“Vòng bụng to ra, vòng đời ngắn lại”, đây là lời nhắc nhở thường xuyên của bác sĩ vì vòng bụng to ra sẽ kéo theo nhiều bệnh lý nguy hiểm.
Sự tích lũy mỡ ở bụng có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, cao huyết áp, đái tháo đường, gan nhiễm mỡ… Nguy hiểm hơn, người có “bụng bia” có thể bị tràn dịch màng bụng do các bệnh lý về gan, thận, buồng trứng… Buổi trò chuyện với BS CK2 Trần Ngọc Lưu Phương, Phó khoa Tiêu hóa Gan mật, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương sẽ giải thích rõ hơn về những bệnh lý có liên quan đến vòng eo quá khổ. Bác sĩ Lưu Phương cho biết:
Muốn kiểm tra một người có bị béo bụng hay không thì không chỉ đơn giản là dựa vào chỉ số khối cơ thể BMI lớn hơn 25 mà quan trọng là dựa vào chỉ số eo – mông (lấy số đo vòng 2 chia cho số đo vòng 3). Bình thường, ở nữ chỉ số này phải nhỏ hơn 0,85, ở nam phải nhỏ hơn 0,9. Tuy nhiên, chúng ta dễ dàng nhận biết các trường hợp béo bụng căn cứ vào hình dáng của cơ thể. Người có vòng eo lớn mà tay chân không to tương ứng thì gọi là cơ thể hình quả táo: người có dáng quả táo thường có xu hướng tích một lượng lớn mỡở bụng và nội tạng và có nguy cơ mắc nhiều bệnh. Người có vùng thắt lưng nhỏ, hông, mông và đùi lớn thì gọi là cơ thể hình quả lê. Những người này bị thừa cân cũng có nguy cơ tích nhiều mỡở nội tạng nhưng nguy cơ mắc bệnh ít hơn người có dáng quả táo.
Người có dáng quả táo thường có nguy cơ mắc các bệnh nguy hiểm gì, thưa bác sĩ?
Như tôi đã nói, người dáng quả táo thường tích lũy mỡ nhiều trong nội tạng, trong máu do thói quen ăn uống nhiều chất béo, chất ngọt và ít vận động. Họ thường có nguy cơ mắc bệnh tim mạch, cao huyết áp, đái tháo đường, gan nhiễm mỡ… đây đều là những bệnh nguy hiểm, có ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và có thể nguy hiểm đến tính mạng. Doanh nhân là đối tượng hay bị béo bụng nhất là do thói quen ăn uống nhiều năng lượng vào giờ tối muộn, lại không có thời gian vận động tập thể dục thể thao.
Bụng quá khổ thường được gọi là “bụng bia”, phải chăng uống nhiều bia cũng là nguyên nhân gây ra vòng eo trái táo?
Đúng là bia cũng tạo ra năng lượng nhưng nếu chỉ uống bia mà không ăn các loại thức ăn nhiều dầu mỡ, chất dinh dưỡng thì khó có “bụng bia” được. Bia giúp kích thích tiêu hóa nên khi uống bia, chúng ta ăn nhiều hơn các món thịt, cá… mà không cảm thấy đầy bụng, khó tiêu.
Ngoài những người bị béo phì, những người sử dụng nhiều thuốc có chứa chất corticoide cũng gây ra tình trạng tích tụ mỡ bụng.
Người từ 40 tuổi trở lên, dù muốn hay không, cũng có hiện tượng đề kháng insulin (chất do tụy tạng của chúng ta tiết ra có chức năng chuyển hóa đường và chống tích mỡ trong nội tạng). Vì vậy, người ở tuổi 40 trở đi dễ bị béo bụng hơn.
Vậy có cách nào để cải thiện việc đề kháng insulin không?
Chỉ bằng cách tập thể dục, tăng vận động thì sự gắn kết của chất insulin với các cơ quan chính yếu của nó (mô cơ, mô mỡ) sẽ được cải thiện đáng kể.
Như trên, bác sĩ có đề cập đến sử dụng nhiều thuốc có chứa chất corticoide cũng gây ra tình trạng tích tụ mỡ bụng. Đó là những loại thuốc nào?
Hoạt chất corticoide thường có trong các thuốc trị viêm khớp, hen phế quản, thuốc giảm đau, nhưng luôn được bác sĩ chỉ định sử dụng rất kỹ, thường là điều trị một thời gian nhất định rồi giảm liều lượng hoặc ngưng hẳn. Ngoài ra, phần lớn các loại đông dược, nam dược không rõ nguồn gốc và thuốc chữa suy dinh dưỡng “bán dạo” cho trẻ em đều có chất này. Khi uống phải chất corticoide, chúng ta dễ bị tích mỡở mặt và bụng trong khi tay chân lại teo nhỏ, da mỏng dần. Dân gian hay bảo rằng đó là tích lũy nước, thực ra là tích lũy mỡ lẫn nước.
Có thể thấy rằng việc sử dụng các loại thuốc đông dược không rõ nguồn gốc là điều nên tránh. Xin bác sĩ hướng dẫn thêm cách để giảm vòng bụng ở những người béo bụng không do thuốc…
Chỉ có cách tập thể dục kết hợp với giảm ăn các loại thức ăn chứa nhiều mỡ, đường. Vòng bụng dường như khó giảm hơn so với những nơi khác trên cơ thể nên cần tập luyện kiên trì. Tập các động tác về cơ bụng có thể khó khăn và gây đau ở cơ bụng cho nhiều người nên tốt hơn là chúng ta nên đi bơi mỗi ngày khoảng 1 giờ. Giảm ăn mỡ, đường vì hai thành phần này tạo ra nhiều năng lượng (năng lượng do 1g mỡ tạo ra là 9kcal, 1g đường tạo ra 4kcal nhưng cơ thể hấp thu rất nhanh và dễ sử dụng, 1g đạm cũng tạo ra 1kcal nhưng cơ thể khó hấp thu và khó sử dụng hơn). Tăng cường ăn nhiều rau xanh vì có nhiều chất xơ, không tạo ra năng lượng giúp giảm cân tốt, lại giúp ngừa được ung thư ruột già. Lưu ý là lúc ngủ, cơ thể vẫn tiếp tục chuyển hóa năng lượng và dự trữ dưới dạng mỡ. Vì vậy, không nên ăn nhiều trước khi ngủ và bữa ăn muộn nhất nên cách giờ ngủ từ 3 giờ trở lên.
Các loại máy dùng điện để tăng ma sát, giảm mỡ bụng đang bán trên thị trường liệu có giúp ích cho người muốn lấy lại vòng eo?
Theo tôi, các loại máy đang được bán trên thị trường hiện nay không có tác dụng như lời quảng cáo, tôi khuyên mọi người không nên vội tin. Với những trường hợp bụng to mà việc tập thể dục đều đặn và ăn uống đúng cách mà không mang lại hiệu quả thì nên chú ý hiện tượng tràn dịch ổ bụng.
Xin bác sĩ giải thích rõ hơn về bệnh lý này?
Bình thường ổ bụng như một chiếc thùng kín chứa các cơ quan nội tạng như ruột, gan, bao tử, túi mật… Dịch lỏng nếu có chỉ nằm trong lòng ruột, lòng bao tử chứ không nằm trong bụng trừ khi bị thủng ruột, thủng bao tử, vỡ ruột thừa hay chấn thương vỡ gan, vỡ lách… làm máu và các chất dịch lỏng chảy vào trong ổ bụng. Tuy nhiên, một số bệnh nội tạng có thể làm cho chất lỏng thấm ra màng bụng gây nên chứng bụng to, gọi là tràn dịch ổ bụng hoặc tràn dịch màng bụng.
Những bệnh gây tràn dịch màng bụng là gì, thưa bác sĩ?
Bệnh gặp hàng đầu gây tích dịch lỏng trong bụng là bệnh xơ gan. Khi đó, lá gan đã bị chai cứng lại không thải được nước trong cơ thể ra ngoài gây nên bụng to, phù chân, vàng da… Người ta hay gọi là xơ gan cổ trướng. Ngoài ra, bệnh viêm cầu thận, suy thận, hội chứng thận hư cũng gây ứ nước trong cơ thể, gây phù cơ thể và làm to vòng bụng. Bệnh lý suy tim cũng gây phù chân và tích nước trong bụng rồi dần dần làm lá gan bị xơ cứng.
Một bệnh cũng hay gặp gây chướng bụng là bệnh lao màng bụng. Vi trùng lao thay vì tấn công vào phổi lại quay ra tấn công vào lớp màng bụng làm tràn dịch ổ bụng. Người bệnh sẽ có triệu chứng ăn uống kém, sụt cân, đau bụng, bụng to dần và sốt nhẹ về chiều, có thể kèm theo rối loạn tiêu hóa. Bệnh này xuất hiện ở nữ nhiều hơn nam và tỷ lệ người bị trên cả nước là không ít.
Chứng bụng to cũng thường thấy ở những người mắc bệnh bị ung thư di căn vào màng bụng. Đó là bệnh ung thư dạ dày, ung thư ruột già, ung thư gan, ung thư tử cung, ung thư buồng trứng. Bệnh nhân mắc các bệnh này thì bụng to ra mà cơ thể gầy sút, suy nhược, ăn uống kém.
Người có dáng quả táo khi tăng cân cũng bị “bụng bia” như các trường hợp bị tràn dịch màng bụng. Vậy chúng ta có cách nào để nhận biết đâu là béo bụng do bệnh hay không?
Những người bị tràn dịch ổ bụng đều có triệu chứng bụng to kèm theo tiểu ít, phù ở chân, có khi phù ở mặt. Bệnh nhân thường rất mệt mỏi, ăn uống kém và không tăng cân. Một số ít trường hợp vẫn tăng cân là do nước bị giữ lại trong cơ thể nhưng chỉ có bụng to còn cơ thể gầy, ăn không ngon miệng như người tăng cân không do bệnh.
Giai đoạn đầu bệnh nhân bị tràn dịch ổ bụng không cảm nhận được bụng to ra mà chỉ là những triệu chứng mơ hồ như cảm giác nặng bụng, đầy bụng khó tiêu, no hơi. Bệnh nhân bị ung thư di căn vào bụng sẽ có những biểu hiện đi kèm với bụng to như: đau bụng, tiêu chảy, táo bón, ợ chua, kinh nguyệt không đều… Để được chẩn đoán sớm bệnh và điều trị kịp thời, người bệnh nên đi khám khi có các triệu chứng như tăng cân hay sụt cân bất thường, ăn uống kém, rối loạn thói quen đi cầu, đầy bụng, căng tức bụng, chán ăn, mau no, tiểu ít, phù chân nhẹ, nhất là khi có biểu hiện vòng bụng to ra bất thường.
Cảm ơn bác sĩ về buổi trò chuyện.
BS CK2 Trần Ngọc Lưu Phương
Thanh Nhã
