Có một loại hình xăm ở Nhật Bản có thể khiến bạn bị định kiến là yakuza. Nhưng trong một chuyến hành hương hàng thế kỷ gần Tokyo, hình xăm vẫn được tôn trọng như trước đây.
Matsuda Takahiro điều hành một nhà hàng ở ngoại ô Tokyo. Matsuda phục vụ đồ ăn ngon với vài cốc bia lạnh, và bề ngoài không có gì ngăn cách Matsuda hoặc nhà hàng của ông với những người khác trong khu phố. Tuy nhiên, bên dưới lớp quần áo của Matsuda được bao phủ bởi một hình xăm truyền thống Nhật Bản được gọi là “horimono”.
Matsuda giải thích: “Mọi người không hiểu. Họ nghĩ hình xăm nhằm mục đích đe dọa người khác. Nhưng đó là horimono. Chúng tôi xăm cho chính mình”. Horimono là một hình xăm toàn thân với một thiết kế thống nhất, duy nhất bắt đầu từ lưng và kéo dài xuống chân, vai và ngực của một người. Mặc dù không thể hoán đổi cho nhau một cách chính xác, những từ khác thường được dùng để chỉ phong cách nghệ thuật này là “tebori”, có nghĩa là chạm khắc bằng tay; và “wabori”, dùng để chỉ những hình xăm kiểu Nhật Bản nói chung.
Các hình xăm được chọc bằng tay với kim gắn trên các dụng cụ bằng gỗ và mực truyền thống của Nhật Bản. Mặc dù âm thanh của kim đào trong và ngoài da của một người có thể gợi lên ký ức về một thứ gì đó đang được chạm khắc, nhưng cái tên gọi horimono có nghĩa là “thứ gì đó được chạm khắc”, xuất phát từ thực tế là phong cách xăm này phát triển trực tiếp từ bản in khắc gỗ truyền thống của Nhật Bản – “ukiyo-e”.
Những loại hình xăm này thường được chọn bởi lính cứu hỏa Nhật Bản và những người lao động thể chất thuộc tầng lớp lao động, những người sẽ xăm những cảnh trong truyện dân gian truyền thống Nhật Bản và thần chú Phật giáo lên da để bảo vệ họ khỏi những mối nguy hiểm trong công việc. Ngày nay, hình xăm horimono vẫn tiếp tục có ý nghĩa sâu sắc đối với những người mang chúng trên cơ thể. Matsuda nói: “Tôi phải sống đúng với những gì tôi đã khắc trên lưng mình. Đó không hẳn là tâm linh, nhưng tôi muốn được tôn vinh vì tôi có hình xăm horimono này”.
Choyukai
Hơn 100 năm trước, một nhóm hành hương được gọi là Choyukai được thành lập. Các Choyukai thống nhất bởi một điểm giống nhau: cơ thể của họ bao phủ bởi những hình xăm horimono truyền thống toàn thân, tất cả đều được thực hiện bởi một nghệ sĩ xăm nổi tiếng tên là Horiuno. Ngày nay, Matsuda là phó chủ tịch của tập đoàn này.
Giống như hầu hết các thành viên cao cấp của nhóm, Matsuda có một hình xăm được thực hiện bởi người cuối cùng trong dòng của nghệ sĩ bậc nhất – Horiuno III. Những cảnh được mô tả trong hình xăm horimono của Nhật Bản là những tác phẩm nghệ thuật xứng đáng được trưng bày trong những bảo tàng nghệ thuật tốt nhất thế giới.
Tuy nhiên, ngày nay ở Nhật Bản, loại hình nghệ thuật này và những người sử dụng chúng bị chê bai. Những người có hình xăm horimono mặc nhiên được cho là thành viên của yakuza, hoặc được đặc tả là linh khí hanshakaiteki – hoặc các nhóm chống lại xã hội. Những định kiến này thường được củng cố bởi các phương tiện truyền thông đã vô tình đẩy sự đơn giản hóa quá mức về sự thật. Một từ bị nhầm lẫn ở cả Nhật Bản và nước ngoài cho phong cách horimono là irezumi.
Vào thập niên 1700, irezumi sử dụng hình chữ thập hoặc đường đơn giản trên cánh tay hoặc trán, đánh dấu tội phạm để mọi người nhìn thấy. Mặt khác, horimono là những mảnh sáng màu, nhiều màu sắc sử dụng toàn bộ cơ thể như một tấm vải – chúng không bao giờ là những mảnh độc lập như irezumi tội phạm trước đây, hay như những hình xăm truyền thống của phương Tây ngày nay.
Horimono thường mô tả các vị thần hoặc các nhân vật thể hiện những lý tưởng mà mọi người tin tưởng – những điều mà họ muốn trở thành. Ý tưởng rằng việc có một horimono là thứ có thể xác định ngay lập tức một người nào đó là yakuza là điều mà những người có hình xăm horimono chế giễu – không chỉ vì sự kỳ thị, mà là chi phí rất cao để có được những hình xăm này.
Matsuda giải thích: “Horimono có thể trị giá hàng triệu yên (hàng chục nghìn USD) trong khi lương của yakuza rất thấp. Ngoài các ông chủ hàng đầu, suy nghĩ rằng mọi yakuza có thể đủ khả năng xăm horimono lên cơ thể của họ là điều đáng buồn cười”. Các thành viên của Choyukai không phải là yakuza và có quy định cấm họ là thành viên của các nhóm tội phạm có tổ chức.
Nói chung, bất kỳ ai dường như có liên quan đến tội phạm đều coi đây là thứ mà họ chỉ được phép khi còn trẻ. Các thành viên đến từ nhiều thành phần và ngành nghề khác nhau. Trở lại với cuộc sống làm việc của họ, các thành viên của Choyukai và những người có hình xăm khác phải giữ bí mật về hình xăm của mình, che giấu dưới lớp quần áo.
- Xem thêm: Hiểm họa từ những hình xăm
Để lộ hình xăm ở nơi công cộng có thể đồng nghĩa với việc mất việc làm hoặc trở thành kẻ bị ruồng bỏ trong cộng đồng nơi họ sinh sống. Một vụ kiện ra tòa vừa được đệ trình vào tháng 11.2020 tại Nhật Bản bởi một người đàn ông 20 tuổi – người đã bị sa thải khỏi một nhà hàng sushi sang trọng ở Tokyo vì tin đồn rằng anh ta có hình xăm.
Liệu anh ta có xăm mình hay không thì vẫn chưa rõ. Tuy nhiên, việc không để lộ hình xăm trước công chúng ở Nhật Bản thực sự không khiến nhiều người bận tâm với horimono. Thay vì là thứ để khoe khoang với người khác, horimono đại diện cho khát vọng và lý tưởng sống cá nhân của một người. Matsuda nói: “Tôi không cần sự chấp thuận của xã hội. Tôi không quan tâm đến việc mọi người có hiểu hay không”.
Lịch sử horimono
Các quan chức chính phủ cuối cùng đã cấm hoàn toàn horimono. Với một chính phủ tập trung mới và những nỗ lực nhằm kiểm soát dân chúng, cuối thập niên 1800 đã có một nỗ lực từ trên xuống để trấn áp các thành viên của tầng lớp lao động, những người được coi là phô trương với hình xăm và chi tiêu vượt mức kinh tế xã hội của họ.
Những ngày này, horimono được phổ biến rộng rãi và được coi là điều đáng tự hào. Nhưng những nỗ lực ngăn chặn hình xăm đã thúc đẩy hoạt động này bước vào hoạt động ngầm, tạo cho họ một hình ảnh ngoài vòng pháp luật cho nên có lẽ đã nâng cao sức hấp dẫn của họ đối với một số người. Một lý do khác cho lệnh cấm là ở thời đại mà Nhật Bản mở cửa với thế giới sau 200 năm bị cấm đoán, người ta cho rằng loại hình nghệ thuật này sẽ gây khó chịu cho khách du lịch và chức sắc nước ngoài.
Tuy nhiên, có bằng chứng cho thấy cả du khách nước ngoài và các quan chức đều bị mê hoặc bởi loại hình nghệ thuật này. Bưu thiếp có in hình horimono là món quà phổ biến cho khách du lịch vào thời điểm đó, và cả Hoàng tử George (sau này trở thành Vua George V, người trị vì nước Anh từ năm 1910 đến năm 1936) – và anh trai của ông, Hoàng tử Albert Victor, đã nhận được hình xăm rồng và hổ Nhật Bản năm 1881.
Mặc dù không rõ ràng với sự phân biệt đối xử hiện tại, lệnh cấm đối với hình xăm đã được dỡ bỏ vào thập niên 1950 bởi Lực lượng chiếm đóng Mỹ – trớ trêu thay vì những người nước ngoài được cho là sợ hình xăm lại muốn có chúng cho riêng mình. Nhưng sự kỳ thị vẫn còn mạnh mẽ. Satoh Takeshi, một sendôshi (hay người hướng dẫn hành hương chính thức) của Choyukai , nhớ lại: “Khi tôi còn nhỏ, có rất nhiều người trong khu phố của tôi từng xăm horimono. Việc một người đàn ông có hình xăm vào bồn tắm sau một ngày dài làm việc là hoàn toàn bình thường. Không ai quan tâm”.
Cho đến khoảng thập niên 1960, tắm là một trải nghiệm công cộng ở Nhật Bản vì hầu hết các ngôi nhà ở Nhật Bản không được trang bị bồn tắm và vòi hoa sen riêng. Khi hệ thống đường ống dẫn nước ngày càng phổ biến và ngày càng nhiều người có khả năng tắm rửa tại nhà, thì việc tắm công cộng bắt đầu suy giảm. Với sự tiến bộ này đã làm mất đi một trong những cơ hội duy nhất cho những người không có hình xăm được tiếp xúc thực tế với những người thuộc tầng lớp lao động có hình xăm.
Việc mất đi khả năng tiếp xúc trực tiếp với những người hàng xóm khỏa thân có hình xăm trùng với sự bùng nổ sau chiến tranh của ngành công nghiệp điện ảnh Nhật Bản, và cũng với thể loại mới: phim yakuza – còn được gọi là “ninkyô eiga”, hay “phim hiệp sĩ”. Satoh giải thích: “Với ảnh hưởng từ phim ảnh, horimono và hình xăm trở nên gắn liền với yakuza hoặc xã hội đen. Nhưng khi tôi còn nhỏ thì không có tổ chức như thế. Tất cả bắt đầu từ các bộ phim yakuza”.
Các nhân vật chính của những bộ phim này thường là những kẻ ngoài vòng pháp luật có hình xăm, những kẻ sống trong tội ác, nhưng luôn tuân thủ ý thức danh dự và tinh thần hiệp sĩ với nguồn gốc bắt nguồn từ văn hóa võ sĩ đạo của samurai. Những tên xã hội đen ngoài đời thực thu hút sự chú ý của horimono vì những mối liên hệ của họ với danh dự và văn hóa truyền thống Nhật Bản.
Cuộc sống bắt đầu bắt chước nghệ thuật và nghệ thuật bắt đầu bắt chước cuộc sống, và trong sự pha trộn này, các nhà tắm onsen, phòng tập thể dục công cộng, bể bơi và các cơ sở khác trong thế giới thực bắt đầu treo biển cấm những người có hình xăm vào trong. Những lệnh cấm này và những biển báo như thế vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay, ngay cả đối với những du khách nước ngoài có hình xăm các nhân vật Marvel hoặc tên của người yêu thời trung học của họ.
Nếu hình xăm lộ rõ trên người khách muốn vào nhà tắm hoặc phòng tập thể dục ở Nhật Bản, nơi họ bị cấm, họ sẽ được yêu cầu che hình xăm bằng một miếng băng lớn để không xúc phạm hoặc gây sợ hãi cho người khác. Trong một nỗ lực rõ ràng để ngăn chặn hình xăm ngoài xã hội chính thống mặc dù lệnh cấm xăm được dỡ bỏ; trong nhiều năm, các nghệ sĩ xăm hình Nhật Bản buộc phải có giấy phép y tế để biểu diễn nghệ thuật của họ trong nhiều năm. Điều này chỉ mới được lật lại gần đây trong một vụ án của tòa án tối cao.
Hành hương
Bất chấp nhiều thập kỷ chống đối, sợ hãi lầm lạc và sự kiểm soát của chính phủ, nhóm hành hương Choyukai vẫn vững vàng. Họ đại diện cho một cộng đồng văn hóa, lịch sử và sinh sống, đóng vai trò như một minh chứng cho thấy hình xăm horimono đã ăn sâu vào xã hội Nhật Bản như thế nào. Văn hóa hành hương ở Nhật Bản tồn tại trong nhiều thế kỷ và bắt đầu từ thời đại không có ô tô hay tàu hỏa để đi đến nơi đôi khi phải mất vài ngày hoặc vài tuần.
Họ tham gia các nhóm hành hương gọi là “kô”, giữa những người có mối quan hệ tương tự với nhau, hoặc thông qua khu vực nơi họ sống hoặc thông qua nghề nghiệp của họ. Có kô lính cứu hỏa, kô ngư dân, kô diễn viên kabuki, kô đô vật sumo – thực tế mọi loại kô để phục vụ các nhóm khác nhau. Truyền thống này vẫn tiếp tục cho đến ngày nay. Những nhóm này lên đường đến các điểm đến như núi Phú Sĩ, Đền Ise và núi Oyama ở khắp Nhật Bản.
Một ngành công nghiệp hướng dẫn viên hành hương (hoặc sendôshi), nhà trọ, chợ đường phố, nghệ sĩ biểu diễn và hoạt động giải trí ban đêm xuất hiện trên đường đi để biến những cuộc hành hương thành những chuyến hành trình hoành tráng mà theo một cách nào đó, có lẽ đã khiến cho những chuyến hành hương thanh lọc của họ trở nên cần thiết hơn.
Đỉnh cao của cuộc hành hương Choyukai là Núi Oyama (Núi Lớn) ở tỉnh Kanagawa. Cả núi Oyama và núi Phú Sĩ có thể được nhìn thấy từ Tokyo vào một ngày trời quang đãng – đặc biệt là trước khi có sự tồn tại của các tòa nhà chọc trời – và người ta tin rằng vị thần của Núi Oyama là cha của con gái thần Núi Fuji. Những ngày này, hành trình từ Tokyo đến Núi Oyama, thông thường sẽ mất từ 2 đến 3 ngày, đã được củng cố xuống dưới 2 giờ với sự hỗ trợ của tàu điện điều hòa không khí và cáp treo.
Vào một ngày đặc biệt trong năm, các Choyukai đều thực hiện chuyến hành trình này từ các khu vực khác nhau trên khắp Nhật Bản và tập hợp tại nhà trọ của một khách du lịch thuộc sở hữu của Satoh. Vào đầu cuộc hành hương Choyukai 2019, các sendôshi dẫn đầu một nhóm khoảng 80 người hành hương đến một thác nước để thực hiện “takigyô” – một hình thức nghi lễ thanh lọc thác nước.
Hình ảnh về các cuộc hành hương như một thứ gì đó khô khan và cứng nhắc, nơi mọi người không được phép vui chơi là một khái niệm xa lạ với hầu hết những người đi hành hương ở Nhật Bản. Chắc chắn có những khoảnh khắc nghiêm túc, chẳng hạn như nghi lễ thanh tẩy với thầy tu trong đền thờ. Nhưng nhìn chung, đó là một cái cớ để mọi người xích lại gần nhau và trải nghiệm điều gì đó như là tập trung vào việc đánh giá cao cộng đồng của một người.
Những người hành hương Choyukai hăm hở leo lên con đường lên núi, mồ hôi nhễ nhại và hầu như khỏa thân, uống bia lạnh, hút thuốc lá và ông kỷ niệm của những chuyến hành hương trong quá khứ. Đỉnh cao của cuộc hành hương là tại đền thờ chính của Oyama, Đền Oyama Afuri, nơi những người hành hương được ban phước bởi một thầy tu Thần đạo. Trong nghi lễ này, các vị thần được cho là sẽ hạ giới và thăm viếng những người hành hương.
Đối với người Choyukai, đó là cách để họ khoe hình xăm của mình với các vị thần và tôn vinh hình xăm của họ. Tiếp theo là nghi thức uống rượu sake do các thiếu nữ trong đền thờ phục vụ. Khi buổi lễ hoàn tất, những người hành hương trở xuống chân núi để đến quán trọ, nơi họ tổ chức một bữa tiệc lớn với nhiều rượu sake trong một lễ kỷ niệm naorai – một bữa tiệc mà con người mời các vị thần và linh hồn xuống, uống và ăn tối với họ.
Có lẽ do trải nghiệm trực tiếp nên người dân ở Oyama dường như chưa bao giờ phát triển phản ứng dị ứng với hình xăm phổ biến ở những nơi khác ở Nhật Bản. Satoh đã quan tâm đến việc cho các cháu của mình tiếp xúc với Choyukai để chúng có thể tận mắt nhìn thấy ngay từ khi còn nhỏ rằng horimono không đáng sợ. “Ở Oyama, được tiếp xúc với những người này mỗi năm một lần, chúng tôi không nghĩ rằng hình xăm là một điều xấu”, Meguro Kunihiko, một trong những linh mục đền thờ, người dẫn đầu các nghi lễ thanh tẩy cho Choyukai hàng năm, cho biết.
Trong thời đại mà công việc ngày càng hướng tới các công việc văn phòng và các cá nhân ngày càng dành nhiều thời gian hơn cho nhau trên máy tính, các lễ hội và các cuộc hành hương ngày càng mất đi người tham gia. Mọi người thừa nhận và đánh giá cao sự tồn tại của những truyền thống này, nhưng so với các thế hệ cũ, rất ít người tự nguyện tham gia.
- Xem thêm: Những bí mật của giới nghệ sĩ xăm mình
Meguro than thở: “Ngày nay, lễ hội đã trở thành thứ mà mọi người quan sát từ bên ngoài với tư cách là khán giả, thay vì thực sự tham gia vào sự kiện. Trải nghiệm văn hóa trong bảo tàng hoặc triển lãm là thụ động. Những gì chúng ta ngày càng mất đi là trải nghiệm trực tiếp, thực sự là một phần của điều gì đó. Cuộc hành hương Oyama cung cấp điều đó.
Đây là thỏa thuận thực sự”. Cuộc hành hương Choyukai tiếp tục không gián đoạn trong hơn một thế kỷ cho đến nay. Nhưng năm 2020 là một năm mang đến cho Choyukai một bi kịch cá nhân hơn: Satoh, người tổ chức cuộc hành hương hàng năm và tiếp tục vai trò mà gia đình đã truyền qua hàng thế kỷ, đã qua đời sau một thời gian dài chiến đấu với căn bệnh ung thư. Chuyến hành hương gần đây nhất được quay phim là lần cuối cùng của ông.
Satoh, một năm trước khi qua đời, bình luận: “Tại sao một phong tục Nhật Bản vẫn tồn tại từ thời Edo lại không được coi là quý giá? [Xăm mình] là một trải nghiệm đau đớn, thật dễ hiểu khi mọi người không biết tại sao ai đó lại phải trải qua điều đó. Nhưng đối với một người nào đó phải trải qua nỗi đau đó và có thể vực dậy tinh thần của họ vì nó – thì đây là một phần quý giá của văn hóa Nhật Bản. Tiếp tục nền văn hóa này là rất quan trọng”. Mục tiêu của Satoh là để xã hội Nhật Bản chấp nhận nghệ thuật horimono: “Tôi thực sự muốn thay đổi điều này”.
