Trước yêu cầu của thời kỳ mới của công cuộc phát triển đất nước và hội nhập quốc tế, Hiến pháp cần có những quy định thể hiện rõ quyền và nghĩa vụ của doanh nhân nhằm xây dựng tầng lớp doanh nhân lớn mạnh, có tinh thần dân tộc, văn hóa kinh doanh, có trách nhiệm xã hội, có đủ năng lực, trình độ để điều hành, quản lý các doanh nghiệp hoạt động có chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh cao.
Một số ý kiến cụ thể
Dưới đây, xin nêu một số ý kiến cụ thể trên cơ sở bản Dự thảo Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2013) – dưới đây gọi tắt là “Dự thảo”.
Về vị trí của doanh nhân trong xã hội. Thực tiễn của những năm đổi mới vừa qua đã cho thấy động lực chủ yếu để phát triển đất nước là đại đoàn kết toàn dân, phát huy sức mạnh của toàn dân tộc; hơn nữa, doanh nhân đã trở thành một tầng lớp xã hội ngày càng có vị trí quan trọng. Vì vậy, trong Điều 2 Dự thảo, không nên quy định “Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức” mà chỉ cần quy định “Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân” là đủ, thể hiện rõ hơn tư tưởng đại đoàn kết toàn dân, tránh phân biệt đối xử.
Về thể chế kinh tế. Điều 54 Dự thảo quy định “1. Nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế. 2. Các thành phần kinh tế đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế quốc dân, cùng phát triển lâu dài, hợp tác, bình đẳng và cạnh tranh theo pháp luật”. Quy định này không nhắc lại luận điểm lâu nay là “kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo” mà thực tế đã chứng minh là không phù hợp; có thể coi đây là một bước đột phá quan trọng, bảo đảm sự cạnh tranh bình đẳng của các thành phần kinh tế trong nền kinh tế thị trường. Xin đề nghị: nên tiến thêm một bước, khẳng định kinh tế tư nhân là bộ phận chủ lực của nền kinh tế.
Về quyền sở hữu và tự do kinh doanh. Về nguyên tắc, kinh tế thị trường đòi hỏi tôn trọng ba quyền tự do của dân: tự do sở hữu, tự do kinh doanh và tự do cạnh tranh; Nhà nước phải cam kết tôn trọng ba quyền tự do ấy. Điều 34 Dự thảo quy định “1. Mọi người có quyền tự do kinh doanh. 2. Nhà nước bảo hộ quyền tự do kinh doanh” và Điều 56 Dự thảo quy định “1. Tổ chức, cá nhân được tự do kinh doanh, thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đối với Nhà nước theo quy định của pháp luật. 2. Nhà nước thực hiện chính sách chống độc quyền và bảo đảm môi trường cạnh tranh lành mạnh trong kinh doanh. 3. Tài sản hợp pháp của tổ chức, cá nhân được Nhà nước thừa nhận, bảo hộ và không bị quốc hữu hóa…”. Điều 55 Dự thảo quy định “1. Nhà nước xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế, bảo đảm cho nền kinh tế vận hành theo quy luật thị trường…” là một điểm mới rất quan trọng về chức năng của Nhà nước trong kinh tế thị trường, khác với Điều 26 Hiến pháp 1992.
Đó là những quy định hợp lý, cần thiết rất đáng hoan nghênh. Đề nghị (i) Sau khoản 2 “Nhà nước bảo hộ quyền tự do kinh doanh” cần bổ sung “Nhà nước tạo môi trường thuận lợi cho các doanh nhân trong sản xuất kinh doanh”; (ii) có những điều khoản để bảo đảm thực hiện các quy định này trong thực tế, đồng thời xác định rõ trách nhiệm của tổ chức, cá nhân không thực hiện đúng các quy định này.
Về đất đai, cần sửa Điều 58 Dự thảo theo hướng bảo đảm quyền chính đáng của người đang có quyền sử dụng đất; chỉ trưng mua đất để thực hiện những dự án về quốc phòng, an ninh hoặc vì lợi ích quốc gia (không dùng từ “thu hồi”).
Quyền tham gia quản lý nhà nước. Quyền này cần được thể hiện cả trong các lĩnh vực chính trị và kinh tế.
Về chính trị, Điều 29 Dự thảo quy định “1. Công dân có quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của địa phương và cả nước. 2. Nhà nước tạo điều kiện để công dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội; công khai, minh bạch trong việc tiếp nhận, phản hồi ý kiến, kiến nghị của công dân” và Điều 30 Dự thảo quy định “Công dân có quyền biểu quyết khi Nhà nước tổ chức trưng cầu ý dân”. Các điều này rất quan trọng, nhằm thu hút được trí tuệ của doanh nhân vào việc hình thành hệ thống thể chế, chính sách. Xin đề nghị thêm: cơ quan nhà nước thực hiện tranh luận công khai, bình đẳng và giải trình đầy đủ khi còn những ý kiến khác nhau, tránh áp đặt những quy định thuận tiện cho cơ quan quản lý, gây khó cho doanh nghiệp.
Về kinh tế, hoan nghênh Điều 31 Dự thảo quy định “1. Mọi người có quyền khiếu nại, quyền tố cáo với cơ quan nhà nước có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân. 2. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền phải tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Người bị thiệt hại có quyền được bồi thường về vật chất, tinh thần và phục hồi danh dự theo quy định của pháp luật. 3. Nghiêm cấm việc trả thù người khiếu nại, tố cáo hoặc lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để vu khống, vu cáo làm hại người khác”. Đề nghị bổ sung: Tòa án độc lập trong xét xử, chỉ theo Hiến pháp và luật, để bảo đảm công lý, giảm thiểu rủi ro trong kinh doanh của doanh nhân.
Được bảo vệ bằng các töí chức xã hội công dân. Để khắc phục sự lạm quyền có thể xảy ra của các cơ quan nhà nước, bên cạnh các quy định về kiểm soát, hạn chế quyền lực đã ghi trong Hiến pháp, cần có thêm quy định Nhà nước khuyến khích và tạo thuận lợi cho các tổ chức xã hội hoạt động nhằm nâng cao trình độ, năng lực, trợ giúp doanh nhân trong quản lý, điều hành và bảo vệ quyền lợi chính đáng của doanh nhân, doanh nghiệp.
Vũ Quốc Tuấn