Viện nghiên cứu Brookings – Diễn đàn có uy tín của giới chính trị gia Mỹ và quốc tế – trong một nhận định mới đây cho rằng tuy thời gian xem xét Hiệp định Đối tác Kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP) với Mỹ đã chấm dứt, nhưng với châu Á thì dường như “công việc” này vẫn tiếp diễn với những cuộc vận động của 11 thành viên.
Theo Brookings, thành công của TPP tới đây sẽ dựa trên vai trò lãnh đạo của Nhật Bản – nền kinh tế lớn thứ ba thế giới và lớn nhất trong số các thành viên còn lại của TPP. Quốc hội Nhật đã phê chuẩn TPP và cần thực hiện các bước tiếp theo để giúp hiệp định này có thể “sống sót”. Có lẽ vì vậy mà giới quan sát đặt câu hỏi liệu có không một TPP 11 thay thế cho TPP 12 đã phá sản sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump ký sắc lệnh rút khỏi hiệp định này.
Có nhiều diễn biến để giới quan sát nghĩ đến điều có thể xảy ra.
Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long nói “TPP không có Mỹ là một tổn thất lớn, nhưng trong tương lai có thể có một thỏa thuận mới khác không có Mỹ”. Điều này có nghĩa là tiến trình thương lượng quay trở lại bàn đàm phán vẫn còn, nhưng có thể phải mất một thời gian dài để làm lại từ đầu. Nên nhớ TPP chỉ đạt được sự đồng thuận của 12 thành viên sau tám năm đàm phán gay gắt.
Hiện nay một số thành viên tích cực khác như Australia, New Zealand, Singapore, Chile đang tìm kiếm một thỏa thuận thương mại không có Mỹ, được mệnh danh là TPP 11 hoặc TPP 12-1.
Giáo sư Pradumna B. Rana thuộc Chương trình Nghiên cứu Chính trị và Kinh tế quốc tế – Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) trụ sở đặt tại Washington, đã có một bài viết phân tích sâu về những “được – thua” nếu khả năng này trở thành hiện thực.
Theo vị giáo sư có uy tín trong giới nghiên cứu, đề xuất về một TPP 11 nhằm mục đích giữ lại một thỏa thuận thương mại hiện đại, toàn diện và có tiêu chuẩn cao, mang lại lợi ích đáng kể về kinh tế cho các nước, kể cả khi không có Mỹ.
Câu hỏi cần đặt ra là những quốc gia nào thắng lợi và quốc gia nào thua cuộc nếu TPP từ 12 xuống còn 11 thành viên? Để trả lời, có thể mô phỏng hai kịch bản bằng cách sử dụng Dự án Phân tích Thương mại toàn cầu (GTAP) được sửa đổi trong quá trình nghiên cứu các hiệp định thương mại tự do.
Kết quả cho thấy có hai nhóm nước chiến thắng.
Thứ nhất, đó là các nước đã có Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) với Mỹ trong khuôn khổ song phương hoặc đa phương. Canada và Mexico là hai thành viên của Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) cùng với Mỹ sẽ là những nước hưởng lợi hơn về kinh tế trong TPP 11 hơn là TPP 12. Bên cạnh đó, bốn thành viên TPP đã có FTA song phương với Mỹ gồm Australia, Chile, Peru và Singapore cũng sẽ hưởng lợi hơn trong TPP 11. Điều này một phần là vì khi TPP 12 không được thông qua thì Mỹ không thể mở rộng tiếp cận thị trường ưu đãi tương tự với các công ty từ các quốc gia thành viên TPP.
Nhóm nước thứ hai hưởng lợi từ TPP 11 là những nước không tham gia TPP. Nói chung các FTA tạo thương mại giữa các nước ký kết hiệp định trong khi chuyển hướng thương mại khỏi các nước không phải thành viên. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của các nước lớn như Trung Quốc, Ấn Độ và Liên minh châu Âu (EU) ước đoán sẽ giảm 0,2% mỗi nước. Những quốc gia này sẽ hưởng lợi trong TPP 11 bởi sản lượng kinh tế của họ sẽ giảm ít hơn.
Tương tự, cũng có hai nhóm nước thất bại từ việc Mỹ rút khỏi TPP mà nặng nề nhất chính là Mỹ. Hoa Kỳ được kỳ vọng sẽ là nước hưởng lợi lớn nhất từ TPP 12, nhưng TPP 11 có thể khiến GDP của nền kinh tế hàng đầu thế giới này giảm 0,2%. Quyết định rút khỏi TPP của Tổng thống Trump có thể cứu nguy cho một số việc làm trong các ngành công nghiệp chế tạo và khai khoáng, nhưng Mỹ có thể sẽ phải chịu tổn thất cho chuyện mất việc làm trong các ngành nông nghiệp, dịch vụ và giá hàng hóa gia tăng.
Các nước vốn hy vọng thiết lập được mối quan hệ thương mại ưu đãi với Mỹ và đang trong quá trình cải cách cơ cấu trong nước thông qua TPP 12 cũng sẽ trở thành nước được hưởng lợi ít hơn trong TPP 11 so với TPP 12. Nhóm này gồm các nước như Nhật Bản, Malaysia và Việt Nam, mà theo ước tính lợi ích của TPP 11 mang lại cho GDP của các quốc gia này lần lượt là 0,5%, 0,4% và 1,1%. Mặc dù lợi ích này thấp hơn so với kỳ vọng mà TPP 12 mang lại, nhưng vẫn có sức hấp dẫn trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang giảm sút và nền kinh tế thế giới không chắc chắn.
Về tổng thể, vẫn có những lợi ích để các nước thành viên TPP còn lại tiếp tục thỏa thuận và thúc đẩy hình thành TPP 11. Theo tính toán, lợi nhuận ròng mà TPP 11 mang đến cho các thành viên sẽ là 0,4% tổng GDP của các nước, đồng thời cũng sẽ làm tăng thêm khoảng 5 tỉ USD cho phúc lợi toàn cầu.
Vậy các bước tiếp theo cần phải được thực hiện trong đàm phán và triển khai TPP là gì? Trước tiên, thỏa thuận TPP 12 được ký kết vào đầu năm 2016 không nên thay đổi quá nhiều khi trở thành TPP 11 để có thể được triển khai một cách nhanh chóng và thuận lợi. Như vậy, sẽ là không khôn ngoan khi đề nghị xem xét mở rộng thành viên tới các nước như Indonesia và Trung Quốc. Nguyên nhân là do quá trình xóa bỏ hàng rào thuế quan của các thành viên cũ đã được lên lịch trình và việc thêm thành viên mới trong thời điểm này sẽ phải tiến hành lại tiến trình đàm phán, gây ra sự chậm trễ.
Thứ hai, khi tiến hành với TPP 11, các thành viên nên để mở sự lựa chọn cho Mỹ tái gia nhập thỏa thuận trong tương lai. Bởi Mỹ là nước chịu thiệt hại nhiều hơn bất kỳ nước nào khác khi rút khỏi TPP 11. Kể từ những năm 1980, nền kinh tế Mỹ mở cửa thành nơi mà 4/5 hàng hóa nhập khẩu có nguồn gốc từ các nước TPP được miễn thuế khi qua biên giới, trong khi đó hàng hóa xuất xứ từ Mỹ phải chịu hơn 18.000 loại thuế và các trở ngại tại những nước đối tác của TPP. Các điều khoản ủng hộ Mỹ mà chính quyền cựu Tổng thống Obama đã đàm phán trong TPP 12 có thể tạo ra sân chơi bình đẳng cho các doanh nghiệp Mỹ.
Thứ ba, các cơ quan chính phủ và hiệp hội doanh nghiệp tại những nước thành viên TPP cần phải cung cấp hỗ trợ về thể chế (ví dụ như phổ biến thông tin, huấn luyện và tư vấn kỹ thuật) cho các công ty trong nước để họ có thể thực hiện đầy đủ và tận dụng tốt hơn những ưu đãi mà TPP mang lại. Các công ty, doanh nghiệp vừa và nhỏ châu Á thường không nắm bắt được những ưu đãi dành cho họ trong trường hợp không được hỗ trợ phù hợp.
Giáo sư Pradumna B. Rana nhận định rằng 11 thành viên còn lại của TPP 12 cần phải nhanh chóng hành động để làm hồi sinh một thỏa thuận thương mại tham vọng nhất mà thế giới từng có và tiếp tục quá trình nuôi dưỡng một thỏa thuận thương mại minh bạch, dựa trên luật lệ trong một môi trường châu Á – Thái Bình Dương đang phát triển nhanh chóng. Mặc dù không có Mỹ, TPP 11 vẫn mang lại nhiều lợi ích cho khu vực.
- Viết Đỉnh tổng hợp
