Người Neanderthal đã tuyệt chủng là họ hàng gần nhất của chúng ta – người Homo Sapiens. Mối quan hệ rất gần gủi này đã khiến cho người Neanderthal trở thành một đề tài nghiên cứu luôn hấp dẫn các nhà khoa học.
Các phát hiện mới nhất về người Neanderthal cho thấy các nguy cơ mà họ đối mặt, những kỹ năng giúp họ sống sót qua hàng thiên niên kỷ, tại sao họ trông khác biệt với người hiện đại, và người Neanderthal đã cứu loài người khỏi sự tuyệt chủng như thế nào.
Gương mặt bí ẩn của người Neanderthal
Ngay thời điểm mà các nhà khoa học xác định rằng người Neanderthal thuộc họ người, họ đã tự hỏi: Tại sao gương mặt người Neanderthal lại trông rất khác biệt? So với người hiện đại, mặt của họ nhô ra với gò má đặc biệt cao và cái mũi to.
Một giả thuyết chiếm ưu thế vào lúc đó cho rằng đặc điểm này giúp cho người Neanderthal cắn mạnh hơn. Bằng chứng các thương tổn về răng miệng cho thấy họ sử dụng hàm răng như bàn tay thứ ba để giữ các thứ, có lẽ trong khi chế tạo vũ khí hay may vá.
Tuy nhiên, các nhà khoa học trong năm 2018 khi so sánh người hiện đại với sọ người Neanderthal đã phủ định giả thuyết này. Con người hiện đại hóa ra có vết cắn còn mạnh hơn, nhưng không sở hữu những đặc điểm nói trên.
Khi giả thuyết này bị phủ định, các nhà nghiên cứu quay sang các giả thuyết giải thích sự khác biệt xuất phát từ nhu cầu vật chất. Người Neanderthal có cơ thể to lớn và sử dụng nhiều năng lượng hơn (có thể lên đến 4.480 calo mỗi ngày). Họ di chuyển nhiều và đôi khi phải sống trong môi trường lạnh giá.
Nghiên cứu về đặc điểm trên gương mặt người Neanderthal cho thấy mũi của họ lớn hơn 29% so với người hiện đại. Điều này cho phép họ hấp thu lượng oxy nhiều hơn và không khí vào phổi ấm hơn, cả hai yếu tố này đều có thể giúp họ duy trì các hoạt động với cường độ cao trong mùa đông.
Bí ẩn của việc chia tách người hiện đại và người Neanderthal
Cây phả hệ của con người đến nay vẫn còn một số vấn đề mơ hồ và phức tạp. Mặc dù nắm trong tay rất nhiều hài cốt và các di chỉ hóa thạch, cùng với công nghệ DNA tiên tiến, các nhà khoa học vẫn không thể viết lại đầy đủ câu chuyện tiến hóa của loài người. Một phần câu chuyện cho đến giờ vẫn còn để trống, là chúng ta chưa biết được tổ tiên chung của con người hiện đại và người Neanderthal.
Các xét nghiệm di chỉ hóa thạch cho thấy người hiện đại đã tiến hóa cách đây 300.000 năm, nhưng việc tìm ra bằng chứng về sự xuất hiện sớm nhất của người Neanderthal là rất khó khăn. Những di tích cổ nhất về họ có niên đại vào khoảng 400.000 năm, trong khi một số nghiên cứu di truyền đã tìm thấy dấu vết của sự phân chia với con người từ khoảng 650.000 năm trước.
Trong năm 2018, các nhà nghiên cứu đã phát hiện răng hóa thạch của người tiền sử xuất hiện ở hai địa điểm khác nhau trên bán đảo Ý. Các “họ người” mà chúng thuộc về chưa được xác định. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu tìm thấy những đặc điểm phân biệt của nhánh người Neanderthal trên chúng.
Cả hai chiếc răng đều có niên đại vào khoảng 450.000 năm tuổi. Còn những nghiên cứu về ADN giữa người Neanderthal và người hiện đại cho thấy sự phân chia đã xảy ra hơn nửa triệu năm trước. Mặc dù thời điểm chính xác khi người hiện đại và người Neanderthal bắt đầu tách ra vẫn chưa được xác định rõ ràng, nhưng điều này đã kéo khoảng cách giữa 2 nhánh lại gần hơn.
Đứa con trai của người Neanderthal
Vào năm 2010, người ta đã phát hiện hài cốt của một cậu bé người Neanderthal 7 tuổi (thuộc về một nhóm 12 người lớn và trẻ em) bên trong hang động El Sidron ở Tây Ban Nha. Họ đã chết cách đây 49.000 năm.
Những nghiên cứu mới nhất về cậu bé người Neanderthal đã tiết lộ nhiều điều thú vị. Ví dụ như không có sự khác biệt giữa tốc độ tăng trưởng của cậu ta với một đứa trẻ hiện đại 7 tuổi. Sự giống nhau này đã giải thích lý do tại sao hai loài có thể lai tạp với nhau một cách dễ dàng. Nghiên cứu cho thấy người Neanderthal có bộ óc lớn và bộ óc của cậu bé vẫn đang phát triển. Vào thời điểm qua đời, bộ óc cậu ta chiếm khoảng 87,5% khối lượng so với não người lớn. Ngày nay, một đứa trẻ ở độ tuổi tương tự sẽ có bộ não trung bình vào khoảng 95% não người lớn.
Việc trẻ em Neanderthal phát triển chậm hơn gợi ý rằng chúng sẽ được người lớn bỏ ra thời gian chăm sóc và học tập lâu hơn. Vẫn chưa rõ liệu đây có phải là một lợi thế sinh học hay không.
Một sự khác biệt khác được các nhà nghiên cứu tìm thấy trong đốt sống của cậu bé. Chúng chưa được kết nối thống nhất. Với người hiện đại, các đốt sống sẽ liên kết lại vào khoảng 4-6 tuổi. Không có bệnh lý nào trong hóa thạch cậu bé Neanderthal, và người ta cho rằng sự kết hợp muộn là bình thường đối với một đứa trẻ Neanderthal.
Việc tìm thấy nhóm hài cốt của người Neanderthal tại hang động El Sidron là vô giá. Vì chúng đại diện cho các giai đoạn sống và thế hệ khác nhau. Chúng giữ chìa khóa then chốt để nhân loại có thể hiểu được hoàn toàn sự phát triển về thể chất của người Neanderthal.
Bàn tay khéo léo của người Neanderthal
Mặc dù đã có nhiều phát hiện mới cho thấy người Neanderthal không phải là những người hang động thô kệch, vụng về, hung bạo, nhưng quan niệm này vẫn tồn tại dai dẳng. Trong năm 2018, một nghiên cứu khác đã bổ sung vào lập luận người Neanderthal có sự khéo léo nhất định. Họ sử dụng đôi bàn tay với sự khéo léo như thợ may và họa sĩ, và cách thức mà họ nắm giữ một thứ gì đó luôn có độ chính xác cao.
Các nhà khoa học đã dùng máy “quét” bàn tay của thợ xây dựng, các nghệ sĩ và thậm chí cả những người bán thịt. Sau đó họ ghi chú lại các dấu hiệu biểu hiện (các vết sẹo trên xương thể hiện việc sử dụng cơ bắp trong thời gian dài).
Để so sánh, 12 xương bàn tay của người tiền sử cũng được quét và phân tích. Nhóm người cổ đại được chia đều giữa người Homo Spaciens và người Neanderthal sống vào khoảng 40.000 năm trước.
Chỉ có một nửa số người tiền sử cho thấy những dấu ấn trên ngón tay cái và ngón trỏ chỉ ra chúng làm những việc tinh tế. Phần còn lại cho thấy sự lao động cực nhọc, lực ấn mạnh mẽ thể hiện trên ngón cái và ngón út. Tất cả những dấu vết thể hiện trên bàn tay của người Neanderthal cho thấy họ thuộc về nhóm làm chủ công việc tinh tế.
Kỹ năng chăm sóc sức khỏe của người Neanderthal
Một chi tiết thường bị bỏ qua khi đề cập về người Neanderthal là kỹ năng chăm sóc sức khỏe của họ. Người Neanderthal đã tồn tại qua hàng chục ngàn năm trong lịch sử, nhưng trong các cộng đồng nhỏ thì mọi thành viên đều được coi là có giá trị với nhóm. Người Neanderthal sẽ không thể tồn tại lâu đến như vậy nếu không phát triển các kỹ năng chăm sóc sức khỏe của chính họ.
Vào năm 2018, hài cốt của hơn 30 người Neanderthal được chọn ra vì một lý do đặc biệt. Tất cả họ đều sống sót sau khi gặp những sự cố về thể chất, kể cả gãy xương. Điều quan trọng là họ đã hồi phục từ những chấn thương khác nhau, chúng đã được chữa lành và không có ai bị chết vì những thương tích này.
Đây là bằng chứng vững chắc cho thấy rằng người Neanderthal có một hệ thống chăm sóc sức khỏe phát triển. Nó không chỉ là một biểu hiện văn hóa, mà còn là một chiến lược sinh tồn chủ yếu. Vì họ chăm sóc cho bệnh nhân và tập trung vào sự sống còn. Các nhà nghiên cứu tin rằng các thầy thuốc Neanderthal còn biết cả kiến thức về chăm sóc thai phụ trước và sau khi sinh.
Thông điệp kỳ lạ trên viên đá lửa
Hang động Kiik-Koba ở Crimea là nơi có nhiều phát hiện về người Neanderthal. Trong năm 2018, người ta đã tìm thấy một viên đá lửa trong hang; nó cho thấy 13 “dấu vạch” trên bề mặt trong quá trình phân tích. Đồ tạo tác này khoảng 35.000 năm tuổi, và những đường vạch này có thể là bất kỳ điều gì, nhưng chắc chắn chúng không phải là sự ngẫu nhiên.
Các nhà nghiên cứu cho rằng một người Neanderthal với một sự phối hợp tay và mắt chính xác, đã sử dụng một công cụ bằng đá nhọn để tạo ra các đường zích-zắc nói trên. Công việc này rõ ràng là đòi hỏi một sự tập trung cao. Viên đá lửa này cũng không phải là loại đá địa phương, nhiều khả năng là nó được mang đến từ một địa điểm khác, và có lẽ nó chứa đựng một thông điệp.
- Xem thêm: Trong nửa kỳ quái của trái đất
Các nhà khoa học cho rằng các dấu hiệu này thể hiện dấu ấn lao động rõ nét, đến mức nó không thể được làm ra từ một người Neanderthal đang buồn chán. Họ cũng loại trừ khả năng chúng được làm ra từ người sở hữu công cụ, vì các mảnh đá lửa khác cũng được tìm thấy mà không có bất kỳ dấu vết chạm khắc nào. Nó có thể là thông tin về con số. Nhưng thành thật mà nói, không ai biết nó muốn truyền đạt điều gì, và liệu có phải do kích thước nhỏ nên số khán giả mà nó dự định truyền đạt không lớn hay không.
Gen chống lại bệnh cúm
Một nghiên cứu khá đáng sợ trong năm 2018 từ trường đại học Stanford cho rằng con người hiện đại từng đối mặt với nguy cơ bị tuyệt chủng vì bệnh cúm. Điều gì đã cứu họ? Câu trả lời là giao phối với người Neanderthal.
Hầu hết người châu Âu ngày nay có khoảng 2% DNA của người Neanderthal. Theo nghiên cứu của đại học Stanford, các nhà nghiên cứu đã xem xét 4.500 gen của con người có tương tác với virus. Đáng ngạc nhiên, 152 trong số này được thừa hưởng gen bảo vệ và chống lại virus viêm gan C và cúm A hiện đại từ người Neanderthal.
Khi con người lần đầu tiên đến châu Âu, người Neanderthal đã sống ở khu vực này hàng ngàn năm. Mã di truyền của họ đã được điều chỉnh để chống lại các bệnh truyền nhiễm ở châu Âu. Nhưng với những người mới đến từ châu Phi thì đây là các căn bệnh mà họ mới đối mặt lần đầu.
Nếu hai nhóm chưa bao giờ gặp nhau, con người sẽ phải tiến hóa một cách tự nhiên sự kháng cự của mình. Tuy nhiên, bệnh cúm có thể đã xóa sạch sự tồn tại của họ trước khi cơ thể của họ có thể thích ứng kịp. May mắn là, những mối quan hệ giữa người Neanderthal và người hiện đại đã tạo ra các thế hệ kế thừa với các gen chống lại bệnh cúm, di truyền qua con đường sinh sản nhanh hơn nhiều lần so với sự tiến hóa tự nhiên.
Người Neanderthal đi săn theo bầy
Khoảng 120.000 năm trước, có hai con hươu bị chết và xương của chúng được phát hiện lần lượt vào năm 1988 và 1997. Được phục chế tại Neumark-Nord ở Đức, những chiếc xương này tiết lộ điều gì đó đáng chú ý về người Neanderthal.
Các nhà nghiên cứu đã phân tích các bộ xương và thấy rằng chúng đều là những con đực khỏe mạnh. Nói cách khác, chúng là bữa tối lý tưởng cho những người hang động đang đói ngấu. Các xương này đều có dấu vết phù hợp với loại giáo mà người Neanderthal sử dụng; cho thấy các con vật này đã bị giết bởi một nhóm thợ săn giàu kỹ năng.
Họ đã mô phỏng các ngọn giáo của người Neanderthal và đưa cho các tình nguyện viên biết sử dụng loại vũ khí này. Các tình nguyện viên đã dùng giáo để “săn” bộ xương hươu được bọc trong chất gel – loại dùng trong các thí nghiệm về đạn đạo để mô phỏng các mô mềm. Tổn thương trên xương (qua thực nghiệm) trùng khớp với vết thương trên xương hươu cổ. Các cảm biến gắn trên ngọn giáo để đo lực đâm và tốc độ, cho thấy người Neanderthal đã sử dụng lực đâm để giết hươu hơn là lực ném từ một khoảng cách an toàn. Điều này cho thấy người Neanderthal đã đi săn theo bầy là chính.
Đứa trẻ bị chim ăn thịt
Ở Ba Lan, hang Ciemna đã có truyền thống lâu đời về các thứ được tìm thấy tại đây. Và mới gần đây, người ta lại tiếp tục phát hiện ra xương của một đứa trẻ Neanderthal, mà tình trạng của nó đã tiết lộ phần nào về nguyên nhân cái chết. Trong trường hợp này, đó là một câu chuyện kinh khủng.
Vào khoảng 115.000 năm trước, một đứa trẻ Neanderthal đã chết lúc 5-7 tuổi. Vẫn chưa rõ cậu ta chết như thế nào, nhưng các nhà nghiên cứu đưa ra giả thuyết là cậu (hoặc cô bé) có thể đã bị giết và bị ăn thịt bởi một con chim tiền sử. Những đốt xương ngón tay của em cho thấy dấu hiệu thương tổn khi đi qua đường tiêu hóa của con vật. Cũng không loại trừ khả năng đứa trẻ đã bị chết trước đó và xác em đã được con chim săn mồi này tìm thấy.
Ngoại trừ trường hợp người Neanderthal duy nhất (còn gọi là người băng Otzi, được tìm thấy trên đình núi An-pơ) đã trở thành bữa ăn của những con chim ăn thịt, những đốt xương này cũng thuộc về con người cổ nhất được khai quật ở Ba Lan.
Hồi sinh tế bào não để nghiên cứu
Bước phát triển “kỳ lạ” nhất trong việc nghiên cứu người Neanderthal được một phòng thí nghiệm ở California tiến hành. Trong năm 2018, với tìm hiểu lý do tại sao người Neanderthal bị tuyệt chủng, trong khi người hiện đại lại tiến hóa mạnh mẽ, các nhà khoa học tập trung nghiên cứu các manh mối thần kinh. Để có cái nhìn trực tiếp, họ quyết định hướng sự tập trung nghiên cứu bộ não của người Neanderthal.
Bộ gen Neanderthal đầy đủ đã được khoa học biết đến từ lâu. Nó chỉ đơn thuần là tiến hành một vài điều chỉnh di truyền để biến tế bào gốc của con người thành tế bào não khớp với tế bào của người Neanderthal đã tuyệt chủng. Bước tiếp theo là nuôi cấy để phát triển một cơ quan tế bào (phiên bản mini của một cơ quan).
Họ phải mất từ 6-8 tháng để “bộ não mini” tăng trưởng khoảng 0,5cm. Và, họ thấy rằng sự khác biệt lớn nhất là ở hình dạng của chúng. Tổ chức não bộ của con người có hình tròn, nhưng phiên bản não bộ của người Neanderthal phát triển giống như một hạt bắp rang nở ra bất thường. Mạng thần kinh cũng ít phức tạp hơn so với của con người.
Điều này không nhất thiết mang ngụ ý người Neanderthal là khờ khạo. Thành tựu của nghiên cứu này rất ấn tượng nhưng cần đầu tư nhiều công sức hơn trước khi kết luận chính sự khác biệt về bộ não là nguyên nhân cho sự tuyệt chủng của người Neanderthal.
