Bạo lực leo thang gây khó cho chính quyền
Những cuộc điều tra gần đây cho thấy sự quan tâm ngày càng tăng của người Brazil về mức độ tội phạm bạo lực đang gia tăng. Trong khi đó, nhà hoạt động môi trường Marina Silva nhấn mạnh bạo lực đối với phụ nữ. Năm 2017, Brazil ghi nhận hơn 60.000 trường hợp hiếp dâm và có hơn 60.000 vụ giết người – theo một nghiên cứu của Diễn đàn An ninh Công cộng Brazil (FBSP), nơi thu thập và phân tích dữ liệu tội phạm từ chính phủ bang và liên bang. Con số này bao gồm các vụ giết người liên quan đến sự can thiệp của cảnh sát.
Nhưng các chuyên gia cho rằng con số thực sự có thể cao hơn. Năm 2018, tỷ lệ án mạng lên tới 30,8 vụ trên 100.000 người. Dữ liệu từ Viện nghiên cứu kinh tế ứng dụng (IPEA) – tổ chức liên kết với chính phủ – cho thấy hầu hết nạn nhân là nam giới và khoảng một nửa trong độ tuổi từ 15 đến 29. Ngoài ra, tỷ lệ án mạng giữa những người Brazil da đen cao hơn gấp đôi so với các nhóm chủng tộc khác. Trong số 5 bang có tỷ lệ giết người cao nhất, 4 bang nằm ở phía đông bắc Brazil. Bang Rio Grande do Norte có tỷ lệ giết người cao nhất đất nước – 68 trên 100.000 người.
Trong thập niên qua, tỷ lệ giết người ở bang này tăng hơn 250%, theo IPEA. Bang Acre ở biên giới tây bắc giáp với Peru có tỷ lệ giết người cao thứ 2. Hoạt động buôn lậu ma túy sinh lợi khủng khiếp được đánh giá là yếu tố chính. Các băng đảng đối thủ chiến đấu để kiểm soát các tuyến đường vận chuyển cocaine đến từ Colombia, Bolivia và Peru.
Liên Hiệp Quốc ngày càng nhấn mạnh vai trò của Brazil trong thương mại cocaine quốc tế – không phải với tư cách là nhà sản xuất mà là một quốc gia quá cảnh. Vùng đông nam giàu có của Brazil đang ngày càng trở thành nơi tiêu thụ lượng cocaine khổng lồ và số lượng lớn ma túy cũng được chuyển đến châu Âu, châu Phi và châu Á. Các chiến dịch chống ma túy cũng góp phần làm cho dân số nhà tù phình to. Fernando Haddad, chính khách cùng đảng cánh tả với cựu tổng thống Luiz Inácio “Lula” da Silva, tuyên bố dân số nhà tù đã tăng gấp đôi sau 10 năm và đây là mức cao thứ 3 trên thế giới – theo World Prison Brief.
- Xem thêm: Vũ khí mới trong đấu tranh tội phạm
Theo Ahmedta Astolfi, chuyên gia tội phạm tại FBSP, tình trạng leo thang bạo lực cũng liên quan đến nhiều yếu tố kinh tế xã hội. Tăng trưởng kinh tế trong thập niên 2000 giúp cải thiện mức sống người dân ngay cả ở những vùng nghèo nhất của Brazil. Nhưng cơ hội vẫn còn rất hạn chế đối với những người trẻ tuổi và nhiều trẻ em bỏ học vào khoảng 15 tuổi. Astolfi nhận định: “Do đó, phạm tội là lựa chọn ưu tiên của cộng đồng thanh niên ở ngoại vi thành phố”.
Các chuyên gia cũng đổ lỗi cho luật súng được thực thi kém và ngân sách dành cho lực lượng cảnh sát cạn kiệt. Tuy nhiên, đã có sự sụt giảm các vụ giết người ở bang São Paulo đông dân nhất Brazil, bao gồm thành phố cùng tên với 13 triệu dân, mặc dù mức độ tội phạm vẫn còn cao – hơn 4.000 vụ giết người trong bang năm 2017.
Ở Rio de Janeiro, mặc dù những vụ giết người có giảm so với mức cao ở cuối thập niên 1990 nhưng bang này vẫn là một trong những địa phương có tỷ lệ tội phạm giết người thuộc hàng cao nhất đất nước. Để đối phó bạo lực, cảnh sát cố gắng kiểm soát các thành phố và đặc biệt là các khu vực “ổ chuột” nghèo khó được gọi là favela.
Antonio Sampaio, nhà nghiên cứu về xung đột và an ninh tại Viện nghiên cứu chiến lược quốc tế (IISS) phân tích: “Các nhóm tội phạm có tổ chức như Bộ chỉ huy đỏ và Bộ tư lệnh thứ Ba ngày càng thách thức chính quyền và chính bọn chúng cũng đang trong một cuộc xung đột lãnh thổ để kiểm soát các khu ổ chuột”. Tân Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro muốn lực lượng cảnh sát cứng rắn hơn chống lại tội phạm buôn bán ma túy. Bolsnaro đăng một tweet trên Twitter vào tháng 9.2018: “An toàn là ưu tiên hàng đầu của chúng ta! Đó là điều cấp thiết! Mọi người cần việc làm, họ muốn được giáo dục, nhưng sẽ không có ích gì nếu họ tiếp tục bị cướp trên đường đi làm; không có ích gì nếu buôn bán ma túy vẫn ở cửa trường học”.
Chính khách cánh tả Fernando Haddad mô tả thách thức mà Brazil phải đối mặt từ buôn bán ma túy: “Chúng ta đang lừa dối mọi người rằng chính quyền đang chiến đấu. Nhưng, thật ra chúng ta không chiến đấu chống bất cứ điều gì. Chúng ta đang thua trong cuộc chiến”. Một số chính khách Brazil đề nghị thay đổi cách các ngành thực thi pháp luật khác nhau xử lý các cuộc điều tra về tội phạm có tổ chức.
Ngày càng có nhiều trường hợp tử vong liên quan đến sự can thiệp của cảnh sát – con số đã tăng từ 2.212 năm 2013 lên 5.159 trong năm 2017, theo FBSP. Năm 2017, 367 sĩ quan cảnh sát đã thiệt mạng. Phần lớn các trường hợp tử vong xảy ra trong số các sĩ quan cảnh sát ngoài nhiệm vụ. Do tầm quan trọng của vấn đề ở một quốc gia có tỷ lệ giết người cao nhất thế giới, các chuyên gia cho rằng tổng thống Bolsonaro sẽ được đánh giá dựa trên thành công của các chính sách được thực thi để giải quyết tội phạm bạo lực.
Brazil nới lỏng luật sở hữu súng để chống tội phạm
Quốc gia có số vụ giết người nhiều nhất trên thế giới có kế hoạch giúp công dân có được quyền sở hữu súng dễ dàng hơn, với hy vọng giúp đánh bại tội phạm. Hiện Brazil đang bắt tay vào một thử nghiệm xác định điều gì sẽ xảy ra khi nới lỏng các hạn chế về quyền sở hữu súng. Theo luật năm 2003, chủ sở hữu súng dân sự Brazil phải ít nhất 25 tuổi, cung cấp bằng chứng về một công việc ổn định và không có tiền sử tội phạm, cũng như kém theo một số yêu cầu khác.
Dự luật được đề xuất sẽ tước quyền phủ quyết của cảnh sát, giảm độ tuổi cần thiết để mua súng xuống còn 21 và cấp giấy phép sử dụng súng vĩnh viễn thay vì chỉ có hiệu lực trong vài năm. Thường dân cũng có thể được phép mang súng công khai. Một cuộc thăm dò hồi tháng 10.2018 cho thấy 41% dân số ủng hộ luật mới nới lỏng quyền sở hữu súng – tăng từ 30% so với 5 năm trước đó. Tại một trong những khu vực huấn luyện bắn súng ở vùng ngoại ô phía đông thành phố Sao Paulo, rất nhiều phụ nữ đăng ký tham gia.
Những người ủng hộ luật nới lỏng quyền sở hữu súng nói rằng các công dân tuân thủ luật pháp có thể khiến tội phạm của Brazil phải suy nghĩ hai lần trước khi phạm tội ác như tấn công hoặc đột nhập nhà. Trong khi đó, các chuyên gia về bạo lực cho biết luật mới không giải quyết được nguyên nhân gốc rễ của tội phạm mà sẽ chỉ khiến tỷ lệ giết người tăng nhanh hơn. Theo ước tính của chính phủ, hơn 200.000 người đã bị giết bởi súng trong 5 năm qua.
- Xem thêm: Cuộc đua vũ khí hoá không gian
Trẻ em học đường ở một số khu ổ chuột nghèo đói của Rio giờ đã quen với việc nằm trên sàn trong các vụ xả súng, cầu nguyện không bị trúng những viên đạn lạc thường giết chết những người ngoài cuộc vô tội. Những người giàu có hiện đang tìm mua những chiếc ô tô có tính năng chống đạn hữu hiệu và thậm chí cả nhà cửa của họ cũng lắp kính chống đạn. Mọi người dân đều luôn sống trong nỗi sợ bị tấn công khi dừng đèn đỏ trên đường và bọn trộm cướp có vũ trang đột nhập vào nhà của họ. Nhân viên bảo vệ vũ trang tư nhân là phổ biến.
Brazil có một trong những tỷ lệ sở hữu vũ khí thấp nhất trong số dân thường ở Mỹ La tinh – cả hợp pháp và bất hợp pháp – một phần do luật pháp kiểm soát súng khó khăn. Hầu hết các vụ giết người liên quan đến súng ở những nơi như Mexico và Trung Mỹ xảy ra do sử dụng vũ khí do Mỹ sản xuất được nhập lậu. Ở Mexico, 70% số súng thu hồi tại hiện trường vụ án được mua ở Mỹ. Các vụ giết người ở Brazil chủ yếu sử dụng súng sản xuất trong nước. Brazil có tập đoàn sản xuất vũ khí Forjas Taurus đặt trụ sở tại bang cực nam Rio Grande.
Với sự độc quyền gần như cung cấp súng cho lực lượng an ninh của Brazil, Taurus đã biến Brazil thành nhà xuất khẩu vũ khí hạng nhẹ lớn thứ 4 thế giới và là một trong số ít các quốc gia đang phát triển có vai trò lớn trong buôn bán vũ khí nhỏ toàn cầu. Khoảng 14.000 khẩu súng, chủ yếu là súng lục ổ quay và súng ngắn bán tự động của Forjas Taurus, tràn vào thị trường chợ đen năm 2017, theo số liệu của chính phủ. Nhiều khẩu súng bị đánh cắp, thường là từ các sĩ quan cảnh sát, nhân viên bảo vệ tư nhân và những công dân tuân thủ luật pháp.
Những khẩu súng được bán bởi cảnh sát tham nhũng và nhân viên bảo vệ sau đó báo cáo bị đánh cắp! Trong một giai đoạn hai tuần xảy ra bạo lực đặc biệt thảm khốc năm 2017, gần 600 khẩu súng bị đánh cắp từ hai tòa án ở bang São Paulo, nơi vũ khí được giữ làm bằng chứng trong hàng loạt vụ án pháp lý. Trong khi bang São Paulo nói rằng súng không còn được cất giữ trong các tòa án và chuyển phần lớn cho quân đội để giữ an toàn, các bang khác vẫn chưa tuân theo.
Vào tháng 7.2018, cảnh sát phát hiện kế hoạch của băng đảng ma túy Primeiro Comando da Capital (tổ chức tội phạm lớn nhất Brazil với số thành viên gần 20.000 người) đột kích các tòa án trên khắp đất nước để đánh cắp súng.
Năm 2016, chính quyền Brazil ghi nhận tỷ lệ giết người bằng súng ở thành phố Sao Paulo là 103 trên 100.000 dân – cao nhất nước và gần gấp 5 lần so với tỷ lệ trung bình quốc gia. Nghị sĩ Rogerio Mendon#a tuyên bố đã đến lúc những người tốt cũng có súng. Nhưng, những người phản đối luật mới nới lỏng quyền sở hữu súng cảnh báo về một sự gia tăng bạo lực. Tuy nhiên, David Hemenway – giáo sư chính sách y tế Đại học Harvard – lập luận: “Các quốc gia có nhiều súng không nhất thiết có tỷ lệ bạo lực cao hơn các quốc gia có ít súng hơn”. Nhiều thường dân không quan tâm đến số liệu thống kê súng. Như là Sotero Júnior, chủ một cửa hàng Sao Paulo, cho rằng ở một đất nước có nhiều cái chết dữ dội hơn một số khu vực đang trong tình trạng chiến tranh, thà là người có súng còn hơn không. Ông phát biểu: “Tôi không bao giờ muốn có một khẩu súng, tôi không thích nó. Nếu tôi sống ở một đất nước văn minh, tôi sẽ không cần, nhưng tôi đang sống ở Brazil”.
