Trong các cơ quan nhà nước, lâu nay đã có luật “bất thành văn” rằng “Công việc thì từ dưới lên”, còn “Khen thưởng, chính sách cứ từ trên xuống”. Gần đây lại rộ lên việc khen thưởng những việc làm bình thường, đã được quy định trong nhiệm vụ của các viên chức nhà nước. Họ được nhân dân trả lương bằng tiền thuế để làm việc tốt chứ không phải để làm việc tồi. Không thể lấy tiền thuế của dân để khen khi họ làm việc tốt bình thường.
Lại nhớ chuyện khen thưởng của người xưa mà buồn. Trong triển lãm “Bút phê của các hoàng đế triều Nguyễn” tại Huế ngày 23-9 vừa qua với 150 phiên bản, có nhiều điều làm người xem mất ngủ. Nhà nước “mạt phong kiến” lâu nay bị chê bai, phê phán đủ thứ, lại cực kỳ nghiêm túc và khắt khe chuyện khen thưởng. Khi Viện Cơ mật tấu trình xin thưởng khánh vàng cho một tri huyện của tỉnh Lâm Viên và tiền vàng cho Bố chánh Bình Thuận, vua Khải Định năm thứ 2 (1917) đã có bút phê “Tri huyện mà cũng xin thưởng khánh vàng thì lời nói trước đây của trẫm chỉ là lời nói suông mà thôi”. Còn với Bố chánh Bình Thuận thì nhà vua phê “Đó là nghĩa vụ của nước ta và chức phận của viên đó, thưởng làm gì?”. Chao ôi, thưởng cho tri huyện và bố chánh mà phải xin ý kiến vua và bị từ chối thẳng thừng. Chẳng bù cho bây giờ, cứ loạn thi đua khen thưởng. Một câu chuyện khác. Năm Thành Thái thứ 18 (1906), dù nhà vua bị o ép tứ bề nhưng khi Thượng thư bộ Công là Lê Trinh trình tấu việc phong tước cho Ưng Huyền, vua kiên quyết từ chối với bút phê “Không phê chuẩn khoản Ưng Huyền hấp tấp” dù đó là người thân thích, dòng dõi hoàng tộc. Còn hiện nay, có cả bộ máy tham mưu hoành tráng, mà việc đề bạt cán bộ lắm chuyện trêu ngươi, chẳng biết ai là người chịu trách nhiệm. Còn chuyện chạy biên chế, từ chân bảo vệ đến cao nhất, cứ việc quy ra tiền. “Ai cũng hiểu, chỉ vài người không hiểu” (vì giả bộ?)…
Chỉ qua một cuộc triển lãm nhỏ, đã có nhiều điều đáng suy ngẫm và nên học tập từ người xưa. Nếu các nhà lãnh đạo chịu khó tìm hiểu lịch sử thì có biết bao túi khôn của tổ tiên gởi gắm cho đời sau noi gương để tránh “loạn” khen thưởng; “loạn” chạy chức chạy quyền, chạy biên chế như hiện nay. Mới hay, chẳng cần học đâu xa, chỉ học ngay cha ông mình cũng đủ tránh bao nhiêu tệ nạn cho đất nước.
