Giáo sư Trần Văn Thọ, thành viên Tổ tư vấn của Thủ tướng cho rằng, Việt Nam cần công nghiệp hóa để thoát khỏi tình thế hiện nay, theo bài viết của ông gửi Diễn đàn Kinh tế 2018 do Ban Kinh tế Trung ương tổ chức vào ngày 11-1 tại Hà Nội.(*)
Đặc trưng của kinh tế Việt Nam 2018
Theo Giáo sư Trần Văn Thọ, nền kinh tế Việt Nam đang có nhiều đặc trưng đáng lo ngại. Lao động dư thừa trong nông nghiệp và khu vực kinh tế cá thể còn rất lớn trong khi lao động trong nông nghiệp còn chiếm tỷ lệ rất lớn 49,5% năm 2010 và 41,6% năm 2016. Tỷ lệ vốn đầu tư trong nền kinh tế không thấp nhưng cơ cấu không hiệu quả. Doanh nghiệp nhà nước giữ vị trí cao và được ưu đãi về vốn, về đất đai. Doanh nghiệp tư nhân nhỏ bé, bất lợi trong thị trường các yếu tố sản xuất như vốn, đất đai. Khu vực kinh tế cá thể còn rất lớn lên tới 32,1% GDP năm 2010 và 30,4% GDP năm 2016. Bên cạnh đó, nền kinh tế cũng đang chứng kiến tình cảnh doanh nghiệp vốn nước ngoài (FDI) chiếm vị trí lớn nhưng chất lượng FDI còn thấp, ít tác động đến sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng lên cao. Liên kết hàng dọc giữa FDI và doanh nghiệp trong nước còn quá yếu nên tác động lan tỏa của công nghệ, tri thức kinh doanh đến nền kinh tế còn yếu.
Doanh nghiệp Việt Nam, nhất là tư nhân, quy mô quá nhỏ, năng suất thấp, không có năng lực xuất khẩu và không kết nối được với chuỗi giá trị toàn cầu của các công ty đa quốc gia.Do quy mô nhỏ nên không có năng lực du nhập công nghệ, không đổi mới thiết bị, không đầu tư lớn để cách tân công nghệ. Có rất ít thông tin, số liệu về ngoại tệ về nhập khẩu công nghệ.
Công nghiệp hóa – mũi đột phá năng suất
Trong bối cảnh đó, giáo sư Thọ nhận xét, đối với một nước còn ở mức thu nhập trung bình, nhất là trung bình thấp như Việt Nam, công nghiệp là khu vực năng động nhất, năng suất cao nhất, dư địa cách tân công nghiệp lớn nhất. Việt Nam cần đẩy mạnh công nghiệp hóa theo hướng hiện đại sẽ thu hút lao động dư thừa trong nông nghiệp, sẽ “phá hoại một cách sáng tạo” khu vực kinh tế cá thể làm cho năng suất lao động tăng nhanh. “Công nghiệp hóa không tiến triển, lao động sẽ chuyển sang các ngành dịch vụ giá trị thấp”, ông cảnh báo.Tuy nhiên, giáo sư cảnh báo, vấn đề của Việt Nam là sắp hết giai đoạn dân số vàng nhưng công nghiệp hóa Việt Nam còn ở vị trí thấp trong nền kinh tế và ở giai đoạn thấp trong chuỗi giá trị sản phẩm.
Chiến lược, chính sách giai đoạn tới
Giáo sư Trần Văn Thọ nhận xét, với lực lượng lao động của một quốc gia sắp đạt 100 triệu dân, Việt Nam cần đẩy mạnh công nghiệp hóa trong một diện vừa rộng vừa sâu mới tránh hiện tượng giải (hậu) công nghiệp quá sớm. Hai lĩnh vực có thị trường lớn, Việt Nam có lợi thế và thu hút nhiều lao động là các máy móc cơ khí và công nghiệp thực phẩm. Bên cạnh đó, quá trình công nghiệp hóa, xuất phát từ lắp ráp, chế biến cần tiến sâu vào sản phẩm trung gian để tăng giá trị tính thêm.
Việt Nam có thể phát triển tốc độ cao, vượt qua bẫy thu nhập trung bình dễ dàng nếu có chíến lược tận dụng tiềm năng đang có và lợi thế nước đi sau. Dư địa để tăng năng suất là chuyển dịch lao động từ nông nghiệp sang công nghiệp, từ khu vực cá thể sang hình thức tổ chức doanh nghiệp hiện đại, từ tăng quy mô doanh nghiệp đang quá nhỏ hiện nay. Khuyến khích du nhập công nghệ, kết hợp với phát triển thị trường vốn sẽ thúc đẩy đầu tư theo hướng cách tân công nghệ, tăng năng suất.Cần tiến hành công nghiệp hóa theo chiều sâu và theo diện rộng để tránh hiện tượng giải công nghiệp hóa quá sớm, để tạo việc làm năng suất cao cho lao động chuyển từ nông nghiệp và khu vực cá thể.Ngoài ra, cần thay đổi chiến lược thu hút FDI, doanh nghiệp trong nước sẽ tham gia vào mạng lưới cung ứng toàn cầu và tăng năng suất qua chuyển giao công nghệ
(*)Tham gia ” Diễn đàn Kinh tế 2018″ còn có các chuyên gia kinh tế Kenichi Ohno, Nguyễn Đình Cung, Nguyễn Xuân Thành, Vũ Thành Tự Anh, cựu ngoại trưởng Mỹ John Kerry và các tổ chức quốc tế tại Việt Nam
