủi ro kinh tế vĩ mô tăng 20%.
Hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp giảm chưa từng thấy trong năm 2012 đã có tác động lớn đến niềm tin của họ về triển vọng kinh doanh, cũng như cảm nhận của họ về chất lượng điều hành của các địa phương. Sự suy giảm niềm tin thể hiện rõ nhất qua kế hoạch mở rộng sản xuất kinh doanh của họ mà báo cáo PCI 2012 ghi nhận là chỉ có 32,7% doanh nghiệp dân doanh và 33% doanh nghiệp FDI nói có kế hoạch mở rộng kinh doanh, trong khi tỷ lệ này của năm 2011 lần lượt là 45,5% và 47%.
Nhìn chung thông điệp mà PCI 2012 gửi đến các nhà đầu tư phản ánh đúng thực chất tình hình kinh doanh hiện nay.
Đỗ Ngọc Long
