Khi thực phẩm chức năng trở thành thảm họa

Thực phẩm chức năng viên trà xanh có thể hại gan của bạn. Đó là cảnh báo mới nhất thông qua một vụ kiện ở Mỹ.

Trường hợp của Jim McCants

Jim McCants uống những viên nhộng chiết xuất tinh chất trà xanh để tăng cường sức khỏe ở tuổi trung niên. Nhưng nay, bác sĩ của ông cho biết loại thực phẩm chức năng phổ biến này đã dẫn đến việc ông phải ghép gan khẩn cấp.

Vào một trong những ngày hạnh phúc nhất trong cuộc đời mình, Jim McCants đến dự lễ tốt nghiệp trung học của con trai út với những cảm xúc hỗn hợp.

Khi ngồi xuống bên cạnh vợ là Cathleen trong hội trường trường học nằm bên ngoài thành phố Dallas, bang Texas, bà sửng sốt nhìn ông, nói: “Anh thấy thực sự khỏe không?”. Jim trả lời: “Vâng, vẫn bình thường mà!”.

Người vợ nói thêm: “Nhưng mặt anh trông vàng, mắt vàng và nhìn anh rất đáng sợ!”. Khi nhìn vào gương, Jim bị sốc thật sự khi thấy khuôn mặt mình.

Ông bị sốc hơn nữa vì không hiểu lý do tình trạng tệ hại này lại xảy ra khi ông mới 50 tuổi và từ vài năm nay đã tìm mọi cách để làm cho sức khỏe của mình tốt hơn, trong đó có cả giảm cân và chấn chỉnh lối sống, nhưng quan trọng nhất là ăn những món ăn lành mạnh, bổ sung thêm thực phẩm chức năng và tập thể dục thường xuyên.

“Cha tôi lên cơn đau tim vào tuổi 59 do ông ít vận động và ăn uống không kiêng cữ. Tôi không muốn mình cũng rơi vào tình trạng như thế. Cha tôi để lại nhiều bài học cho gia đình và tôi xác định không đi vào vết xe đổ của ông, phải làm tất cả những gì có thể để chăm sóc sức khỏe một cách tốt nhất trong khả năng cho phép. Bạn không nên để mất cơ hội khi còn có thể vì sức khỏe là quan trọng hơn tất cả” – Jim tâm sự.

Nhưng điều ông không bao giờ ngờ đến là đúng ngày con trai út tốt nghiệp ông phải nhập viện khản cấp để kiểm tra gan. Các bác sĩ chữa trị cho Jim nghĩ ngay đến rượu vì họ nghi đây là một nguyên nhân chính.

• Xem thêm: Cần biết về thực phẩm chức năng

“Nhưng trong hơn 30 năm, tôi uống chỉ khoảng 3 thùng bia/năm. Tôi không thích uống rượu, kể cả rượu vang. Rượu không có chỗ đứng trong cuộc sống của tôi!” – ông nói.

Jim cũng loại bỏ nguyên nhân thuốc giảm đau và biệt dược kê toa vì ông không bao giờ phải dùng đến chúng. Thuốc lá cũng bị loại bỏ vì ông không hút thuốc.

“Sau đó, một chuyên viên về gan mật suy nghĩ một lát rồi hỏi tôi là có dùng loại thực phẩm chức năng nào bán tự do trong các cửa hàng không?”. Ông trả lời là có.

Được nhiều người xem là một trong những giải pháp để giữ cho cơ thể được khỏe mạnh, ở đây là hệ tim mạch, nhất là khi vừa bước sang tuổi trung niên, Jim sử dụng mỗi ngày một viên nhộng trà xanh sau khi ông nghe đồn trên các phương tiện truyền thông và trang mạng là nó rất tốt cho tim mạch.

Viên trà xanh tăng cường sinh lực này đã phổ biến trong nhiều năm nay trên khắp thế giới với điểm nhấn là có lợi ích chống “antioxidant” có hại cho tim, trợ giúp giảm cân và ngăn ngừa ung thư.

“Các công ty sản xuất nói, nếu uống viên trà xanh trong giới hạn cho phép sẽ rất an toàn. Ngay khi bắt đầu dùng thuốc, tôi có cảm giác sức khỏe được cải thiện – Jim, sống tại thị trấn Prosper ở mạn Bắc Dallas, nhớ lại – Mỗi ngày tôi có thể đi bộ hay chạy từ 30-60 phút, 5 hay 6 ngày/tuần”.

Tai họa đến

Đang làm người quản lý tài chính, Jim còn làm thêm công việc của một trợ lý sức khỏe. “Mỗi đêm và hai ngày cuối tuần tôi hướng dẫn cho 2, 3 lớp tăng cường sức khỏe” – ông nói.

Uống viên trà xanh đều đặn được ba tháng, Jim thấy sức khỏe không còn được cải thiện nữa mà sa sút dần. Khám bác sĩ cho thấy ông bị tổn thương nặng ở gan.

“Tôi thực sự sốc vì viên trà xanh được quảng bá là chỉ có lợi cho hoạt động của gan. Tôi không nghe ai nói về những phản ứng phụ hay vấn đề tiêu cực nào loại thực phẩm chức năng này gây ra cho gan người uống” – ông nói.

Đến bệnh viện khám, Jim rất lo lắng trong khi chờ kết quả xét nghiệm nhiều chỉ số máu để đánh giá mức độ nghiêm trọng của tổn thương gan. Khoảng ba tuần sau khi vợ lưu ý về những khác thường trên khuôn mặt, tin xấu nhất đã đến.

Một bác sĩ chuyên gan sau khi xem kỹ các xét nghiệm khẳng định ông cần ghép gan sớm, thời gian không tính bằng tuần mà tính bằng ngày!

“Tổn thương tiến triển quá nhanh”, bà ấy nói. Tôi hoàn toàn choáng váng khi nghe tin dữ. Là một người đã làm tất cả vì sức khỏe của mình nên tôi hoàn toàn suy sụp trước tin dữ. Nhưng tôi tạm quên đi nỗi đau mà nghĩ về những người thân, những người quan trọng với cuộc đời mình để lấy lại tinh thần” – Jim hồi tưởng.

Tại sao trà xanh lại có thể gây tổn thương gan cho những người dùng nó? Và ở liều lượng nào thì lợi ích của trà sẽ trở thành hại. Đây là câu hỏi không thấy ai đặt ra và cũng chưa có người trả lời.

Các nhà khoa học cũng không biết. Trà xanh đã được con người sử dụng từ hàng ngàn năm qua. Nhưng viên chiết xuất trà xanh đậm đặc lại là chuyện khác.

• Xem thêm: Sử dụng thực phẩm chức năng thế nào cho đúng?

Ở Mỹ và châu Âu, người ta xem trà xanh là thực phẩm và trà bị quản lý bởi những luật lê liên quan đến thực phẩm chứ không phải thuốc chữa bệnh. Điều đó có nghĩa là không cần kiểm tra về độ an toàn.

Vì vậy, khoa học không thể nói trà xanh ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào và cũng không có nghiên cứu bài bản nào về vấn đề này. Thường chỉ có những cái tốt về trà được nói đến, không nghe cái xấu.

Ý kiến của các chuyên viên

“Nếu bạn uống số lượng trà vừa phải, trà luôn là thực phẩm an toàn. Nguy cơ lớn nhất chỉ đến với những ai lạm dụng và uống trà cô đặc ở liều lượng quá xa giới hạn cho phép” – GS Herbert Bonkovsky, Giám đốc khoa gan tại Trường Y Wake Forest University School of Medicine ở bang North Carolina (Mỹ) nói.

Ông là người chuyên theo dõi các tổn thương mà trà có thể gây ra cho gan trong gần 20 năm qua. Mối quan tâm của ông tập trung vào độc chất Epigallocatechin-3-gallate hay EGCG có trong trà.

Thành phần này thường được gọi là catechin trong trà xanh. Nhưng để EGCG gây thiệt hại còn cần một số yếu tố khác như di truyền, dùng trà dưới dạng nào và cách đưa chúng vào cơ thể.

“Nhiều người ta uống viên chiết xuất từ trà xanh với mục đích giảm cân, nhưng để hiệu quả hơn có người nhịn ăn – Bonkovsky nói – Các nghiên cứu trên thú vật đều cho thấy những con ốm, đói luôn hấp thụ catechin nhanh hơn những con béo và no đủ. Rồi còn những yếu tố khác như thuốc, hóa chất, rượu triệt đã tiêu cái lợi của trà”.

Antioxidant là một nhóm vitamin cộng thêm các thành phần khác mà nhiều người cho là có các tính năng “phép lạ” có lợi cho sức khỏe.

Niềm tin này giúp cho việc tăng trưởng vũ bão thị trường thực phẩm chức năng mà hiện nay đã vượt quá 100 tỉ bảng Anh mỗi năm trên toàn thế giới.

Antioxidant sẽ đánh bật các “gốc tự do” (free radical), tức là các phân tử sinh ra bên trong tế bào khi tế bào biến oxygen và thực phẩm thành năng lượng. Giống như oxygen ăn mòn kim loại, quá nhiều gốc tự do có thể làm tổn thương tế bào.

Vào thập niên 1950, GS Denham Harman đã đưa ra giả thuyết các gốc tự do ảnh hưởng đến quá trình lão hóa, làm cho nó đến sớm hơn và có thể gây ra nhiều bệnh tật.

Nhưng hiện nay, một số nhà khoa học bắt đầu tin rằng các gốc tự do ở một giới hạn nào đó có thể lợi cho sức khỏe con người.

Họ còn khẳng định quan niệm cũ về antioxidant theo kiểu “kết tội trảm” cách nay nửa thế kỷ đã “lỗi thời” nên cần có sự điều chỉnh.

Trong khi hàng chục triệu người dùng viên chiết xuất trà xanh ở ngưỡng an toàn hàng ngày trên thế giới thì có ít nhất 80 trường hợp tổn thương gan liên quan đến viên trà được báo cáo trên khắp thế giới, từ mức độ nhẹ đến phải ghép gan, trong đó có cả thiếu niên Madeline Papineau, 17 tuổi sống tại tỉnh Ontario (Canada), vừa tổn thương gan vừa tổn thương thận và một bà lão 81 tuổi bị viêm gan cấp do ngộ độc.

Vụ việc được đưa ra tòa

Một cuộc điều tra mới đây của Cơ quan An toàn Thực phẩm châu Âu (European Food Safety Authority-EFSA) về sự an toàn của trà xanh đã kết luận: “Các catechin trong nước giải khát trà xanh nói chung là an toàn, nhưng khi liều lượng catechin đưa vào cơ thể trên 800mg/ngày thì có thể gây ra một số vấn đề đáng quan tâm về sức khỏe”.

Tuy nhiên, EFSA khuyến cáo là cần thu thập thêm tài liệu và nghiên cứu sâu hơn về vấn đề này. Vài ngày sau ngày Jim được báo cần ghép gan sớm ông gặp may mắn là có một lá gan hiến tặng phù hợp.

“Tôi rất phấn kích khi nhận được điện báo là thảm họa của tôi sẽ được giải quyết sớm. Tôi hy vọng mọi việc sẽ suôn sẻ với lá gan mới” – ông nói. Và lá gan mới đã cứu mạng Jim.

Tuy nhiên, bốn năm sau ông lại gặp các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác kể cả suy thận, đòi hỏi lọc máu định kỳ và ghép thận sau này. Mỗi năm Jim phải tái khám gan, thận 2 lần và sống chung với những cơn đau bụng kinh niên.

“Cuộc sống của tôi không còn chất lượng như xưa nữa. Tôi đã mất hết sự năng động và thường xuyên mệt mỏi. Tôi không ngờ vấn đề lại tồi tệ như thế. Tiền bạc chẳng giải quyết được gì” – ông nói.

Cấp trên cho phép Jim làm việc tại nhà để ông có thể nằm nghỉ cách quãng 20-30 phút. Jim bắt đầu kiện công ty Mỹ Vitacost, nơi bán viên trà xanh cho ông ra tòa, vì “không cảnh báo đúng mức cho khách về giời hạn sử dụng”.

“Tôi chỉ muốn công ty ghi cảnh báo mạnh mẽ lên trên nhãn mác sản phẩm, trên trang web của họ trong tương lai gần để mọi người biết trước khi quyết định mua và sử dụng nó” – ông nói.

• Xem thêm: Hiểu đúng về thực phẩm chức năng

Vitacost không trả lời câu hỏi của báo chí về vụ kiện mà chỉ giải thích: “Chúng tôi quan tâm nghiêm túc đến sự an toàn của viên trà xanh Vitacost và khẳng định các sản phẩm của chúng tôi đều đáp ứng đúng quy chuẩn về mặt chất lượng”.

Bốn năm sau ngày phát bệnh, Jim nói về cuộc sống thay đổi của cá nhân và sự thay đổi của gia đình mình từ ngày ông uống viên trà xanh.

“Tôi không nghĩ là mình đã lãng phí tiền cho trà xanh để rước họa vào thân. Chỉ tiếc là công ty sản xuất nó không đưa ra các hướng dẫn đầy đủ. Nếu có thì thảm họa đã không xảy ra. Nguy cơ gan thận không chỉ đến với tôi và có thể đến với bất cứ ai sử dụng viên trà chức năng này” – ông bộc bạch.