Cùng với cơm, xôi là món ăn thường nhật của người sống bằng nghề nông ở nước ta nói chung, miền Tây Nam bộ nói riêng. Xôi còn là món cúng không thể thiếu trong các đám thôi nôi, đầy tháng, đặc biệt là lễ Kỳ yên cúng đình.
Xôi ngũ sắc
Để có nồi xôi ngon, người ta chọn nếp rặt loại dẻo, ngâm nước chừng nửa ngày rồi vo sạch, trộn với nước cốt dừa và ít muối theo cách nấu thông dụng của cư dân vùng sông nước miền Nam. Để tạo màu cho xôi, nếp sơ chế được chia ra nhiều phần; phần trộn với gấc làm màu đỏ, phần trộn nước lá cẩm làm màu tím, nước lá dứa làm màu xanh và phần còn lại màu trắng. Xôi được nấu chín bằng hơi nước sôi bằng cách dùng xửng (hay chõ theo cách gọi ở miền Bắc).Khi nấu, thỉnh thoảng phải dở nắp xửng để xả hơi, không cho nước ngưng tụ nhỏ vào nồi xôi, mất ngon.
Xôi, món ăn sáng của cư dân Đồng bằng sông Cửu Long
Xôi đã chín thì dùng đũa tre đơm vô chén, xong úp ngược chén lại để được khối hình bán nguyệt. Người ta còn lấy đậu xanh nấu chín, quết nhuyễn cho vào giữa miếng xôi để đẹp mắt hơn. Xôi để cúng đình được đơm vào nia. Người khéo tay giỏi đơm xôi cúng tới mức có thể tạo cả khối xôi hình bán nguyệt lớn cỡ vòng tay người ôm mà không bể, nứt. Sau đó nước cốt dừa được dùng làm cho mâm xôi bóng loáng, trông bắt mắt. Thông thường, chỉ cần rắc ít đường cát hoặc đậu phộng rang giã nhỏ trộn ít muối, đường lên đĩa xôi là có được bữa ăn ngon miệng, no lòng. Xôi ăn cách đó thích hợp với người ăn chay.Nhiều người dân miệt đồng lại thích ăn xôi với mắm chưng hay mắm ba khía.Vị ngọt của nếp, vị béo của dừa cộng với hương vị dân gian đồng quê trở thành món khoái khẩu của biết bao nông dân khi ra đồng làm mùa lúa mới. Đối với người Hoa ở các thị trấn, thị tứ miền Tây Nam bộ, xôi được họ ăn sáng với trứng vịt chiên xắt sợi, vịt quay xé, lạp xưởng xắt hột lựu, thêm ít củ cải, củ hành muối chua, chút nước tương, lát ớt.
Xôi gà
Vào một thời chưa xa, trong những đêm trăng thanh gió mát, giữa sân là nồi xôi đang chờ chín, bà thường kể cho cháu nghe những câu chuyện đời xưa hay mẹ dạy con gái nữ công gia chánh. Đó cũng là nơi những trai làng gái xóm gặp nhau trao duyên, tình tự, chờ xôi chín: Hai đứa mình “xôi đứng” xứng đôi/ Khi đi cũng đẹp, khi ngồi cũng cân.
Thạch Ba Xuyên