Trong một báo cáo gửi Chính phủ gần đây, Cục Quản lý công sản thuộc Bộ Tài chính đánh giá, khá nhiều DNNN chiếm giữ nhiều mặt bằng nhưng không sử dụng hết vào mục đích sản xuất kinh doanh và không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ tài chính đối với Nhà nước. Đặc biệt, không ít các doanh nghiệp được cổ phần hóa từ doanh nghiệp 100% vốn nhà nước được kế thừa toàn bộ nhà, đất từ doanh nghiệp cũ đã thực hiện chuyển mục đích, cho thuê lại kiếm lời, cá biệt một số nhà đất bị chiếm dụng hoặc bỏ trống, trong khi đó nhiều tổ chức khác lại không có mặt bằng để sản xuất kinh doanh.
Hồi năm 2007, Chính phủ đã có văn bản chỉ thị việc sắp xếp lại nhà, đất thuộc sở hữu nhà nước phải tiến hành dứt điểm trong vòng năm năm, tức vào 2011 phải hoàn thành, nhưng đến nay mới có hơn 60% các đơn vị trình phương án sắp xếp. Văn bản trên còn nói rõ sẽ áp dụng biện pháp chế tài, nếu như cơ quan nào không thực hiện báo cáo sẽ không được phép đầu tư xây dựng thêm, Nhà nước ngừng cấp tiền ngân sách, thủ trưởng bị xử lý theo quy định. Thế nhưng đến nay mọi việc vẫn như cũ.
Một khu đất thuộc Vinashin hiện bỏ hoang
Số liệu thống kê chưa đầy đủ của Cục Quản lý công sản cho thấy trụ sở làm việc của cơ quan nhà nước và cơ sở hoạt động hiện có diện tích 1,5 tỉ m² với tổng giá trị khoảng 594.000 tỉ đồng và hơn 100 nghìn m² nhà. Giá trị nhà đất chiếm 97,2% giá trị tài sản của nhà nước, trong đó riêng giá trị đất chiếm 76,2% tổng giá trị tài sản nhà nước tại các cơ quan hành chính sự nghiệp.
Tại một cuộc hội thảo bàn về việc sử dụng đất đai khu vực nhà nước tổ chức hồi tháng 3 vừa qua, ông Phạm Đình Cường, Cục trưởng Cục Quản lý công sản, nhận định phần lớn các khu đất đẹp nhất, đắc địa nhất ở các đô thị đều thuộc về những đơn vị nhà nước, đặc biệt là các tập đoàn và tổng công ty. Không ít trụ sở bề thế tọa lạc giữa trung tâm nhưng sử dụng không hiệu quả, đất có giá trị thương mại cao lại chuyển qua sử dụng vào các mục đích khác. Đây là hậu quả của sự sắp xếp bất hợp lý do yếu tố lịch sử để lại, nhưng cũng có nguyên nhân từ sự chây lì và không muốn giao trả của các cơ quan. Điều này đã khiến công cuộc sắp xếp lại đất đai thuộc sở hữu nhà nước diễn ra vô cùng chậm chạp, gây lãng phí lớn cho ngân sách.
Chỉ riêng các tập đoàn và tổng công ty nhà nước hiện đang quản lý sử dụng khoảng 155 triệu m² đất nhưng nay chỉ mới phê duyệt sắp xếp lại 9 triệu m², chuyển nhượng gần 100.000m²… Theo số liệu chưa đầy đủ, khoản thu từ sắp xếp nhà đất là 24.812 tỉ đồng, riêng đối với các tập đoàn – tổng công ty, số thu từ chuyển nhượng, chuyển mục đích sử dụng đất trên 15.000 tỉ đồng. Điều đáng nói là nhiều doanh nghiệp đang thiếu vốn để tái cơ cấu vẫn cố giữ lại đất đai như Tập đoàn Công nghiệp tàu thủy (Vinashin) nắm tới 1.200 hécta chưa sử dụng, không tự giác sắp xếp lại mà còn đề xuất bán để tạo nguồn vốn. Tổng công ty Lương thực miềnNamcó 351 mặt bằng trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, các điểm bán lẻ này khi chuyển đổi biến thành nhà ở cán bộ công nhân viên, phần còn lại được cho thuê mượn, lấn chiếm…
Trên thực tế, tại nhiều thành phố lớn, một bộ phận đất đai, trụ sở làm việc của các cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp đã bị sử dụng sai mục đích như cho thuê, cho mượn, bố trí làm nhà ở, sử dụng để kinh doanh, dịch vụ, thậm chí bỏ trống khi khai thác không hiệu quả… dẫn đến thất thoát nghiêm trọng tài sản nhà nước.
Ai cũng thấy rõ một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là tiền thuê đất quá thấp. Theo số liệu của ngành thuế, tiền thu từ thuê đất trong năm 2010 là 3.000 tỉ đồng, nếu chia cho khoảng 200.000 doanh nghiệp thuê đất, thì mỗi đơn vị đóng bình quân 1,5 tỉ đồng/năm. Nếu tính theo diện tích trên một mét vuông thì bình quân cả nước chỉ thu tiền thuê đất là 2.316 đồng/m². Vậy mà trên thực tế, nhiều doanh nghiệp còn đang đóng mức thấp hơn cả mức này, chỉ từ 800-1.000 đồng/m².
Đã có quá nhiều ưu đãi dành cho “thành phần chủ đạo” làm méo mó thị trường địa ốc và là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng cạnh tranh thiếu lành mạnh. Doanh nghiệp nhà nước thì lãng phí tài sản toàn dân trong khi doanh nghiệp tư nhân phải thuê mặt bằng giá cao làm đội chi phí sản xuất.
