Trong khi khách du lịch từng được coi là một nguồn thu nhập rất được thèm muốn bởi các điểm đến – và vẫn còn trong một số trường hợp – chúng ta dường như đang sống trong một thời đại mà việc đi du lịch đã trở thành một vấn đề rắc rối. Nhưng liệu hành vi của khách du lịch có thực sự tồi tệ hơn theo thời gian hay đây chỉ đơn giản là hậu quả tất yếu của việc ngày càng nhiều chúng ta đóng gói túi xách của mình và bước ra thế giới rộng lớn?
Không có nghi ngờ rằng ngành du lịch đã phát triển đáng kể trong thế kỷ qua. Theo Tổ chức Du lịch Thế giới Liên Hiệp Quốc (UNWTO), đã có kỷ lục 1,4 tỷ lượt khách du lịch quốc tế vào năm 2018, tăng 6% so với năm 2017. Trở về năm 1970 trước khi bùng nổ du lịch do các hãng hàng không giá rẻ mang lại, con số đó chỉ là 166 triệu. Quay trở lại xa hơn về năm 1950, con số chỉ là 25 triệu. Vai trò của du lịch trong nền kinh tế toàn cầu cũng đạt được ý nghĩa.
Năm 2018, nó trị giá khoảng 1,7 nghìn tỷ USD hoặc khoảng 2% tổng sản phẩm quốc nội toàn cầu. Theo UNWTO, Pháp là quốc gia đón tiếp nhiều khách du lịch nhất trên thế giới; tiếp theo là Tây Ban Nha, Mỹ, Trung Quốc và Ý. Tuy nhiên, một số điểm đến đã là nạn nhân của sự nổi tiếng. Du lịch phát triển quá mức đã dẫn đến một nghịch lý đáng buồn – nhiều người dân địa phương rời khỏi thành phố Venice của Ý, cùng với các điểm đến nổi tiếng như Ibiza và Barcelona của Tây Ban Nha.
Các thành phố du lịch này cuối cùng đã đưa ra một loại thuế du lịch để chống lại một số tác động bất lợi, như thiếu nước sinh hoạt và ô nhiễm chất thải. Tuy nhiên, giáo sư Phaedra C. Pezzullo, chuyên gia du lịch và tác giả của cuốn sách Du lịch độc hại chứng thực rằng đây không phải là những vấn đề mới. Pezzullo nói: “Khi con người du lịch ngày càng nhiều, các nền văn hóa đụng độ nhau và môi trường đã phải trả giá.
Lượng du khách tìm đến những địa điểm ngày càng xa hơn đang tăng lên. Tôi không chắc hành vi của du khách ngày càng tệ hại hơn. Nhưng cũng có những câu chuyện hy vọng về sự hợp tác và phục hồi sinh thái”.
Truyền thông xã hội và sự xấu hổ
Tháng 8-2019, hai vlogger YouTube Sabina Dolezalova và Zdenek Slouka đến từ Cộng hòa Czech đã đưa ra lời xin lỗi công khai sau khi nhận được phản ứng dữ dội trên mạng về hành vi Slouka quay phim nâng váy của bạn gái và té nước vào cơ thể cô bên trong Đền thờ Beji ở Rừng Khỉ tại thị trấn Ubud trên đảo Bali của Indonesia. Vụ bê bối xảy ra chỉ vài tuần sau khi xuất hiện clip 5 người đàn ông Australia chạy khỏa thân ngay trên đường phố trên đảo Indonesia và đi tiểu ở nơi công cộng.
Cả hai sự cố đều gây ra sự chỉ trích rộng rãi, với các quan chức cho rằng khách du lịch ngang ngược nên bị đuổi ra khỏi Bali. Ủy ban Du lịch của Bali cho biết chính phủ đang trong quá trình chuẩn bị luật mới để điều chỉnh hành vi của du khách đến thăm hòn đảo nổi tiếng của Indonesia. Nhưng cũng cho biết thêm rằng không có dấu hiệu cho thấy những hành vi sai trái đang gia tăng.
Herry Rachmat Widjaja, trợ lý phó giám đốc quản lý khủng hoảng du lịch Bộ Du lịch Indonesia, nói: “Hiện tại, không có số liệu thống kê nào cho thấy hành vi sai trái của khách du lịch đang gia tăng. Tuy nhiên, trong thời đại kỹ thuật số này, mọi thứ có thể trở nên dễ dàng, tạo ấn tượng rằng các hành vi không phù hợp đang gia tăng số lượng. Đây thực sự là một lời nhắc nhở quan trọng cho các lực lượng an ninh và ngành công nghiệp du lịch để tiếp tục giáo dục khách du lịch về việc tôn trọng văn hóa và nghi lễ địa phương.
Có thể những hành vi sai trái gần đây của khách du lịch ở Bali liên quan đến sự thiếu nhận thức và hiểu biết của cá nhân về giá trị địa phương của người dân Bali”. Michael O’Regan, giảng viên cao cấp Đại học Bournemouth (BU) và cựu giáo sư trợ lý Viện Nghiên cứu Du lịch (Macao), cho biết xu hướng chia sẻ các loại video này trên phương tiện truyền thông xã hội chỉ làm xấu đi mối quan hệ giữa khách du lịch và người dân địa phương.
“Nếu một video lan truyền rộng rãi, các chính khách buộc phải hành động”, O’Regan nói, đề cập đến một sự cố ở Venice, nơi hai khách du lịch Đức bị phạt 950 euro (khoảng 1.040 USD) sau khi bị bắt gặp pha cà phê ngay trên các nhịp cầu Rialto của thành phố. Ông nhận xét: “Nêu tên và làm xấu hổ mọi người chỉ làm suy yếu sự ủng hộ của công chúng đối với khách du lịch, từ đó tạo ra xu hướng phân biệt kiểu ‘chúng tôi’ và ‘họ’. Mọi người đều muốn hành vi du lịch hoàn hảo. Nhưng điều đó chỉ làm cho mọi thứ tồi tệ hơn”.
Lập ra quy tắc ứng xử?
Rome là một trong một số điểm đến phân phát rộng rãi cuốn sách hướng dẫn dành cho khách du lịch nhằm hạn chế hành vi xấu. Năm 2018, thủ đô của Ý đã thông qua luật cấm uống rượu trên đường phố, tổ chức các tiệc rượu kéo dài thâu đêm và hành vi ngâm mình trong đài phun nước của thành phố. Khách du lịch cũng bị cấm sử dụng ăn đồ ăn nhẹ ở những nơi công cộng và ngồi trên cầu thang các di tích lịch sử như Bậc thang Tây Ban Nha (Spanish Steps) – một trong những địa điểm thú vị nhất của Rome, nơi những người dân địa phương và khách du lịch đến ngồi chơi, trò chuyện và đắm mình trong vẻ đẹp của thành phố.
Ở phía trên cầu thang là nhà thờ tráng lệ của thế kỷ 16, và ở chân cầu thang là quảng trường Spagna xinh đẹp của thế kỷ 17, có tiêu điểm là Đài phun nước Barcaccia, một kiệt tác của Bernini. Lang thang trên các bậc cầu thang, trò chuyện với bạn bè trong khi ngắm mặt trời lặn, du khách sẽ có cảm giác như chạm vào Tây Ban Nha ở một khung cảnh La Mã thật sự. Sara Verde – giám đốc điều hành và người sáng lập Rome Tour Guide, tổ chức sắp xếp các tour du lịch đến Rome và Vatican – tin rằng những quy tắc này là cần thiết do hành vi của khách du lịch đã có tác động tiêu cực.
Verde bình luận: “Vào khoảng tháng 7 và tháng 8 hàng năm, thành phố trở thành nơi thu hút lượng khách du lịch khổng lồ và mọi người đều không quan tâm đến bất kỳ quy tắc nào. Điều đó đang góp phần phá hủy thành phố”. Verde, người làm việc trong ngành du lịch gần hai thập kỷ, đã chứng kiến vô số trường hợp hành vi gớm ghiếc từ khách du lịch. Những câu chuyện kinh dị của Verde liên quan đến một khách du lịch đã làm “trống bàng quang” của mình ngay sau khi xuống xe buýt đến Vatican và một người nào đó nôn mửa hẳn lên một trong những chỗ ngồi.
“Rome là nơi bạn không thể kiểm soát khách du lịch nữa”, Verde nói thêm, nhấn mạnh rằng hành vi đó dường như đã xấu đi theo thời gian. Các điểm đến khác giới thiệu bộ quy tắc ứng xử bao gồm New Zealand, nơi buộc du khách cam kết “Lời hứa Tiaki” để đối phó với nhiều vấn đề liên quan đến khách du lịch – bao gồm lái xe bất cẩn, tổ chức cắm trại bê bối và không biết gì về an toàn ở ngoài trời. Một số phần của Croatia cũng đã chọn thực hiện các quy tắc ứng xử địa phương.
Croatia là quốc gia châu Âu có dân số 4 triệu người, đạt dưới 18,7 triệu lượt khách du lịch vào năm 2018, nghĩa là nơi này có nhiều khách du lịch trên đầu người hơn nhiều điểm du lịch khác. Giống như Venice, Croatia đã bị ảnh hưởng ồ ạt bởi khách du lịch, với 50.000 hành khách đến dự kiến chỉ tính riêng tại Dubrovnik trong năm 2019. Một số điểm đến phổ biến nhất của đất nước, bao gồm Split và Dubrovnik, đã đưa ra “quy tắc” hoặc hướng dẫn cho du khách trong bối cảnh lo ngại về hành vi ngang ngược liên quan đến sử dụng rượu.
Điều này bao gồm yêu cầu trang phục phù hợp được mặc ở các khu vực lịch sử, cấm uống rượu và tụ tập tại các khu vực công cộng nơi cấm uống rượu, cũng như đưa ra hướng dẫn chung về những cách tốt nhất để tránh gây ra hành vi phạm tội. “Nói chung, các quy tắc ứng xử là một phương tiện thông báo cho du khách của chúng tôi về những kỳ vọng của điểm đến về hành vi có thể chấp nhận được”, Ina Rodin, giám đốc khu vực Bắc Mỹ Cơ quan du lịch quốc gia Croatia, cho biết.
Hiểu lầm về văn hóa
“Điều này thường được đón nhận và đã có sự kháng cự liên quan đến việc tuân thủ”. Rodin tiếp tục nhấn mạnh rằng, trong khi đất nước đã trải qua “các vấn đề riêng biệt với khách du lịch ngang ngược”, Croatia hiện không coi hành vi của khách du lịch là một vấn đề nghiêm trọng. “Thông thường những sự cố này có liên quan đến lạm dụng rượu và hành vi tiếp theo liên quan đến say rượu là hành vi vô trật tự”, Rodin đánh giá.
Trong khi các quy tắc ứng xử đã được triển khai ở một số điểm đến phổ biến nhất, Croatia không có kế hoạch phát hành chúng trên toàn quốc. “Ở cấp quốc gia, chúng tôi sẽ nói rằng cách tốt nhất để giải quyết vấn đề là làm việc về nhận thức và giáo dục cộng đồng về việc tôn trọng điểm đến du lịch,” Rodin nói thêm. O’Regan đồng ý rằng giao tiếp với khách du lịch và giáo dục họ về văn hóa địa phương là cách hành động tốt nhất. Ông cũng đánh giá rằng không có bằng chứng nào cho thấy các quy tắc ứng xử thực sự có hiệu quả, chỉ ra rằng nhiều khách du lịch thậm chí không được biết về chúng trong trường hợp đầu tiên đến địa điểm.
O’Regan đánh giá: “Tôi nghĩ rằng chúng ta đang đi sai đường. Chúng ta không thể mong đợi mọi khách du lịch sẽ nhận thức được mọi hoạt động văn hóa ở nơi họ đang du lịch. Du lịch là để giáo dục. Du khách sẽ đi đến một điểm đến khác, thích nghi với các nền văn hóa khác nhau”. O’Regan nhấn mạnh rằng chỉ cần đặt các dấu hiệu trong taxi hoặc tại sân bay hoặc ban hành hướng dẫn nghi thức có thể chứng minh hiệu quả. Ví dụ, thành phố Kyoto của Nhật Bản gần đây đã giới thiệu một bản cập nhật điện thoại thông minh để kiềm chế khách du lịch bất lịch sự sau khi có báo cáo về những du khách nằm xuống đường để chụp ảnh và đuổi theo các geisha.
Ra mắt bởi Bộ Đất đai, Cơ sở hạ tầng, Giao thông và Du lịch Nhật Bản hợp tác với chính quyền thành phố Kyoto, dự án thí điểm liên quan đến việc nhắc nhở nghi thức thông qua các ứng dụng di động do thành phố tài trợ và thiết bị điện tử cầm tay thuê từ các khách sạn địa phương. “Không ai bước vào Vatican mà không biết bạn cần phải che kín phần vai của mình”, Pezzullo nói, nhấn mạnh ngành du lịch nên có trách nhiệm hơn đối với hành vi của du khách.
Trong khi nhiều sáng kiến, bao gồm cả dự án điện thoại thông minh ở Kyoto, cung cấp hướng dẫn thực hiện cho khách du lịch khi họ đến, Pezzullo cảm thấy họ sẽ có hiệu lực hơn. Pezzullo nói thêm: “Tiếp cận giáo dục về những kỳ vọng trước khi khách du lịch đến nơi có thể giúp giảm căng thẳng. Chúng ta không thể mong đợi khách du lịch đã sẵn sàng, hoàn hảo ngay khi họ hạ cánh tại một điểm đến. Đó là một quá trình học hỏi”.
Một số quốc gia đã nỗ lực hết sức để ngăn chặn công dân của họ bị nêu tên gây xấu hổ. Sau một loạt các câu chuyện tiêu cực liên quan đến khách du lịch Trung Quốc, chính phủ đã đi xa hơn để ban hành cho công dân một bộ quy tắc ứng xử có tên là “Hướng dẫn về du lịch văn minh”. Cuốn sách 64 trang, được phát hành năm 2013, khuyên không nên khạc nhổ và không xếp hàng cũng như nằm xuống nơi công cộng hoặc tháo giày và vớ của bạn.
Ức chế thấp hơn
Theo chuyên gia du lịch Peter E. Tarlow, một số khách du lịch có khả năng cư xử không đúng mực khi đến một điểm đến mới do sự phấn khích. Ông viết trong cuốn sách xuất bản năm 2018 – “Chính sách định hướng du lịch và Các dịch vụ bảo vệ”: “Xa nhà, khách du lịch có xu hướng giảm bớt sự ức chế, tiêu chuẩn và hành vi của họ. Bởi vì nhiều khách du lịch thích cảm giác ẩn danh của họ, họ sẵn sàng tham gia vào các hoạt động thô lỗ, bán hợp pháp hoặc thậm chí bất hợp pháp mà họ sẽ không tham gia tại nhà.
Việc giảm bớt sự ức chế này có thể bao gồm từ các vấn đề tối thiểu như sử dụng ngôn ngữ cho đến các vấn đề say xỉn hoặc sử dụng ma túy bất hợp pháp. Vấn đề ức chế thấp là một vấn đề xuyên suốt gần như tất cả các khía cạnh của chính sách du lịch”. Điều này dường như đã xảy ra đối với Amsterdam; điều này đồng nghĩa với các bữa tiệc độc thân – khách du lịch say xỉn và say sưa khi du khách tận dụng sự tự do và chủ nghĩa tự do của thành phố.
Sau nhiều lời phàn nàn từ người dân địa phương, thủ đô Hà Lan đã chọn cách đưa ra các khoản phạt tại chỗ vì say xỉn hoặc tiếng ồn quá mức và cấm đi xe đạp sau khi uống bia để kìm chân những du khách ngang ngược. Đầu năm 2019, chính quyền thành phố cũng tuyên bố sẽ kết thúc các chuyến tham quan Khu đèn đỏ ở trung tâm Amsterdam, trong bối cảnh lo ngại rằng gái mại dâm đang bị coi là một điểm thu hút khách du lịch.
Người phát ngôn của Amsterdam & Partners, một tổ chức phi lợi nhuận tập trung vào việc xây dựng danh tiếng của khu vực đô thị Amsterdam, nói: “Amsterdam là một thành phố hấp dẫn và số lượng du khách đang tăng lên. Điểm thu hút này có những mặt tích cực, nhưng cũng có một nhược điểm: một số du khách gây phiền toái do quá ồn ào hoặc đi tiểu hoặc say rượu ở nơi công cộng. Chúng tôi đang chứng kiến sự gia tăng rác thải, có thể gây phiền toái cực độ ở một số khu vực.
Điều này ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống ở một số khu phố nhất định”. Tháng 4-2019, thành phố phát động chiến dịch gọi là “Enjoy & Respect” (Thưởng thức & Tôn trọng) nhằm giải quyết các hành vi tấn công từ khách du lịch trong thành phố và Amsterdam & Partners cảm thấy thông điệp đang được thông qua. Người phát ngôn nói tiếp: “Chúng tôi nói rõ với du khách rằng hành vi như thế này là không thể chấp nhận được và có hậu quả”.
Phản ứng dữ dội từ người dân địa phương
Amsterdam hiện giờ rất phổ biến với khách du lịch, nhưng các quan chức đã chọn ngừng quảng cáo nó như một điểm đến du lịch. Thành phố cũng đã tăng thuế du lịch thêm 3 euro mỗi người (khoảng hơn 3 USD) và mỗi đêm cho khách du lịch ở lại qua đêm trong khách sạn, đồng thời áp đặt các quy tắc chặt chẽ hơn đối với Airbnb để chống lại vấn đề hành vi xấu. Airbnb là viết tắt của cụm từ AirBed and Breakfast – một start-up với mô hình kinh doanh kết nối người cần thuê nhà, đặt phòng nghỉ với những người có phòng cho thuê trên khắp thế giới thông qua ứng dụng di động.
Tất cả việc thanh toán sẽ được thực hiện thông qua Airbnb, sử dụng thẻ tín dụng và nhà trung gian này sẽ thu một khoản phí đối với cả người cần đặt phòng và chủ nhà. Người phát ngôn giải thích rằng hành vi xấu của khách du lịch cũng có tác động tiêu cực đến cuộc sống của cư dân địa phương: “Quá đông người cũng có thể gây ra phiền toái đáng kể – đặc biệt là nếu có quá nhiều người đi bộ, người đi xe đạp và người lái xe máy ở một nơi nhất định tại một thời điểm nhất định.
- Xem thêm: Du khách tới đâu, văn hóa tồi tệ tới đó?
Tất nhiên, Amsterdam không phải là điểm đến duy nhất trong đó du lịch đại chúng có tác động tàn phá đến chất lượng cuộc sống của người dân. Hàng năm, khoảng 1.000 người dân địa phương rời bỏ Venice, vì chi phí sinh hoạt tăng do lượng khách du lịch tăng. Trong năm 2017, 150.000 người tuần hành chống lại số lượng khách du lịch đổ về Barcelona ngày càng tăng và sự phổ biến của Airbnb, dẫn đến tình trạng thiếu nhà ở trong thành phố.
O’Regan cảm thấy rằng người dân địa phương nên có nhiều tiếng nói hơn về cách quản lý du lịch ở các điểm đến khác nhau vì họ là những người bị ảnh hưởng nhiều nhất. O’Regan bình luận: “Các chính trị gia và cố vấn cần nhìn vào những con số trong quá khứ và hỏi người dân địa phương những gì đang thực sự xảy ra. Trước khi suy nghĩ về các quy tắc và thông lệ, phí vào cửa hoặc thậm chí cấm huấn luyện viên từ trung tâm thành phố, họ cần phải đánh giá đầy đủ tác động. Tất nhiên, việc bị coi là một vấn đề bởi các điểm đến khác nhau không thực sự đáng khích lệ đối với khách du lịch tiềm năng”.
Judy Randall, giám đốc điều hành công ty nghiên cứu tổ chức du lịch và du lịch Randall Travel Marketing, cảm thấy rằng một số hành vi ngang ngược được nhận thức chỉ là một phản ứng đối với sự thay đổi trong cách đối xử của khách du lịch hiện nay khi du lịch đang bùng nổ trên toàn thế giới. Randall lập luận: “Hãy đối xử tốt với khách du lịch, và họ sẽ thưởng cho bạn bằng hiện vật. Nếu bạn nghĩ về du lịch hàng không – đây là trường hợp chính xác.
Hầu hết mọi người sẽ đồng ý rằng những người đi máy bay ở khoang hạng nhất cư xử tốt hơn trong nền kinh tế. Có phải vì họ thực sự là những kiểu người khác hay vì họ được đối xử tốt hơn từ đầu đến cuối?”. Khi số lượng du lịch tiếp tục tăng, dường như có sự bất mãn đang gia tăng giữa một số điểm đến và những người đi du lịch ở đó.
Vì vậy, nếu các quy tắc ứng xử không nhất thiết phải là câu trả lời, làm thế nào các điểm đến có thể giao tiếp hiệu quả với khách du lịch mà không hoàn toàn xa lánh họ? Pezzullo nói: “Tôi nghĩ rằng một khiếu hài hước tốt và sẵn sàng lắng nghe thay đổi vấn đề nhiều nhất. Tất cả chúng ta đều có thể xúc phạm mọi người trong nền văn hóa của chúng ta, chứ đừng nói đến những nền văn hóa khác mà chúng ta ít quen thuộc hơn. Để cải thiện ngành du lịch, chúng ta cần đảm bảo các cộng đồng địa phương có một vị trí, chớ không chỉ các tập đoàn đa quốc gia. Tham quan là thực tế phổ biến, đánh bại nó sẽ không giúp được ai”.
