Nhiều người vẫn nghĩ rằng đột quỵ là tai biến “trời định” vì hầu như không thể phòng ngừa và nguy cơ tử vong hoặc di chứng liệt nửa người rất cao. Ngay ở các nước phát triển, đột quỵ vẫn là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ ba (sau bệnh tim mạch, ung thư) và là nguyên nhân gây tàn phế hàng đầu.
Tuy nhiên, buổi trò chuyện với TS-BS Nguyễn Huy Thắng, Tổng thư ký Hội Đột quỵ Việt Nam, Trưởng khoa Bệnh lý mạch máu não, Bệnh viện Nhân dân 115, sẽ cho chúng ta các cách phòng ngừa đột quỵ và giúp tăng hiệu quả điều trị đối với bệnh nhân bị tai biến mạch máu não.
Thưa bác sĩ, rối loạn tuần hoàn não có phải là một trong những bệnh lý về mạch máu não dễ dẫn đến nguy cơ đột quỷ?
Rối loạn tuần hoàn não chỉ là cách nói của một số bác sĩ ở Việt Nam chứ không phải là một thuật ngữ y khoa được công nhận. Cơ thể chúng ta là một cỗ máy sinh học hoàn hảo, chức năng tuần hoàn não không dễ bị rối loạn. Ngay cả khi động mạch cảnh một bên bị tắc nghẽn, tương đương với việc giảm cung cấp 40% lượng máu lên não thì động mạch cảnh còn lại và hệ thống mạch máu phía sau sẽ hoạt động bù trừ nhằm đảm bảo nhu cầu máu cần thiết của não bộ. Chỉ khi việc tắc nghẽn xảy ra một cách đột ngột hoặc có một hiện tượng xơ vữa gây hẹp nặng các mạch máu quan trọng thì tuần hoàn não mới có thể gặp vấn đề.
Vậy theo bác sĩ, những trường hợp đau đầu, chóng mặt, buồn nôn nặng nề là triệu chứng của bệnh gì?
Có nhiều nguyên nhân gây chóng mặt, đau đầu, buồn nôn. Thông thường, những trường hợp nôn ói, chóng mặt đến không thể ngồi dậy thường gây ra do các nguyên nhân lành tính. Có thể vì hệ thống tiền đình chưa kịp thích ứng với sự thay đổi tư thế đột ngột và hiện tượng này chỉ kéo dài một vài ngày.
Trường hợp bệnh nhân lúc nào cũng có cảm giác chóng mặt, mất thăng bằng kéo dài nhiều ngày thì cần được chẩn đoán và điều trị vì nguyên nhân có thể do tình trạng thiếu máu não do tổn thương ở hệ thống mạch máu phía sau đầu, ngoài ra cũng có thể là do các tổn thương khác như u bướu hoặc viêm nhiễm hệ thần kinh trung ương.
Phải chăng những cơn thiếu máu não này là nguyên nhân gây ra đột quỷ?
Khoảng 80% đột quỵ xảy ra do nguyên nhân thiếu máu não cục bộ, phần còn lại là do vỡ động mạch não gây xuất huyết não. Khi một mạch máu não bị tắc nghẽn một cách đột ngột, thường gây ra bởi sự xuất hiện của cục máu đông trong lòng mạch sẽ dẫn đến đột quỵ thiếu máu não.
Xin phép được cắt ngang, cục máu đông xuất hiện từ đâu, thưa bác sĩ?
Trên nền thành mạch bị xơ vữa nghiêm trọng, các tế bào máu chảy qua dễ bị bám lại và tạo thành cục máu đông. Cục máu đông cũng có thể hình thành ở nơi khác ngoài động mạch não (thường là ở tim) rồi di chuyển lên não.
Tiếp tục câu chuyện, khi nào thì chúng ta bị đột quỷ xuất huyết?
Là khi một động mạch ở não bị vỡ, máu sẽ chảy ra ngoài vào xung quanh các mô thần kinh. Tại những vị trí thành mạch bị mỏng, yếu, áp lực máu lớn, thành mạch sẽ kéo dãn hoặc làm phồng lên, gây vỡ mạch. Bệnh lý này thường gặp ở các bệnh nhân bị tăng huyết áp, áp lực trong lòng mạch lớn cộng với tình trạng xơ vữa mạch máu làm cho động mạch lâu dần sẽ mất tính đàn hồi, trở nên cứng và dễ vỡ.
Những triệu chứng của đột quỵ xuất hiện đột ngột và rất dễ nhận biết như: đột ngột tê liệt hoặc yếu một bên cơ thể, nói lẫn lộn hoặc không nói được, thị giác có vấn đề, đi đứng khó khăn, hoa mắt chóng mặt, rối loạn phối hợp vận động, nhức đầu dữ dội…
Những phương pháp điều trị hiện nay đã giảm được nguy cơ tử vong hoặc tàn phế cho bệnh nhân đột quỷ chưa?
Các phương pháp điều trị hiện nay rất hiệu quả cho các bệnh nhân đột quỵ thiếu máu não cục bộ, tuy nhiên với bệnh nhân đột quỵ xuất huyết, điều trị chỉ cố gắng làm giảm các biến chứng. Thuốc tiêu sợi huyết đường tĩnh mạch và các phương pháp can thiệp nội mạch được xem là hai phương pháp điều trị bệnh lý đột quỵ thiếu máu não hiệu quả hiện nay. Kỹ thuật sử dụng thuốc ly giải huyết khối qua đường động mạch được thực hiện bằng cách đưa dụng cụ đến vị trí động mạch não bị thuyên tắc để loại bỏ cục máu đông qua một dây dẫn từ động mạch đùi. Việc tái thông mạch máu não nhanh chóng sẽ giúp bệnh nhân hồi phục gần hoàn toàn các khiếm khuyết thần kinh sau đó. Tuy nhiên, cả hai phương pháp này khá mắc tiền và chỉ áp dụng được cho những bệnh nhân nhập viện trong “giờ vàng”.
“Giờ vàng” đối với bệnh nhân đột quỷ là…
Là trong vòng ba giờ từ lúc khởi phát các triệu chứng đột quỵ. Vì vậy, khi bệnh nhân có dấu hiệu đột quỵ, người thân không nên sơ cứu gì mà ngay lập tức đưa tới bệnh viện. Cứ mỗi phút bệnh nhân đột quỵ không được điều trị đặc hiệu thì có khoảng 2 triệu tế bào thần kinh mất đi. Càng trì hoãn việc điều trị, các tế bào thần kinh càng chết đi nhiều hơn và hậu quả tàn phế cũng như tử vong sẽ cao hơn.
Trong hai dạng đột quỷ mà bác sĩ đề cập ở trên là đột quỷ thiếu máu não và đột quỷ xuất huyết, dạng nào nguy hiểm hơn?
So với đột quỵ thiếu máu não cục bộ thì đột quỵ xuất huyết não tỷ lệ tử vong cao hơn, và hiện tại chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu. Tỷ lệ tử vong do xuất huyết não vào khoảng 40 – 50%. Các biện pháp điều trị hiện tại chủ yếu là giảm biến chứng, kiểm soát huyết áp và chống phù não… Tuy nhiên, đột quỵ xuất huyết não lại dễ phòng ngừa hơn vì nguyên nhân chủ yếu là do cao huyết áp. Nếu kiểm soát tốt huyết áp và tránh sử dụng bia rượu thì có thể làm giảm đáng kể nguy cơ xuất huyết não. Ở các nước phát triển, tỷ lệ xuất huyết não rất thấp (chỉ khoảng 5%) vì người dân có ý thức kiểm soát huyết áp rất tốt. Ở nước ta, tỷ lệ xuất huyết não trên 20%.
Như vậy, có thể nói rằng đột quỷ không hẳn là tai biến “trời kêu ai nấy dạ”?
Đúng vậy. Về yếu tố nguy cơ đột quỵ thì ngoài những yếu tố không thể thay đổi (tuổi, giới, tính di truyền và dân tộc) còn nhiều yếu tố nguy cơ cao như tăng huyết áp, tiểu đường, tim mạch, hút thuốc lá thì chúng ta hoàn toàn có thể thay đổi hoặc kiểm soát được.
Cần lưu ý là có khoảng 30% trường hợp bệnh nhân đột quỵ chỉ là cơn đột quỵ thiếu máu não thoáng qua trong vài phút, khởi đầu giống như là một đột quỵ nhưng sau đó có thể tự hồi phục trong vài giờ mà không cần dùng thuốc. Tuy nhiên nguy cơ đột quỵ thật sự sẽ rất cao nếu như bệnh nhân không được chẩn đoán nguyên nhân và sử dụng các loại thuốc phòng ngừa.
Nguy cơ tử vong hoặc di chứng liệt nửa người có thể sẽ không còn nếu đưa bệnh nhân kịp thời đến các bệnh viện chuyên khoa.
Cách đơn giản để kiểm soát các bệnh nguy cơ là…
Là khám sức khỏe định kỳ để phát hiện các yếu tố nguy cơ của đột quỵ và điều trị bệnh. Việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ cần phải được thực hiện một cách chặt chẽ và lâu dài. Người bệnh không nên tự ý ngưng thuốc nếu chưa có ý kiến của bác sĩ. Lưu ý trong ăn uống và tập thể dục để cải thiện được mức cholesterol thì sẽ làm giảm được nguy cơ xơ vữa động mạch não. Chúng ta cũng nên tránh xa thuốc lá để giảm nguy cơ đột quỵ.
Có bác sĩ cho rằng khi hút thuốc, cơ thể chúng ta sẽ có những thay đổi thích nghi với chất độc từ thuốc lá. Bác sĩ có đồng ý với ý kiến này?
Tôi cho rằng đây là một nhận định thiếu chính xác. Thuốc lá làm tăng gấp đôi nguy cơ đột quỵ thiếu máu cục bộ vì chất độc từ thuốc lá có thể làm tiến triển các tổn thương xơ vữa động mạch đồng thời gây ra các rối loạn về đông máu. Rượu cũng làm tăng nguy cơ đột quỵ, uống rượu có thể làm tăng huyết áp nên uống rượu là việc đặc biệt nguy hiểm nếu như bệnh nhân đã bị tăng huyết áp trước đó.
Được biết, các trường hợp dị dạng mạch máu não cũng có thể gây nguy cơ đột quỷ xuất huyết?
Dị dạng mạch máu là sự hình thành bất thường một hoặc một nhóm mạch máu, tỷ lệ người mắc bệnh không nhiều. Có nhiều loại dị dạng mạch máu não nhưng thường gặp nhất là túi phình mạch máu não. Theo thời gian, túi phình này lớn dần, vách mỏng dần và có thể vỡ bất kỳ lúc nào. Bệnh thường gặp ở người trẻ tuổi, khoảng từ 20 đến 30 tuổi, đột ngột bị đau đầu dữ dội, nôn ói, có thể hôn mê nhanh. Nếu đưa đến bệnh viện kịp thời, bệnh nhân cũng có thể được điều trị hiệu quả bằng phương pháp phẫu thuật kẹp túi phình hoặc cũng có thể làm tắc túi phình bằng can thiệp nội mạch.
Bác sĩ đánh giá như thế nào về các loại thuốc hỗ trợ tuần hoàn não nhằm giảm nguy cơ xơ vữa và đột quỷ thiếu máu não hiện nay?
Tôi chỉ tin tưởng những loại thuốc đã được kiểm chứng qua các nghiên cứu và công bố kết quả trên các tạp chí y học uy tín quốc tế. Sử dụng những loại thuốc được quảng cáo quá lời và bán tràn lan trên thị trường không phải là phương pháp phòng ngừa và điều trị cơn thiếu máu não hiệu quả. Các loại thuốc như vậy hiện tại đều không được sử dụng tại Bệnh viện Nhân dân 115.
Cảm ơn bác sĩ về những thông tin trên.
