Sự bùng phát virus Corona mới có thể chỉ là bắt đầu. Các nhà dịch tễ học phác thảo 3 kịch bản rộng lớn về cách nó có thể kết thúc.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã tuyên bố sự bùng phát virus Corona đang gia tăng ở Trung Quốc là một trường hợp khẩn cấp về sức khỏe toàn cầu. Đây là sự bùng phát – có thể tiếp tục lan rộng ra khỏi Trung Quốc và các quốc gia trên thế giới nên hỗ trợ và được chuẩn bị.
Chỉ một tháng trước, virus này, được gọi là 2019-nCoV, vẫn chưa được khoa học biết đến. Bây giờ, các quan chức y tế đang làm việc điên cuồng để hiểu nó, cố gắng ngăn chặn một đại dịch, một sự lây nhiễm toàn cầu lớn hơn.
Đây vẫn là những ngày đầu. Các câu hỏi quan trọng về virus – cụ thể là nó lây lan như thế nào và mức độ nguy hiểm của nó ra sao – vẫn cần được trả lời chắc chắn. Nhưng không quá sớm để tự hỏi: làm thế nào để dịch bệnh này kết thúc?
Ngay bây giờ, các chuyên gia về bệnh truyền nhiễm đang phác thảo 3 kịch bản rộng lớn cho tương lai của đợt bùng phát này. Hãy nhớ rằng có rất nhiều điều không chắc chắn về việc điều này sẽ diễn ra như thế nào.
Sự lây lan của virus được kiểm soát thông qua can thiệp y tế công cộng
Đây là kịch bản tốt nhất và về cơ bản là những gì đã xảy ra với dịch SARS (hội chứng hô hấp cấp tính nặng) năm 2003. SARS, giống như loại virus mới này, cũng là một loại virus Corona – một nhóm virus gây bệnh ở động vật có vú và chim. Có một số virus Corona lây nhiễm cho người; những virus khác lây nhiễm cho động vật.
SARS chủ yếu lây nhiễm cho động vật, nhưng có thể chuyển sang người và bắt đầu lây lan giữa chúng. Vào cuối năm 2002 và năm 2003, SARS đã lây nhiễm 8.096 người (chủ yếu ở Trung Quốc) và giết chết 774 người ở 17 quốc gia.
Đáng chú ý: Đến năm 2004, SARS đã về cơ bản biến mất. Theo cách giải thích của Jessica Fairley, giáo sư y học tại Đại học Emory, “SARS là trường hợp kinh điển về cách các biện pháp can thiệp y tế công cộng khác nhau có thể hoạt động và ngăn chặn sự bùng phát”.
Trong đại dịch SARS, tất cả các cơ quan y tế đều nỗ lực xác định các trường hợp càng nhanh càng tốt và cách ly những người nhiễm bệnh. Bằng cách đó, hệ miễn dịch của họ có thể chống lại virus mà không lây lan sang bất kỳ ai mới. (Trong những trường hợp không may mắn, virus sẽ giết chết bệnh nhân và nó sẽ biến mất cùng với họ.)
Điều này cần rất nhiều sự phối hợp: Các bác sĩ tìm ra virus, điều tra tốt mọi trường hợp để tìm ra người mà họ tiếp xúc và các biện pháp kiểm soát nhiễm trùng chặt chẽ trong bệnh viện. “Và sau đó, nhiều công tác lớn hơn cần thực hiện: hạn chế du lịch, kiểm dịch hoặc sàng lọc người tại các sân bay”, ông Fair Fairley cho biết .
Tất cả xảy ra nhanh chóng. SARS được báo cáo lần đầu tiên vào tháng 2 năm 2003. Đến tháng 3, hàng trăm người đã tiếp xúc với SARS bị cách ly tại nhà. Tư vấn du lịch đến các khu vực bị ảnh hưởng nhất đã được Tổ chức Y tế Thế giới đăng tải. Trong khi đó, các sân bay bắt đầu sàng lọc khách du lịch quốc tế, hỏi những câu hỏi về các triệu chứng và liệu họ có bất kỳ liên hệ nào với virus hay không. Và đồng thời, các bác sĩ ngày càng thận trọng hơn trong việc chẩn đoán bệnh và đưa bệnh nhân vào khu chăm sóc cách ly. Vào giữa mùa hè, nhiều quốc gia tuyên bố không còn SARS .
Ngày nay, SARS vẫn có thể tồn tại ở động vật. Nhưng nó không lan truyền ở người. Không may là thật khó để lặp lại thành công của việc kiểm soát SARS với đợt bùng phát mới này. SARS có phần dễ dàng hơn để nhận biết. Khi một người bị nhiễm bệnh, họ sẽ không lây lan bệnh cho đến khi họ xuất hiện các triệu chứng, như sốt. Điều đó có nghĩa là một khi họ bệnh, họ có thể được chăm sóc cách ly và việc truyền nhiễm sẽ dừng ở đó.
Nếu các trường hợp SARS lây nhiễm trước khi các triệu chứng xuất hiện, hoặc nếu không có triệu chứng truyền virus, thì bệnh sẽ khó khăn hơn nhiều, thậm chí không thể kiểm soát được, một hồi cứu năm 2006 của WHO về dịch bệnh cho biết.
Với đợt bùng phát mới này, các nhà khoa học vẫn đang tìm hiểu xem virus có thể lây lan trước khi xuất hiện các triệu chứng hay không (các nhà nghiên cứu hiện báo cáo một trường hợp virus lây lan theo cách này). Nhưng nếu có thể, điều đó sẽ khiến việc kiểm soát trở nên khó khăn hơn vì một số người không biết họ bị bệnh và có thể không được chăm sóc y tế.
Ngoài ra, trong trường hợp của SARS, các quan chức y tế đã có một chút may mắn vì “không có hiện tượng truyền bệnh ra bên ngoài các cơ sở chăm sóc sức khỏe cũng như không có sự góp phần của những bệnh nhân siêu lây lan”, theo ông Amesh Adalja, nhà nghiên cứu cao cấp tại Trung tâm Bảo vệ sức khỏe Johns Hopkins. Những bệnh nhân siêu lây lan là những người mang mầm bệnh hiếm gặp và là trung gian truyền bệnh chính. Với SARS, một khi những người này được xác định và cách ly, việc ngăn chặn căn bệnh sẽ dễ dàng hơn. Với loại virus mới, vai trò của những bệnh nhân siêu lây lan vẫn chưa được xác định.
Những gì mà chúng ta biết là: dịch mới đã lan rộng hơn SARS. Một mô hình toán học mới được công bố trên The Lancet ước tính đến cuối tháng 1, có tới 75.800 người có thể đã bị nhiễm bệnh kể từ ngày 25 tháng 1 khi dịch bệnh bắt nguồn tại thành phố Vũ Hán của Trung Quốc. Lưu ý rằng “một số trường hợp nhiễm bệnh có thể vẫn chưa được ghi nhận vào số liệu chính thức”. Các nhà nghiên cứu cho rằng nếu việc truyền virus giảm 1/4, tốc độ tăng trưởng của dịch sẽ chậm lại.
Cuối cùng, một ổ dịch cũng có thể kết thúc bằng việc phát minh ra một loại vắc-xin mới: Nhưng ngay cả trong kịch bản nhanh nhất, việc này có thể mất nhiều năm. “Vì vậy, điều này thực sự có liên quan đến việc các cơ quan y tế công cộng cá nhân phát hiện các trường hợp, chăm sóc và đưa họ vào tình trạng cách ly ra sao và những người bị nhiễm bệnh giữ vệ sinh tốt như thế nào”, Nathan Grubaugh – một nhà dịch tễ học của Trường Y tế công cộng Yale, nói.
Virus tự ngưng hoạt động sau khi đã lây nhiễm cho tất cả hoặc hầu hết những người dễ mắc bệnh nhất
Dịch bệnh bùng phát có một chút tương tự như hỏa hoạn. Virus là ngọn lửa. Những người dễ bị tổn thương là nhiên liệu. Cuối cùng, một ngọn lửa sẽ tự ngưng họat động nếu nó hết mồi. Một đợt bùng phát virus sẽ kết thúc khi nó ngừng tìm những người nhạy cảm để lây nhiễm.
Michael Mina, một nhà dịch tễ học tại Trường Y tế công cộng Harvard, đưa ra đại dịch virus Zika 2015-2016 ở Puerto Rico và Nam Mỹ làm ví dụ về một bệnh dịch, về cơ bản tự ngưng hoạt động. Rất nhiều người bị nhiễm bệnh rất nhanh, ông nói (có hơn 35.000 trường hợp ở Puerto Rico trong năm 2016). Nhưng sau đó, số người dễ mắc bệnh giảm dần. Những người có nguy cơ cao nhất tiếp xúc với muỗi mang mầm bệnh đã mắc bệnh. Và cuối cùng, ngày càng ít người bị virus xâm nhập và lây nhiễm. Zika vẫn đang lưu hành ở một phạm vi nhỏ hơn ở Brazil. Nhưng tại Puerto Rico, các quan chức báo cáo, không còn lây nhiễm nữa.
Với Coronavirus mới, vẫn rất khó để nó có thể tự ngưng hoạt động “vì chúng ta không biết chính xác ai là người dễ nhiễm virus”, Mina nói. Có thể có những người có nhiều khả năng miễn dịch hơn so với những người khác – điều sẽ hạn chế phạm vi tiếp cận của nó. Ngoài ra, một khi dịch bệnh bắt đầu bùng phát một cách tự nhiên, các cơ quan y tế công cộng có thể dễ dàng dập tắt nó hơn bằng cách kiểm dịch và sàng lọc.
Cũng có khả năng là virus phần lớn có thể bùng phát ở Trung Quốc, trong khi sự giám sát tốt giúp nó không chiếm lĩnh ở các nước khác. Đây là một kịch bản đáng mong đợi. Nó sẽ liên quan đến nhiều người bị bệnh hơn, có thể tử vong. Nó tệ đến mức nào tùy thuộc vào các khía cạnh của các quan chức y tế đang cố gắng hiểu: có bao nhiêu người bị nhiễm bệnh, bao nhiêu người chết và việc lây lan từ người này sang người khác dễ dàng ra sao.
- Xem thêm: Những đại dịch đã qua và sắp đến
Thông thường, với những sự bùng phát, có một đỉnh điểm, và sau đó nó sẽ giảm xuống. “Câu hỏi sẽ là liệu chúng ta có thể kiểm soát hoàn toàn nó, hay sự truyền bệnh sẽ tiếp tục diễn ra”.
Điều này đưa chúng ta đến kịch bản thứ ba
Coronavirus trở thành một loại virus phổ biến khác
Có một kịch bản thứ ba về cách dịch bệnh này kết thúc, rằng nó sẽ không kết thúc. Điều này đã xảy ra trước đây. Vào năm 2009, một chủng virus cúm H1N1 mới đã bao vây toàn cầu trong một đại dịch. Nhưng sau một thời gian, nó đã trở thành một phần trong cuộc sống bình thường của chúng ta về những gì có thể xảy ra mỗi mùa cúm, theo Mina nói
Adalja giải thích rằng hiện nay có bốn chủng virus corona thường lây nhiễm ở người tương tự như cảm lạnh thông thường hoặc viêm phổi. Có khả năng virus này trở thành thứ 5 – và giống như bệnh cúm, nó có thể đến và đi theo mùa. Rất có thể, nó có thể trở thành một loại virus theo mùa ở Trung Quốc. Hoặc nó có thể, giống như bệnh cúm, bao trùm cả thế giới.
“Có thể các chính sách của chúng tôi có một số tác động trong việc ngăn chặn sự bùng phát này bên ngoài Trung Quốc. Tại Trung Quốc, nó có thể trở thành một loại virus corona theo mùa”. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng rất khó để nói những gì sắp xảy ra. Đây là một khả năng.
- Xem thêm: Trận đại dịch đen vào thế kỷ 14
Nhưng không phải là một khả năng lớn. Nhân loại không thực sự cần một loại virus thông thường khác để đối phó. “Có vẻ như nó có khả năng gây bệnh nặng. Nó không chỉ gây cảm lạnh thông thường. Có những người đã chết vì nó. Chúng tôi có những người trong ICU – tất cả những điều đó làm cho nó trở thành thứ mà bạn muốn xử lý. Nó không có vẻ nghiêm trọng như SARS nhưng nó dường như nghiêm trọng hơn các loại virus corona khác mà chúng tôi thường đối phó hàng năm”, Adalja nói.
