Mùa xuân là mùa của hoa – đề tài muôn thuở của hội họa từ Đông sang Tây.
Trong số các họa sĩ nổi tiếng thế giới, Claude Monet, người khởi xướng trào lưu Ấn tượng cũng là tác giả vẽ hoa nhiều nhất. Chỉ riêng hoa súng trắng thôi, Monet đã vẽ tới trên 250 bức, chưa nói tới bao loài hoa khác đã được ông đưa vào tác phẩm. Trong cuộc đời mình, Claude Monet có hai đam mê: vẽ tranh và làm vườn. Tranh của ông đã làm giàu nghệ thuật tạo hình của nhân loại, trong khi các loài hoa do Monet trồng trong những vườn hoa ở phía bắc nước Pháp cũng nổi tiếng chẳng kém gì tác phẩm của ông. Monet từng phát biểu: “Có lẽ tôi đã mắc nợ (từ kiếp trước) để bây giờ trở thành một họa sĩ vẽ hoa”. Để trả món nợ trần gian ấy, ông không ngừng mô tả vẻ đẹp của hoa, không chỉ các loài hoa khác nhau do ông tự tay trồng và chăm sóc mà còn là những loài hoa hoang dại, những cánh đồng hoa…, tất nhiên không thể thiếu những người đẹp bên hoa.
Vẽ hoa cũng như cách trồng hoa
Monet đã làm vườn hầu như suốt cuộc đời ông. Ông thường xuyên trồng đi trồng lại những giống hoa cũng như thường xuyên thiết kế lại vườn hoa của mình. Vào mùa đông, khi nước hồ buốt giá thì ông lại chuyển hoa súng lên bờ, giúp hoa có thể tồn tại trong tiết trời khắc nghiệt để rồi sẽ lại hồi sinh chúng khi mùa xuân đến. “Monet đã xây dựng tác phẩm hoa súng của ông, hay ít nhất là một phần tác phẩm của ông, giống như cách ông làm lại hồ hoa súng”, Paul Hayes Tucker – chuyên gia về Monet – đã nói như vậy. Đúng là những bức tranh vẽ hoa súng hay hồ hoa súng của Monet là cái kết của công việc trồng và chăm sóc những bông hoa trắng tinh khiết ấy. Mùa xuân rồi đi qua, vào những tháng hè, không chỉ có hoa súng rộn rã nở trong hồ mà vườn hoa của Monet là một bản hòa âm của sắc màu: màu vàng, màu cam, màu đỏ, màu tím, màu xanh… của oải hương, diên vỹ, cẩm tú cầu, huệ tây… Đến tháng Chín, tháng Mười chúng tàn úa và được Monet thay thế bằng hoa cúc, hướng dương, hoa môi (salvia), thược dược… và các loài hoa khác chỉ nở vào mùa thu.
Monet đã làm vườn hầu như suốt cuộc đời ông. Ông thường xuyên trồng đi trồng lại những giống hoa cũng như thường xuyên thiết kế lại vườn hoa của mình. Vào mùa đông, khi nước hồ buốt giá thì ông lại chuyển hoa súng lên bờ, giúp hoa có thể tồn tại trong tiết trời khắc nghiệt để rồi sẽ lại hồi sinh chúng khi mùa xuân đến. “Monet đã xây dựng tác phẩm hoa súng của ông, hay ít nhất là một phần tác phẩm của ông, giống như cách ông làm lại hồ hoa súng”, Paul Hayes Tucker – chuyên gia về Monet – đã nói như vậy. Đúng là những bức tranh vẽ hoa súng hay hồ hoa súng của Monet là cái kết của công việc trồng và chăm sóc những bông hoa trắng tinh khiết ấy. Mùa xuân rồi đi qua, vào những tháng hè, không chỉ có hoa súng rộn rã nở trong hồ mà vườn hoa của Monet là một bản hòa âm của sắc màu: màu vàng, màu cam, màu đỏ, màu tím, màu xanh… của oải hương, diên vỹ, cẩm tú cầu, huệ tây… Đến tháng Chín, tháng Mười chúng tàn úa và được Monet thay thế bằng hoa cúc, hướng dương, hoa môi (salvia), thược dược… và các loài hoa khác chỉ nở vào mùa thu.
Nhưng hoa súng là loài hoa được Monet ưa chuộng nhất và được ông vẽ nhiều nhất với khoảng 250 bức, tất cả đều là hoa trong các hồ nước ở khu vườn rộng tại Giverny, nơi ông sống trong ba thập niên cuối đời và là đối tượng chính để ông mô tả trong tranh. Nhiều bức trong số đó được ông vẽ khi đôi mắt đã bị chứng đục thủy tinh thể. Lạ lùng thay những bức tranh được vẽ trong điều kiện ông gần như không còn thị giác vẫn đẹp xiết bao!
Những tranh hoa súng của Monet đang được trưng bày trong các thiết chế mỹ thuật khắp thế giới như: Bảo tàng Marmottan và Orsay ở Paris, Bảo tàng Mỹ thuật Nantes, Bảo tàng Metropolitan ở New York, Bảo tàng Mỹ thuật Chicago, Bảo tàng Mỹ thuật Portland (bang Oregon, Mỹ), Bảo tàng Nelson-Atkins, Bảo tàng quốc gia xứ Wales… và có mặt trong nhiều bộ sưu tập danh giá. Những năm 1920, Chính phủ Pháp đã cho xây dựng hai phòng bầu dục tại Bảo tàng Orangerie ở Paris để làm nơi trưng bày thường xuyên tám bức tranh tường vẽ hoa súng của Monet. Đến năm 1999, cũng tại Bảo tàng Orangerie đã diễn ra một triển lãm đặc biệt với 60 bức tranh vẽ hoa súng của Monet được mượn từ nhiều bảo tàng khắp thế giới.
Và những tranh hoa súng ấy được bán với giá rất cao tại các cuộc đấu giá: tháng 6-2007, tại nhà Sotheby’s ở London với giá 30,4 triệu USD, đến tháng 6-2008, thêm một bức hoa súng khác được bán với giá 43,3 triệu USD tại nhà Christie’s ở London. Chỉ cần ước tính trị giá của 250 tranh hoa súng đó thôi cũng biết gia tài nghệ thuật Monet để lại lớn cỡ nào!
Địa đàng trần thế Giverny
Ở Giverny Monet đã vẽ tranh về hoa nhiều nhất. Vào mùa xuân năm 1883, ông quyết định đó là lúc tìm kiếm một nơi chốn an cư cùng gia đình. Nơi được ông chọn là làng Giverny thuộc vùng Haute-Normandie ở phía bắc nước Pháp, cách Paris 80km. Đây là một cộng đồng dân cư nhỏ, không gần các khu công nghiệp và quan trọng là có một cảnh quan thiên nhiên như tranh vẽ. Phía bắc Giverny là những đồi trồng hoa hồng uốn lượn, phía nam là những cánh đồng trồng lúa mì và hoa phù dung cũng như những biền bãi phủ kín hoa dại và diên vỹ.
Tháng 6-1883, Monet thuê dài hạn một ngôi nhà rộng ở ngoại vi phía nam của Giverny và chuyển gia đình về sống ở đây. Thật ra, đam mê làm vườn và trồng hoa đã có nơi ông từ lúc mới lập gia đình lần đầu ở Argenteuil. Ông coi trồng hoa là cách thư giãn và từ đó luôn tìm thấy được nguồn cảm hứng từ thiên nhiên để vẽ. Nhưng chỉở Giverny thì nguồn cảm hứng từ ngàn hoa mới càng thôi thúc ông không ngừng mô tả vẻ đẹp của chúng. Một năm sau ngày đến sống ở Giverny, khi có việc phải đi xa ông đã nhớ da diết ngôi nhà và khu vườn trồng hoa cũng như toàn bộ cảnh sắc tuyệt mỹ của Giverny. Tháng 2-1884, từ Bordighera (Ý) Monet đã viết thư cho vợ ông Alice: “Dù anh rất thích làm việc ở vùng đất Bordighera đẹp đẽ này nhưng tâm hồn anh luôn hướng về Giverny”. Dù phải xê dịch đó đây để sáng tác nhưng hầu hết các mùa hè Monet dành cho Giverny.
Năm 1890, Monet quyết định mua hẳn ngôi nhà và từ đó ông mới có điều kiện làm mới toàn bộ khu vườn. Cũng từ đó, khu vườn là một bản tổng phổ sắc màu thiên nhiên kỳ ảo, biến đổi theo từng mùa: từ sắc xanh da trời và tím rồi vàng nhạt của hoa diên vỹ mùa xuân đến sắc cam rực rỡ và đỏửng của thược dược mùa hè và bản tổng phổ sắc màu ấy đi thẳng vào tranh ông thật tự nhiên. Tháng 2-1893, Monet mua thêm một khu đất sát vườn nhà cạnh bờ sông Epte, nơi có sẵn một cái hồ rộng. Ở đó, ông thả hoa súng trắng và xây một chiếc cầu kiểu Nhật bắc ngang. Hoa súng và hồ hoa súng bắt đầu mê hoặc ông, khiến ông miệt mài vẽ đến những ngày cuối đời.
Bên cạnh những bức tranh phong cảnh được vẽ với phong cách Ấn tượng đã lưu tên ông vào lịch sử mỹ thuật thế giới nhưẤn tượng, Mặt trời mọc, Mái vòm nhà thờ Rouen (trong ánh dương), Hài hòa sắc xanh và hoàng kim, Vétheuil trong sương mờ, Thiếu phụ che dù…, là những tranh vẽ hoa ở Giverny như: Khu vườn họa sĩ ở Giverny, Mẹ con bên cánh đồng hoa phù dung gần Giverny, Mùa xuân, Ghế dài bên bờ sông Epte gần Giverny, Cầu trên hồ hoa súng, Hồ hoa súng sắc hồng hài hòa, Vườn ở Giverny, Vòm hoa ở Giverny… và hàng trăm tranh vẽ hoa súng toàn cảnh trên hồ hoặc cận cảnh hoặc đặc tả chi tiết.
“Trong đời tôi phải luôn luôn và luôn luôn có hoa”, người nghệ sĩ sống với hoa và suốt đời vẽ hoa nói thế. Ông còn khẳng định: “Sự giàu có mà tôi đạt được đến từ thiên nhiên, nguồn cội cảm hứng sáng tác của tôi”.
- Lê Bản
