Trong làng nhiếp ảnh nghệ thuật Việt Nam, Nguyễn Mạnh Đan được ví như cây đại thụ với một gia tài sự nghiệp đồ sộ là kho ảnh xuyên suốt qua hai thế kỷ. Đặc biệt, dù đi nhiều nơi, ông chỉ say mê chụp ảnh về Việt Nam – nguồn cảm hứng và tình yêu vô cùng của đời ông. Tình yêu ấy đã được ông truyền sang cả các con cháu của mình. Mỗi người một máy, một ý tưởng, một góc nhìn nhưng đều có chung một dòng suy nghĩ “không đâu đẹp bằng quê hương mình”. Với ông, đó mới là điều đáng tự hào của gia đình ba thế hệ cùng theo nghiệp cầm máy.
Để tiếp tục giới thiệu đến công chúng, người yêu nghệ thuật nhiếp ảnh những sáng tác thầm lặng của gia đình, ông đã liên kết với Nhà xuất bản Văn hóa – Văn nghệ TP.HCM thực hiện quyển sách ảnh Non sông nước Việt. Đây là một tác phẩm nghệ thuật thật công phu, thể hiện nhiều tâm huyết của ông trong việc gửi gắm đến thế hệ sau những hình ảnh quê hương qua bao biến đổi thăng trầm nhưng tình đất, tình người vẫn đậm sâu, hồn hậu, thủy chung. Sách dày 240 trang, in trên giấy khổ 23 x 30cm, gồm tập hợp tác phẩm của các thành viên trong gia đình là ông Nguyễn Mạnh Đan, ba người con là Nguyễn Mạnh Sơn, Nguyễn Mạnh Sinh và Nguyễn Mạnh Ngọc cùng ba cháu nội là Nguyễn Mạnh Lâm, Nguyễn Mạnh Phúc và Nguyễn Mạnh Nguyên.
Theo lời ông Mạnh Đan thì “gia đình ba thế hệ ông, con, cháu chỉ ghi lại được phần nào bản hòa tấu huyền nhiệm trong muôn vàn vẻ đẹp của non sông nước Việt”. Vì vậy, người xem hẳn sẽ xúc động khi lần giở từng trang sách và bắt gặp hồn thiêng sông núi ẩn hiện trong đó. Trong thời chiến tranh bom đạn, dù đồng quê ngập trong khói lửa điêu tàn thì con người vẫn cứ kiên cường giữ lấy sự sống. Theo dấu chân các tác giả để tìm về nét cổ kính miền Bắc, hào sảng phương Nam, những thắng cảnh nhiên nhiên hùng vĩ, thơ mộng trải dài trên dải đất hình chữ S. Đó là dải Trường Sơn hùng vĩ, vịnh Hạ Long kỳ ảo, Hà Nội ngàn năm, cố đô Huế trầm mặc… Gần gũi hơn là những lễ hội làng quê, hình ảnh quê hương thân thuộc với cây đa cổ thụ, giếng nước đình làng, tiếng sáo mục đồng… cuộc sống chan hòa tình quê.
Đặc biệt, xem những bức ảnh đen trắng cách đây nửa thế kỷ mới thật sự kính ngưỡng tài năng của một nghệ nhân nhiếp ảnh như ông Nguyễn Mạnh Đan. Dù cảnh cũ người xưa trong ảnh chỉ còn là kỷ niệm nhưng con cháu vẫn học được rất nhiều điều từ những tác phẩm quý giá ấy. Cuộc sống vẫn cứ tiếp diễn, và nghệ thuật sáng tạo là một hành trình nên trong việc kiến tạo, giữ gìn và tôn vinh những nét đẹp quê hương rất cần những con người nặng lòng với quê hương như cách mà ông Mạnh Đan đã làm và dạy cho con cháu, không chỉ về nhiếp ảnh mà về cuộc sống này.
T. An