Cựu tổng thống Bush ‘cha’ qua đời: Một nhiệm kỳ định hình nước Mỹ

Làm tổng thống chỉ duy nhất một nhiệm kỳ nhưng George H.W. Bush, người vừa trút hơi thở cuối cùng ngày 1-12 (giờ Việt Nam), đã định hình lịch sử nước Mỹ trong nhiều thập kỷ.

Nhiệm kỳ tổng thống của ông Bush cha, từ năm 1989 đến 1993, để lại dấu ấn đậm nét bởi hai sự kiện chính: phản ứng mạnh mẽ của Mỹ trước cuộc xâm lược Kuwait năm 1990 của chính quyền Iraq Saddam Hussein và thất bại trong việc tái tranh cử vì thiếu các chương trình nghị sự kinh tế hiệu quả.

Trong 4 năm cầm quyền, tổng thống Bush đã đối mặt với những thời khắc khó khăn đến từ Trung Quốc, CIA; buộc Iraq phải rút quân khỏi Kuwait và hơn hết thảy điều đó là làm cha của một lãnh đạo tương lai: George W. Bush – tổng thống thứ 43 của nước Mỹ.

Dắt nước Mỹ khỏi Chiến tranh lạnh

8 năm làm cấp phó dưới thời Ronald Reagan đã cho ông Bush – một cựu phi công rồi doanh nhân – kinh nghiệm làm chính trị và thế giới quan phong phú. Cái bóng quá lớn của người tiền nhiệm Reagan thoạt đầu khiến người ta không tin tưởng vào khả năng thực sự của ông.

Phải đến ngày 3-12-1989, uy tín của chính quyền Bush “cha” bắt đầu có chỗ đứng bằng việc ông ngồi cùng bàn với Mikhail Gorbachev, cùng đặt bút ký vào tuyên bố chấm dứt Chiến tranh lạnh sau hơn bốn thập kỷ. Thuật ngữ “trật tự thế giới mới” được ông đề ra ngay trong năm sau đó.

Năm 1990, trên cương vị tổng thống, Bush “cha” lên án cuộc xâm lược Kuwait của Iraq – một đồng minh cũ của Liên Xô – đang rối bời bởi các vấn đề nội bộ. Tập hợp một liên minh toàn cầu, chính quyền Bush tấn công Iraq để buộc nước này rút quân khỏi Kuwait.

425.000 lính Mỹ cùng với 118.000 binh sĩ thuộc các lực lượng đồng minh đã chặn đứng những cỗ máy chiến tranh của Saddam Hussein nhưng không lật đổ ông này – một nhiệm vụ mà 12 năm sau đó tổng thống Bush “con” đã làm được.

Tỉ lệ ủng hộ ông tăng đến 85% trong 4 ngày không kích thủ đô Baghdad và xấp xỉ 90% – mức cao nhất mà một tổng thống Mỹ có được trong lịch sử. Chiến tranh vùng Vịnh lần 1 kết thúc, Bush “cha” đứng trên bục phát biểu tại Đồi Capitol và nghe những tiếng hô “Bush! Bush!”.

Tuy nhiên, vì quá sa đà vào các chính sách đối ngoại, tổng thống Bush đã lãng quên các vấn đề trong nước, bao gồm lời hứa không tăng thuế của ông trước các đảng viên chủ chốt của Đảng Cộng hòa năm 1988. Điều này đã góp phần dẫn tới sự thất bại của ông trước ứng viên Đảng Dân chủ Bill Clinton trong cuộc bầu cử tổng thống năm 1992.

Đặt lợi ích đất nước trên lợi ích đảng phái

Bush “cha” là một thành viên ôn hòa của Đảng Cộng hòa nổi tiếng với chính sách ngoại giao và khả năng dàn xếp với bên Dân chủ. Ông là một biểu tượng cho một giai đoạn chia sẻ quyền lực ở Washington dù nó đã tạo nền tảng cho sự bế tắc, chia rẽ lưỡng đảng ở thủ đô nước Mỹ.

Đứng trước các thành phần bảo thủ trong Đảng Cộng hòa có cảm tình nhiều hơn với Ronald Reagan, tổng thống Bush đã cố gắng lôi kéo bằng một một câu nói nổi tiếng: “Đọc khẩu hình miệng của tôi này: Sẽ không có thuế má mới nào hết!”. Thế nhưng, sau khi bước chân vào Nhà Trắng và đang ở đỉnh cao tỉ lệ ủng hộ, ông đồng ý tăng thuế để giảm thâm hụt nợ công.

Sự thỏa hiệp với Đảng Dân chủ của ông Bush khiến các thành viên bảo thủ Cộng hòa tức giận, dẫn tới một cuộc đối đầu trong nội bộ đảng này trong cuộc bầu cử sơ bộ năm 1992. Ông Bush dễ dàng thắng người thách thức Pat Buchanan nhưng quan điểm của ông về thuế, nợ công, nền kinh tế bị tụt hậu dẫn tới việc tỉ phú Ross Perot khởi động một chiến dịch tranh cử tổng thống độc lập.

Nhiều năm sau thất bại trước Bill Clinton, năm 2014, cựu tổng thống Bush được Quỹ John F. Kennedy vinh danh vì đã dũng cảm “đặt đất nước lên trên lợi ích đảng phái và chính trị”.

Năm 2016, trong cuộc bầu cử tổng thống, ông Bush “cha” đã từ chối thể hiện sự ủng hộ với ứng viên Donald Trump – người chỉ trích hai con của ông, George W. Bush và Jeb Bush. Ông Bush “cha” chưa bao giờ nói đã bỏ phiếu cho ai nhưng theo một số nguồn tin, ông đã dành lá phiếu cho ứng viên Dân chủ Hillary Clinton.

Sự ra đi của cựu tổng thống George H.W. Bush để lại nhiều tiếc thương cho gia đình và bạn bè của ông, bao gồm cả những người khác đảng phái. Cựu tổng thống George W. Bush (Bush con) đã mô tả cha mình là một người có chí khí cao ngất và là một người cha tốt nhất mà con cái có thể mong đợi.

Cựu tổng thống Barack Obama gọi ông Bush cha là một người yêu nước, người phụng sự nhân dân khiêm nhường. “Khi trái tim của chúng ta nặng trĩu hôm nay, chúng cũng chứa đầy lòng biết ơn” – ông Obama chia sẻ.

Cựu tổng thống Bill Clinton, người đánh bại ông Bush cha năm 1992, đã đặc biệt khẳng định tình bạn phi đảng phái giữa hai người.

“Tôi trân trọng sâu sắc từng phút mình có với tổng thống Bush và tôi sẽ luôn giữ tình bạn đó như là một trong những món quà lớn nhất trong đời mình” – một đoạn trong tuyên bố chia buồn của ông Clinton nhấn mạnh.

Thiết lập lộ trình bình thường hóa quan hệ Việt Nam – Mỹ

Trao đổi với Tuổi Trẻ, cựu đại sứ Việt Nam tại Mỹ Nguyễn Tâm Chiến (2001-2007), cho rằng tổng thống Bush “cha” có vai trò quan trọng trong quá trình thiết lập mối quan hệ giữa Việt Nam và Mỹ.

Tuy tổng thống Mỹ Bill Clinton là người tuyên bố bình thường hóa quan hệ giữa Mỹ và Việt Nam vào ngày 11-7-1995, nhưng theo cựu đại sứ Chiến, “tổng thống Bush “cha” mới là người thiết lập lộ trình để bình thường hóa quan hệ với Việt Nam”.

Theo cựu đại sứ Chiến, tổng thống Bush đã đưa ra đề nghị phối hợp với Việt Nam trong vấn đề tìm kiếm lính Mỹ mất tích trong chiến tranh Việt Nam (MIA) như một điều kiện tiên quyết trước khi hai quốc gia tiến đến bình thường hóa quan hệ.

Sau khi Việt Nam đồng ý cùng triển khai tìm kiếm lính Mỹ mất tích trong chiến tranh Việt Nam, đã có những hoạt động được hai bên xúc tiến để cuối cùng dẫn đến tiến trình bình thường hóa quan hệ giữa hai quốc gia khi tổng thống Mỹ Bill Clinton tuyên bố vào ngày 11-7-1995.

LÊ NAM