Ngoài khả năng kéo xe, và hình ảnh châm biếm chiếc mũi đỏ, bạn thực sự biết gì về tuần lộc?
Tuần lộc “reindeer” và tuần lộc “caribou” đều giống nhau
Về mặt lịch sử, tuần lộc “reindeer” châu Âu/châu Á và tuần lộc “caribou” ở Mỹ được coi là những loài khác nhau, nhưng chúng thực sự là một và giống nhau. Có hai nhóm tuần lộc chính: tuần lộc lãnh nguyên và tuần lộc rừng, chia theo khu vực mà chúng sống, chứ không phải theo vị trí toàn cầu. Chúng được chia thành các phân loài khác nhau, từ 9 đến 13 tùy thuộc vào người phân loại. Ít nhất một phân loài, tuần lộc Bắc cực, đã bị tuyệt chủng.
Chúng được gọi bằng nhiều tên
Reindeer (tuần lộc) bắt nguồn từ một từ Bắc Âu cổ đại “hreinin”, có nghĩa là “động vật có sừng”. Tuần lộc (caribou) dựa trên một từ tiếng Pháp có nghĩa là “người xúc tuyết” bắt nguồn từ thói quen đào bới tuyết kiếm thức ăn của chúng. Trong nhiều ngôn ngữ Đông Âu, tên gọi loài sinh vật này có nguồn gốc từ một từ Iran mang ý nghĩa là “gia súc”. Điều này có vẻ hợp lý vì chúng đều được bán thuần hóa trong các khu vực này và được nuôi để lấy thịt, lông, sữa, và sức vận chuyển.
Tuần lộc của Ông già Noel có nhiều khả năng thuộc phân loài R.t. platyrhynchus từ các đảo Svalbard ngoài khơi Na Uy
Bài thơ Chuyến viếng thăm của Thánh Nicholas của Clement C. Moore, lần đầu tiên giới thiệu với thế giới những con tuần lộc nhỏ xíu của ông già Noel. Loài tuần lộc duy nhất thực sự có thể được coi là nhỏ bé là phân loài Svalbard, chỉ bằng khoảng một nửa so với trọng lượng trung bình của các loài tuần lộc khác và chiều dài thân ngắn hơn ít nhất 0.3 – một đặc điểm được cho là hữu ích khi hạ cánh trên mái nhà.
Kỳ lạ thay, bạn sẽ hầu như không bao giờ nhìn thấy phân loài này trong những thước phim về ông già Noel. Những bộ phim thường sử dụng những con tuần lộc kích cỡ bình thường và những bộ phim hoạt hình thường vẽ chúng lai giữa một con nai thường và một con tuần lộc.
Không phải lúc nào cũng dễ dàng xác định được giới tính của một con tuần lộc
Đối với hầu hết các loài hươu, nai, chỉ có con đực phát triển gạc, nhưng điều đó không đúng với hầu hết những con tuần lộc. Mặc dù những con cái trong một số quần thể không có gạc, nhiều con cái vẫn có. Trong những khoảng thời gian nhất định trong năm, bạn vẫn có thể xác định giới tính của một con tuần lộc bằng cách kiểm tra gạc. Đó là bởi vì những con đực mất gạc của chúng trong mùa đông hoặc mùa xuân, nhưng gạc của những con cái rụng vào mùa hè. Những con cái có kích thước nhỏ hơn đáng kể so với những con đực, nhưng bạn có thể nhầm lẫn nếu tình cờ gặp một con cái đặc biệt lớn hoặc một con đực nhỏ.
Tuần lộc của Ông già Noel có thể là tuần lộc cái
Tuần lộc rụng gạc ở những thời điểm khác nhau của năm dựa trên tuổi và giới tính của chúng, chúng ta có thể biết được rằng tuần lộc của Ông già Noel có thể không phải là con đực già bởi vì tuần lộc đực già mất gạc trong tháng 12 và tuần lộc Giáng sinh luôn được miêu tả với những chiếc gạc. Điều đó có nghĩa chiếc xe trượt tuyết của Ông già Noel hoặc phải được kéo bởi những con tuần lộc trẻ, được liên tục thay thế khi chúng bắt đầu già, hoặc là đoàn tuần lộc của ông già Noel toàn là tuần lộc cái. Điều đó tùy thuộc vào trí tưởng tượng của bạn.
Ban đầu tuần lộc có quan hệ với Ông già Noel qua thơ
Trước khi Moore viết bài thơ Chuyến viếng thăm của thánh Nicholas (hay còn gọi là Đêm trước lễ Giáng sinh) vào năm 1823, không ai nghĩ tuần lộc có mối liên quan với ông già Noel. Moore giới thiệu đến thế giới Dasher, Dancer, Prancer, Vixen, Comet, Cupid, Dunder và Blixem Trong khi sáu cái tên đầu đều có nghĩa trong tiếng Anh, hai cái tên cuối đã được chuyển ngữ từ tiếng Hà Lan sang tiếng Đức, trở thành Donner và Blitzen – mang ý nghĩa là “sấm” và “sét”.
Rudolph nhỏ vẫn chưa được giới thiệu cho đến khi Robert L. May viết cuốn sách thơ dành cho trẻ em do Montgomery Ward xuất bản vào năm 1939 mang tên Rudolph – Tuần lộc mũi đỏ. Rudolph có nghĩa là “con sói nổi tiếng” trong tiếng Đức.
Tuần lộc là động vật có vú duy nhất có thể nhìn thấy ánh sáng tia cực tím
Trong khi tầm nhìn của con người ngừng lại tại những bước sóng khoảng 400nm, tuần lộc có thể thấy lên đến 320nm. Phạm vi này chỉ bao gồm phần quang phổ mà chúng ta có thể thấy với sự hỗ trợ của đèn blacklight, nhưng nó vẫn còn đủ để giúp tuần lộc nhìn thấy mọi thứ trong những khoảng không trắng toát của Bắc cực. Con người rất khó, thậm chí không thể phân biệt những thứ như nước tiểu và lông trắng trong tuyết, nhưng đối với tuần lộc, chúng có thể nhìn thấy với độ tương phản cao.
Tuần lộc được sinh ra để sống trong môi trường khắc nghiệt và lạnh giá
Cuộc sống ở vùng lãnh nguyên rất khó khăn, nhưng loài tuần lộc lại dễ dàng sinh sống ở đấy nhờ những đặc điểm tiến hóa tuyệt vời. Mũi của chúng đặc biệt thích nghi để làm ấm không khí hít vào trước khi đưa vào phổi và làm ngưng tụ nước trong không khí, sau đó được sử dụng để giữ ẩm cho màng nhầy. Bộ lông của chúng giữ lấy không khí, không chỉ giúp cách nhiệt, mà còn giúp chúng nổi trong nước; điều này rất quan trọng khi chúng di chuyển qua sông và hồ lớn.
Thậm chí móng guốc của chúng cũng đặc biệt. Vào mùa hè, khi mặt đất ướt, gan bàn chân của chúng được làm mềm, giúp chúng có thêm lực kéo. Tuy nhiên vào mùa đông, gan bàn chân thắt lại, làm lộ vành móng guốc, được sử dụng để tạo lực kéo trên tuyết và băng trơn trượt.
Trong khi không phải tất cả tuần lộc đều di cư, một số con có thể đi xa hơn so với bất kỳ loài động vật có vú nào khác trên cạn
Một vài quần thể tuần lộc Bắc Mỹ di chuyển hơn 3.100 dặm mỗi năm, khoảng 23 dặm mỗi ngày. Với tốc độ nhanh nhất của chúng, những con tuần lộc có thể chạy 50 dặm/giờ và bơi 6,2 dặm/giờ. Vào mùa xuân, đàn di cư từ 50.000 đến 500.000 con, nhưng trong mùa đông từng đàn nhỏ hơn nhiều khi tuần lộc đã bước vào mùa giao phối và sự cạnh tranh giữa các con đực bắt đầu chia rẽ khỏi nhóm. Trong khi nhiều loài gia súc như con bê phải học cách đi bộ nhanh; trong vòng chỉ 90 phút sau khi được sinh ra, một con tuần lộc con đã có thể chạy.
Tuần lộc đóng vai trò quan trọng trong sự sống còn của nhiều nền văn hóa
Ở Bắc Âu và Canada, săn tuần lộc giúp cho các bộ lạc sống còn, từ thời kỳ đồ đá giữa và thời kỳ đồ đá mới cho đến thời hiện đại. Tại Na Uy, việc tìm thấy những hố bẫy tuần lộc, những hàng rào dẫn đường và những giá cung bẫy thú có niên đại từ thời kỳ đồ đá vẫn còn phổ biến. Và ở Bắc Âu, tuần lộc vẫn là loại thịt phổ biến, được bán trong các cửa hàng tạp hóa, dưới đủ hình thức: tươi nguyên, đóng hộp và sấy khô. Hầu như tất cả các bộ phận trên cơ thể chúng đều có thể ăn được và nhiều phần là nguyên liệu quan trọng của món ăn truyền thống địa phương.
Ở Bắc Mỹ, người dân Inuit vẫn sử dụng chúng như cách họ đã dùng hàng ngàn năm: nuôi lấy thịt, làm quần áo, chỗ ở, và công cụ. Nhiều bộ lạc vẫn theo tập quán truyền thống ngăn chặn việc bán thịt và hạn chế số lượng họ có thể giết trên mỗi chuyến đi săn.
- Xem thêm: Đến thăm quê hương ông già Noel
Chúng từng sống xa hơn về phía nam
Trong khi hiện nay tuần lộc sống riêng biệt ở những vùng phía Bắc của thế giới, khi trái đất mát hơn và con người chưa phải là mối đe dọa, lãnh thổ của chúng rộng lớn hơn nhiều. Trong thực tế, tuần lộc từng sống ở khắp các con đường Nevada, Tennessee, và Tây Ban Nha trong khu vực Pleistocene. Môi trường sống của chúng bị thu hẹp đáng kể trong vài thế kỷ qua. Trong thế kỷ 19, tuần lộc vẫn còn sống ở miền Nam Idaho.
