Trong khi cộng đồng chung tay phòng chống dịch bệnh lại có người tung tin thất thiệt. Lãnh vực đa phương tiện gọi đây là thuyết âm mưu (conspiracy theory), lý giải những vấn đề theo hướng gán ghép, xuyên tạc làm cho dư luận hoang mang.
HIV/AIDS
Dịch virus HIV là một trong những bệnh đáng sợ nhất bùng phát vào thập niên 80 của thế kỷ trước. Vào thời điểm đó, giới y khoa không hiểu họ đang phải đối phó với căn bệnh gì và đến nay đã có hơn 32 triệu người phải sống chung với HIV hoặc AIDS mà không có thuốc đặc trị. Bất chấp những nỗ lực to lớn để tuyên truyền về sự thật của bệnh thì các thuyết âm mưu lại truyền bá khắp nơi khiến nhiều người ngộ nhận, hiểu lầm.
Theo một cuộc khảo sát trực tiếp được thực hiện ở California năm 1999, có khoảng 27% số người được hỏi tin rằng HIV/AIDS được tạo ra bởi chính phủ liên bang như một vũ khí chống lại người da đen. Một cuộc khảo sát qua điện thoại tại Mỹ năm 2005 lại lộ ra sự thật: hơn 20% số người được hỏi vẫn tin AIDS được “tạo ra như một cách để loại bỏ công dân da đen”.
Năm 2004, 55% người Mỹ La tinh tin rằng chính phủ Mỹ đã có vắc-xin ngăn ngừa HIV, nhưng lại từ chối đưa ra sử dụng cho công chúng. Tại Nam Phi, từ năm 1999 đến năm 2008, HIV/AIDS đã bị chính Tổng thống Thabo Mbeki từ chối. Thay vì cung cấp các thuốc kháng retrovirus cần thiết để trị bệnh, Nam Phi lại chỉ định một bộ trưởng y tế khuyến khích các phương thuốc thảo dược như khoai tây và củ cải đường. Điều này gián tiếp dẫn đến cái chết của hơn 360.000 người nhiễm virus HIV do không được điều trị đúng cách.
Sốt rét
Năm 2019, dịch sốt rét diễn ra tại Burundi, quốc gia ở Đông Phi gây con số người tử vong tương đương như virus Ebola ở Cộng hòa Dân chủ Congo). Dịch sốt rét này đã ảnh hưởng đến một nửa dân số toàn quốc và khoảng 1.800 người chết vì căn bệnh nói trên kê từ tháng 1 đến tháng 7. Theo một quan chức giấu tên, chính phủ Burundi đã từ chối tuyên bố tình trạng khẩn cấp vì đất nước đang chuẩn bị bầu cử tổng thống, tổng thống không muốn công dân nghĩ rằng chính sách y tế của ông ta thất bại.
Điều đó vẫn chưa đủ, còn có cả một số thuyết âm mưu ăn theo xuyên tạc về nỗ lực điều trị sốt rét của những quốc gia châu Phi. Chẳng hạn, năm 2019, khi Ghana đưa vắc-xin sốt rét vào sử dụng thì ngay lập tức thuyết âm mưu tung tin vắc-xin không thể chữa được sốt rét, mà thay vào đó, giết chết hàng ngàn người để giảm dân số châu phi vì quá đông và nghèo đói.
Sốt xuất huyết
Năm 2019, sốt xuất huyết đã bùng phát ở một số quốc gia châu Phi, Trung Đông và Bờ biển Ngà. Các nhà khoa học vào cuộc nghiên cứu để đẩy lùi căn bệnh nguy hiểm này, trong đó có giải pháp dùng muỗi chuyển gien mang vi khuẩn Wolbachia để chặn virus sinh sản bên trong cơ thể muỗi, tạo ra giống muỗi không mang mầm bệnh sốt xuất huyết. Nói cách khác tạo ra loài muỗi Aedes aegypti không bị nhiễm Wolbachia một cách tự nhiên, đẻ ra thế hệ con cháu không truyền bệnh nữa.
Mặc dù cộng đồng làm hết sức mình để ngăn chặn dịch sốt xuất huyết thì vẫn còn những giả thuyết đi ngược lại nỗ lực nói trên. Thuyết âm mưu đưa ra tin đồn rằng vi khuẩn Wolbachia đang tạo ra nhiều vấn đề phức tạp, nguy hiểm hơn bằng cách tăng cường nguy cơ nhiễm virus ở người. Đặc biệt, một giả thuyết kỳ lạ cho rằng tỷ phú Bill Gates chính là nhân vật tận dụng Wolbachia để làm giảm bớt dân số thế giới.
Virus Nipah
Nhiễm virus Nipah là do tiếp xúc với động vật bị nhiễm bệnh như lợn, hoặc ăn trái cây mà dơi đã ăn trước cũng có thể lây lan từ người sang người. Các triệu chứng bao gồm: sốt, đau đầu và khó thở. Biến chứng của virus có thể dẫn đến co giật và viêm não. Năm 2018, một đợt bùng phát virus Nipah ở Kerala (Ấn Độ) đã cướp đi 17 sinh mạng. Ngày 10.6.2018, các nhà khoa học đã xác định thủ phạm là do dơi và ngày 4.6.2019, một ca mới xuất hiện tại Kochi nhưng bình phục, sau đó không còn ca bệnh mới.
Tuy nhiên, có hai người Ấn Độ được xem là truyền bá thuyết âm mưu đã bị bắt giữ ngay trong tháng 6.2019 khi tung tin đồn rằng virus này là một “công cụ ma túy” của các công ty dược phẩm nhằm tăng doanh số bán ra và suy luận chính phủ và các công ty dược phẩm đã cấu kết để móc túi thiên hạ. Hai người này còn tuyên truyền rằng khoa học cho rằng dơi ăn trái cây rồi truyền virus Nipah là không đúng. Thay vì đến bệnh viện nếu có triệu chứng, những người này lại tuyên truyền chỉ nên thay đổi chế độ ăn uống và uống nhiều nước là khỏi.
Virus cúm H1N1
Người ta ước tính, đại dịch virut cúm H1N1 (cúm lợn) năm 2009 đã giết chết hơn 500.000 người trên toàn cầu, chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em cũng như nhóm người vị thành niên. Mặc dù đại dịch đã được tuyên bố là đã kết thúc vào ngày 10.8.2010, nhưng virus vẫn tiếp tục gây ra các đợt bùng phát hàng năm dưới dạng cúm mùa. Một trong số những người đưa tin thất thiệt về cúm H1N1 là Billy Corgan và ban nhạc Smashing Pumpkins (Mỹ).
Vào tháng 10.2009 Billy Corgan tuyên bố cúm H1N1 được tạo ra bởi con người để hù dọa những công dân yếu tim. Billy Corgan còn nhấn mạnh đã được nghe về tuyên bố của Tổng thống Barack Obama về tình trạng khẩn cấp quốc gia trong trạng thái ngờ vực, và xem điều này là không cần thiết và không phản ánh đúng thực trạng bệnh tật. Billy Corgan còn tuyên bố bản thân sẽ cho qua việc tiêm chủng cúm vì vắc-xin vô dụng. Một thuyết âm mưu khác cho rằng Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đang âm mưu với các công ty dược phẩm để tạo ra một “trò lừa cúm lợn” để cho thế giới hoảng loạn.
Virus Zika
Năm 2015, virus Zika được phát hiện ở Brazil sau đó lan nhanh sang Nam và Bắc Mỹ, Đông Nam Á và các đảo ở Thái Bình Dương. Dịch bệnh kết thúc vào tháng 11.2016, tuy nhiên mối lo ngại về virus Zika vẫn chưa lắng xuống bởi nó để lại nhiều hệ lụy, đặc biệt là dị tật bẩm sinh nghiêm trọng, trẻ sinh ra có đầu nhỏ bất thường do mẹ mang thai truyền virus sang. Virus lây lan chủ yếu là loài muỗi gây bệnh sốt xuất huyết và qua quan hệ tình dục.
Nhiều quốc gia đã đưa ra cảnh báo du lịch, thậm chí còn khuyên phụ nữ nên trì hoãn kế hoạch mang thai. Đến nay vẫn chưa có vắc-xin hoặc phương pháp điều trị hiệu quả, nhưng các triệu chứng có thể được điều trị bằng thuốc không kê đơn và nghỉ ngơi, truyền dịch. Ngược lại với các nỗ lực phòng tránh dịch lại có lời đồn Zika bùng phát là do vắc-xin, thuốc diệt cỏ hoặc do Bill Gates tạo ra.
Một thuyết âm mưu nguy hiểm được đăng trên Reddit, cho rằng muỗi biến đổi gen là nguyên nhân cho sự bùng phát của Zika. Điều này thực sự sai lầm vì kiểm soát muỗi là một trong những cách duy nhất để virus Zika.
Ebola
Sự bùng phát virus Ebola được ghi nhận trong thời gian từ năm 2013 đến năm 2016, gây ra hàng ngàn ca tử vong tại Liberia, Sierra Leone và Guinea. Ca tử vong đầu tiên là một đứa trẻ mới lẫm chẫm biết đi ở Guinea hồi tháng 12.2013 và đây cũng là căn bệnh có nhiều đồn thổi khiến dư luận hoang mang nhất.
Không chỉ đồn Ebola được Mỹ tạo ra như một loại vũ khí sinh học để giết người mà ngay cả những người nổi tiếng như Chris Brown, ca sĩ nhạc pop người Mỹ, cũng tin rằng Ebola là một hình thức kiểm soát dân số. Hay một thuyết âm mưu khác còn cho rằng Tổng thống Obama đã gửi đội quân y tế đến châu Phi, bất kể nguy hiểm đến tính mạng; điều này khiến ông Obama cảm thấy ân hận.
Giả thuyết này cho rằng trật tự thế giới mới được Mỹ xếp đặt, tạo ra virus để hạn chế du lịch và kiểm soát quân sự thế giới. Riêng Cơ quan Kiểm soát và Phòng chống dịch bệnh Mỹ (CDC) lại có toàn quyền để sử dụng con người để thử nghiệm một loại vắc xin mới.
Coronavirus
Virus corona (tên chính thức là Covid-19) đã gây ra cái chết của 563 người. Số lượng những người bị nhiễm đã lên trên 28.256 và chưa thấy có dấu hiệu chậm lại. Nó đã được báo cáo có hai trẻ sơ sinh bị nhiễm virus, điều này cho thấy Covid 19 còn truyền cho cả nhóm trẻ chưa sinh. Do dịch lan nhanh, số người chết cũng tăng nên có không ít tin đồn thất thiệt về bệnh dịch mới lạ này.
Google, Twitter và Facebook được cho là đang thực hiện các bước để ngăn chặn tin tức giả lan truyền. Trong khi một số nhà khoa học tin rằng dơi là thủ phạm lây lan truyền virus, thì một số tin đồn lại cho rằng một số người sau khi ăn súp dơi như một người phụ nữ Trung Quốc lại không mắc bệnh. Trong thực tế, đây là đoạn clip nói về một blogger du lịch đang ăn súp tại một nhà hàng ở Palau (đảo quốc ở Tây Thái Bình Dương) vào năm 2016 chứ không phải là một người nhiễm virus Corona.
Một lần nữa, thuyết âm mưu lại cho rằng virus Corona đã thoát ra khỏi phòng thí nghiệm tuyệt mật hoặc cả cả lời đồn rằng chất tẩy trắng như Clorox hoặc Lysol sẽ tiêu diệt tận gốc virus, hoặc giữ cổ họng ẩm và uống bổ sung vitamin C sẽ ngăn cản nhiễm virus Corona. Chính những lời đồn vô căn cứ này khiến nhiều người tự làm bác sĩ cho mình, khi bị nhiễm bệnh lại dùng thuốc tẩy hoặc có người còn tránh dùng kem hoặc các sản phẩm sữa để ngăn ngừa nhiễm bệnh. Thậm chí còn có cả thuyết âm mưu cho rằng tỷ phú người Mỹ Bill Gates đứng sau dịch này, tung tiền để tạo ra virus Corona!
