Nhóm D: Hệ thống trường ĐH, CĐ ngoài công lập dù còn non trẻ nhưng là tác nhân của sự linh hoạt, sáng tạo và cập nhật. Nhóm này cần sự đối xử công bằng từ phía nhà nước trong các chính sách giáo dục và đào tạo. Mặt khác, Bộ GD-ĐT nên quản lý nhóm này theo mặt định hướng và chính sách chứ không xen sâu vào việc quản lý của các trường.
Nhóm E: Ngoài ra, các trường ĐH nước ngoài đầu tư vào trong nước là những nhân tố tích cực cho nền giáo dục nước nhà. Mô hình các đại học tiên tiến sẽ giúp các trường trong nước phát huy. Nhà nước nên có chính sách khuyến khích và tạo điều kiện cho các trường bất vụ lợi, đa ngành, nặng về nghiên cứu và mang tính đầu tư lâu dài, như mô hình ĐH Fulbright (Mỹ) đang được đề xuất ở ViệtNam.
Tạo sự liên kết chặt chẽ giữa các trường ĐH và các trung tâm nghiên cứu
Cấu trúc của trung tâm nghiên cứu và một số trường ĐH, CĐ chuyên ngành hiện nay đã lỗi thời và kém hiệu quả. Theo mô hình ĐH các nước tiên tiến thì cần phải có sự tập hợp hay liên kết chặt chẽ giữa các trung tâm nghiên cứu và trường ĐH, nếu không sẽ làm phân tán nguồn nhân lực cần thiết cho việc nghiên cứu và giảng dạy, khiến cho sinh viên mất cơ hội học và nghiên cứu. Điều này càng đúng khi nguồn lực nghiên cứu và giảng dạy ở nước ta vừa thiếu vừa yếu.
Theo đó, không những cần đưa phần lớn các trung tâm nghiên cứu khoa học và xã hội hiện nay vào các ĐH, mà cũng cần tập hợp một số các ĐH công lại với nhau. Chẳng hạn ở Mỹ, trường ĐH đa ngành UCLA có 11 trường (school hay college), 109 khoa (department) và 125 ngành học (major) cho 42 ngàn sinh viên (cử nhân, thạc sĩ và tiến sĩ), tương tự University of Texas – Austin có 17 trường, 170 ngành học cho 50 ngàn sinh viên. Lợi thế là tập hợp và hiệu quả nguồn lực giảng dạy, nghiên cứu và học tập, cùng với môi trường sống, sinh hoạt linh động và đa dạng cho sinh viên. Sinh viên có cơ hội lấy các môn ngoài ngành cùng một trường, với các giáo sư, giảng viên chuyên ngành, thay vì chấp vá như một số trường trong nước hiện nay.
Các ĐH lớn của Mỹ đều tổ chức theo mô hình đa ngành, vì nó vừa hiệu quả trong quản lý điều hành sử dụng tốt nhân vật lực. Nếu đem so sánh với mô hình này thì các ĐH công của cả Việt Nam giảm xuống dưới 50 trường, và hai thành phố lớn còn lại chừng tám trường là nhiều.
University of Texas – Austin có đến 170 ngành học
Bên cạnh đó, các ĐH dân lập phần lớn đang phát triển theo hướng đa ngành, tự họ có thể sắp xếp chương trình và kế hoạch nguồn lực để tồn tại và phát triển. Nếu không thì sẽ bị đào thải theo luật vận hành của cơ chế thị trường.
Để thực hiện được mô hình ĐH tập hợp và đa ngành, lâu dài cần phải có một không gian và môi trường sống, học tập lành mạnh và thông thoáng, việc di dời các ĐH và CĐ hiện nay ra khỏi trung tâm là điều tất yếu.
Kiểm soát chất lượng các trường ĐH, CĐ ở địa phương
Theo thống kê thì cả nước hiện có 424 trường ĐH và CĐ cùng 2.179.000 sinh viên. Tỷ lệ số lượng trường tăng 108% và lượng sinh viên tăng 113% trong vòng một thập niên qua đã làm mất cân đối cả hệ thống giáo dục, kèm theo một số vấn đề mang tính hệ thống khiến chất lượng đào tạo sinh viên xuống cấp trầm trọng.
Việc cho phép thành lập mạng lưới trường cao đẳng ở 60/63 tỉnh, thành phố là phù hợp, nhưng với số lượng trường CĐ tăng nhanh, kèm theo sự cho phép nâng cấp các trường CĐ lên ĐH công và mở thêm nhiều trường ĐH ngoài công lập tại các địa phương, trong khi nguồn lực giảng dạy tại chỗ còn quá hạn hẹp đã tạo ra những bất cập.
Lẽ ra thì chỉ cho phép mở trường CĐ ở một số tỉnh, nâng cấp hay cho mở thêm ĐH chỉ khi nào địa phương có nhu cầu và đủ điều kiện nguồn nhân, vật lực. Phần lớn nhu cầu nhân lực tại nhiều tỉnh, địa phương hiện nay chỉ cần đào tạo đến bậc CĐ, nhu cầu đào tạo ĐH ở cấp vùng là đủ. Để tập trung hiệu quả nguồn lực giáo dục để phát triển, cũng nên xem xét các trường ĐH, CĐ công nằm rải rác ở các Bộ ngành, có thể tập trung nằm dưới Bộ GD-ĐT, đặc biệt là CĐ nghề hiện nay dưới sự quản lý của Bộ LĐTB-XH. Thực ra CĐ nghề chỉ là một hệ của trường CĐ.
Cuối cùng, để thực hiện đề án đổi mới giáo dục thành công, vai trò của người lãnh đạo phải thật kiên quyết, liên tục và có khả năng thuyết phục. Để thực hiện thành công đề án đổi mới giáo dục lần này, thì nó phải được xem như một khế ước với xã hội.
Trần Đức Cảnh