Xây dựng con người tự học đang trở thành một xu hướng giáo dục của thế giới. Sự dịch chuyển từ giáo dục sang “tự giáo dục” đang trở thành kim chỉ nam của những nhà tiên phong nghiên cứu giáo dục hàng đầu thế giới, và đó cũng là yêu cầu hàng đầu trong tiêu chí tuyển dụng của những tập đoàn đang dẫn dắt thế giới.
Nhưng những thách thức của hành trình tự học lại đang là một ngọn núi lớn mà các bậc cha mẹ phải giúp con cái của mình vượt qua, đồng thời chính mình cũng phải học cách vượt qua nó. Dự án “trở thành con người tự học” nghe rất thú vị nhưng phải đối mặt với thách thức lớn nhất của loài người: thay đổi thói quen và giữ sự tập trung hoàn toàn cho mục đích lớn lao đó.
Chúng tôi giới thiệu khái niệm “dòng chảy – flow”, một trong những cách tiếp cận với việc triển khai dự án lớn lao này, và những cách thức để tạo ra dòng chảy của tư duy – đũa thần cho người tự học.
Sự quan trọng của yếu tố sáng tạo và văn hóa cá nhân
Arun Sundararaian, giáo sư Trường kinh doanh Stern thuộc Đại học New York, đã đưa ra một dự báo cho bức tranh thế giới tương lai: nền kinh tế chia sẻ – sự trỗi dậy của chủ nghĩa tư bản dựa-trên-đám-đông, qua đó ông mô tả rất rõ chân dung và sự phát triển của “một thế hệ dùng chung”: chung một chiếc xe, chung một ngôi nhà, chung người giữ trẻ, chung một lớp học vẽ…
Giờ đây, thế giới đã sẵn sàng chuyển dịch sang một thế hệ mới – thế hệ sở hữu ít tài sản, đối lập với thế hệ sử dụng nhiều tài sản trong quá khứ; thế hệ chia sẻ thông tin ngang hàng, đối lập với thế hệ được chia sẻ thông tin theo vị trí – chức vụ – tầng lớp; thế hệ được tự do thể hiện cái tôi của mình trên nhiều phương tiện truyền thông, đối lập với thế hệ chỉ được nói khi có quyền lực hay chức vụ.
Brian Chesky, CEO của Airbnb, dịch vụ chia sẻ nhà ở cho khách du lịch trên toàn cầu thông qua ứng dụng (platform), người đã cung cấp chỗ ngủ cho 40 triệu khách chỉ trong năm 2016 mà không sở hữu bất kỳ một căn hộ hay khách sạn nào, đã nói: “Một trong những nguyên tắc chỉ đạo của đời tôi là sống trong một thế giới do tôi tự thiết kế, đó có thể là cuộc đời bạn, là một công ty, là thế giới bạn muốn sống.
Và vì thế tôi nghĩ chúng tôi sẽ phải tư duy lại nhiều thứ, bắt đầu bằng lĩnh vực kinh doanh cốt lõi của chúng tôi rồi sang đến văn hóa của chúng tôi. Văn hóa của chúng tôi đã được thiết kế.
Tôi không tin có điều gì là không thể tránh khỏi hay có gì là số phận. Tôi tin rằng dù bạn có thiết kế một nền văn hóa hay không thì nền văn hóa đó vẫn được thiết kế cho bạn, do vậy, tốt hơn hết là bạn hãy thiết kế nó vì nếu không thì có thể bạn sẽ không thích cái kết cục mà bạn phải chấp nhận”.
Hãy đọc kỹ từng lời mà Chesky đã nói. Một thế giới tự thiết kế, một nền văn hóa tự thiết kế. Đó chính là thế giới mà con cái chúng ta sẽ can dự vào: một thế giới không tập trung mạnh vào sản xuất thật nhiều của cải, mà là một thế giới sử dụng tối ưu của cải đã có, một thế giới của những người tự do sáng tạo nên văn hóa của mình. Nhưng ai là người có thể tự do sáng tạo nên văn hóa của mình, nếu không tự đưa mình vào “dòng chảy” tư duy mới, năng lực mới, một khả năng chuyển đổi mới?
Nhúng mình vào dòng chảy
“Dòng chảy là trạng thái tâm trí hoạt động mà trong đó, cá nhân thực hiện một hành động được “nhúng” ngập trong dòng cảm xúc và sự tập trung của nguồn năng lượng, tham dự một cách toàn vẹn và tận hưởng trong quá trình hoạt động diễn ra”.
Khái niệm này được Mihaly Csikszentmihalyi, nhà tâm lý học người Mỹ gốc Hungary, đưa ra trong một cuộc phỏng vấn vào năm 1975 và đã được áp dụng ở nhiều lĩnh vực trên khắp thế giới.
Trong cuốn sách Khởi nghiệp táo bạo, Peter H. Diamandis – Chủ tịch và CEO của tổ chức phi lợi nhuận X PRIZE (một tổ chức hỗ trợ các công nghệ đột phá hữu ích cho loài người tại Hoa Kỳ) đã mô tả lại định nghĩa về dòng chảy: “Đó là trạng thái tối ưu của nhận thức khi chúng ta cảm thấy thông suốt và hoạt động tốt nhất”.
Richard Branson, CEO của Virgin Group nói: “Trong 2 giờ đồng hồ ở trạng thái dòng chảy, tôi có thể hoàn thành những việc trọng đại, giống như tôi không gặp bất kỳ cản trở nào”.
Làm sao để tạo nên trạng thái dòng chảy cho chính mình? Steven Kotler, đồng tác giả của cuốn Khởi nghiệp táo bạo, đã cho biết: có tất cả 17 yếu tố tạo ra dòng chảy, ba yếu tố liên quan đến môi trường, ba yếu tố liên quan đến tâm lý, mười yếu tố liên quan đến xã hội và một yếu tố liên quan đến sáng tạo. Nhưng điều quan trọng nhất là trạng thái dòng chảy đi sau sự tập trung. Nó là trạng thái của sự say mê trọn vẹn.
Như vậy, 17 tác nhân chính là cách thức để nâng cao sự tập trung, hướng sự chú ý vào hiện tại, từ đó tạo ra dòng chảy. Nhà tâm lý học Ned Hallowell cho rằng yếu tố đầu tiên để đạt đến trạng thái của “dòng chảy” là phải chấp nhận rủi ro.
“Người đang yêu phải sẵn sàng chấp nhận rủi ro bị từ chối, vận động viên phải chấp nhận rủi ro về thể chất, người nghệ sĩ phải sẵn sàng bị chê bai, và những người bình thường như bạn và tôi phải chấp nhận sai lầm vụng dại và thất bại như một kẻ ngốc nếu muốn đạt được trạng thái này. Nếu bạn không khuyến khích rủi ro thì bạn đang từ chối thâm nhập vào dòng chảy”.
Yếu tố thứ hai là môi trường phong phú, bao gồm sự mới lạ, khó đoán và phức hợp. Trong một môi trường nhiều rủi ro với cả hiểm nguy lẫn cơ hội, con người, theo bản năng tự nhiên của mình, sẽ tập trung tốt nhất. Phải tạo ra một môi trường phong phú và đủ thách thức, con người mới đạt đến trạng thái tập trung tối ưu.
Theo Mihaly Csikszentmihalyi, có ba yếu tố tâm lý quan trọng để tạo ra trạng thái dòng chảy, đó là những mục tiêu rõ ràng, phản hồi tức thì và tỷ lệ thử thách/kỹ năng. Mục tiêu rõ ràng được mô tả và định hình đủ chi tiết để một người sẽ biết tuần đó họ tập trung cho việc gì, ngày hôm đó họ tập trung cho việc gì, và sự tập trung đó đóng góp như thế nào trong toàn bộ mục tiêu lớn.
Phản hồi tức thì chính là tạo ra một công cụ đối chiếu/xác lập kết quả của việc làm đó. Có thể là người (cha mẹ giúp con kiểm tra bài), là phần mềm trắc nghiệm (với những bài thi), hoặc là phản hồi của bạn đọc về một chương sách (nếu con của bạn hay chính bạn viết sách), hoặc là một mẫu vẽ phác thảo trong một bộ sưu tập thời trang được chia sẻ, thăm dò trong cộng đồng. Càng chú tâm vào việc tìm kiếm các phản hồi tức thì, chúng ta sẽ có những điều chỉnh phù hợp để tối ưu hơn.
Tỷ lệ thử thách/kỹ năng cho thấy rằng sự tập trung cao độ nhất khi có mối liên hệ nhất định giữa độ khó của một nhiệm vụ và khả năng chúng ta thực hiện nhiệm vụ đó. Nếu thử thách quá lớn thì nỗi sợ hãi sẽ lấn át tất cả. Nếu thử thách quá dễ dàng, chúng ta sẽ ngưng tập trung. Dòng chảy xuất hiện gần trung điểm cảm xúc giữa sự nhàm chán và sự lo lắng, nơi mà nhiệm vụ đủ khó để khiến chúng ta động não, nhưng không khó đến mức khiến chúng ta nản lòng.
Tác nhân xã hội của dòng chảy chính là việc xây dựng một “dòng chảy nhóm”. Đó là một nhóm làm việc, học tập có sự tập trung nghiêm túc, mục tiêu chung rõ ràng, giao tiếp tốt, sự thân thuộc và cái tôi đồng điệu, lắng nghe thật sự và có khả năng hài hước trong nhiều tình huống, chính là một mô-típ tốt cho dòng chảy nhóm.
Và tác nhân cuối cùng: sự sáng tạo trong dòng chảy sẽ đạt được khi bạn có khả năng nhận diện mô hình (sự kết nối những ý tưởng mới lại với nhau trong não bộ) và chấp nhận rủi ro (sự can đảm để biến những ý tưởng thành hiện thực). Cả hai trạng thái trải nghiệm này đều tạo ra những phản ứng hữu cơ mạnh mẽ trong não bộ, và nhờ đó bộ não sẽ đi vào trạng thái dòng chảy.
- Xem thêm: Cách nào khai phá năng lực người trẻ?
Việc đưa mình vào trạng thái dòng chảy bắt đầu từ việc bạn phải dũng cảm rời khỏi vùng an toàn của mình, dấn thân cho những gì mình thật sự yêu thích, thiết lập những mục tiêu rõ ràng và tìm kiếm những người cùng chí hướng để tham gia vào một nhóm.
Tất cả những điều này đều bắt đầu từ một câu hỏi đơn giản: bạn/con cái của bạn thật sự yêu thích điều gì? Đó là sự dũng cảm trong việc tạo cho mình/hay con của mình, một cơ hội được “nhúng” vào dòng chảy của chính mình.
Nếu con bạn thích một điều gì đó mà bạn không hiểu rõ, không nằm trong định hướng cá nhân của bạn đối với con của mình, liệu bạn có đủ kiên nhẫn và dũng cảm để lắng nghe và thúc đẩy con đi theo hướng mà dòng chảy ấy đang réo gọi? Đó là những việc mà bố mẹ có thể làm cho con hay cho chính mình trong thời đại biến động này: hãy tìm một cơ hội để đưa mình vào dòng chảy trở thành một “người tự học”. Dù bạn là chuyên gia ở bất cứ lĩnh vực nào, chỉ cần ở trong dòng chảy, bạn/con của bạn sẽ là người tự học toàn vẹn.
