Và điều đó càng làm tăng thêm nỗi căm ghét đối với Daisy, một cô gái phù phiếm, nông cạn, hời hợt, vô tâm – cũng như làm giảm đi sự “vĩ đại” của cuốn tiểu thuyết – một tác phẩm phản chiếu xuất sắc về những ảo ảnh phù du của một “Giấc mơ Mỹ” – nỗi ám ảnh vẫn còn nguyên vẹn đối với người Mỹ suốt gần một thế kỷ từ khi tác phẩm này ra đời.
Scott: “Tôi có thể lặp lại quá khứ”
Có lẽ để hiểu Gatsby có thực sự vĩ đại trong tình yêu và Daisy chỉ là một cô gái đẹp ngu ngốc hay không, thì phải đọc kỹ cuốn tiểu thuyết của Scott cũng như tìm hiểu về hai nguyên mẫu ngoài đời – chính là Scott và nàng thơ Zelda, cùng mối tình sóng gió của họ. Mối tình đó đồng thời còn là định mệnh của cả hai. Zelda được coi là một trong ba biểu tượng của thế kỷ XX, bên cạnh Marilyn Monroe và công nương Diana.
Ngay từ lời đề từ của cuốn tiểu thuyết The Great Gatsby in năm 1925, Scott Fitzgerald đã viết: “Một lần nữa tặng Zelda”. Tại sao lại “Một lần nữa?” – có thể là Scott đã từng dành một lời đề tặng Zelda cho một hoặc hai cuốn tiểu thuyết trước đó (This Side of Paradise – cuốn tiểu thuyết đầu tay in năm 1920 và Beautiful and Damned – 1922) hoặc cũng có thể là một lời đề tặng “dằn mặt” Zelda – hãy soi vào nhân vật Daisy mà… sửa mình.
Scott phần nào giống với Lev Tolstoy, nhà văn vĩ đại người Nga – ở chỗ người đọc luôn thấy bóng dáng của nhà văn trong hình mẫu nhân vật, từ ngoại hình cho đến tính cách. Ba cuốn tiểu thuyết nói trên, cộng nhiều truyện ngắn của Scott viết trong giai đoạn từ 1919-1925 đều có nhiều chất liệu từ cuộc đời và cuộc tình của ông và Zelda.
Mùa hè năm 1919, cô nàng Zelda lá ngọc cành vàng trong một gia đình gia thế ở Alabama quyết định chia tay với Scott, anh chàng nhà văn trẻ 22 tuổi gốc Ailen nghèo khó sau cuộc tình mặn nồng kéo dài chỉ chưa đầy một năm. Cú sốc tình cảm này khiến Scott chìm trong men rượu rồi sau đó quay trở về quê nhà, quyết định trở thành một nhà văn lớn để chinh phục trái tim của Zelda một lần nữa. Cuốn tiểu thuyết đầu tay This Side of Paradise được một nhà xuất bản đồng ý in sau một vài lần từ chối. Scott nhanh chóng công bố tin này cho Zelda để gây ấn tượng với cô. Zelda đồng ý quay trở lại với lời cầu hôn của Scott khi cuốn sách còn chưa xuất bản. Bốn ngày sau khi cuốn tiểu thuyết được xuất bản, vào tháng 3-1920 họ cưới nhau và đã có những năm tháng thực sự hạnh phúc cùng với sự thăng hoa nghề nghiệp của Scott.
Có lẽ do vết thương lòng từ sự cự tuyệt tình yêu của Zelda và sau đó giành lại được tình yêu của cô bằng sự thành công của mình – trở thành một nỗi ám ảnh lớn trong các tác phẩm sau đó của Scott, ít nhất là trong truyện ngắn The Sensible Thing (bản dịch tiếng Việt có nhan đề Vĩnh biệt xốn xang) viết năm 1924 và tiểu thuyết The Great Gatsby in một năm sau đó.
Năm năm sau cuộc hôn nhân, Scott và Zelda có một cô con gái và chuyển đến Paris để sống. Lúc đó ông đã in The Great Gatsby, dù nhận được nhiều đánh giá tích cực, nhưng cuốn tiểu thuyết lúc mới ra mắt không thành công như mong đợi. Với lối sống phù phiếm và lối tiêu xài không tiếc tiền của Zelda, cuộc hôn nhân của họ bắt đầu có những dấu hiệu rạn nứt. Scott phải viết truyện ngắn để in trên những tờ báo Mỹ kiếm sống. Những truyện ngắn này như Hemingway đánh giá, phải “hạ giọng” để hợp thời và không xứng với văn tài của Scott. Trong cuốn hồi ký Hội hè miên man, Hemingway dành đến ba chương để viết về Scott và đó là những chương hay nhất của cuốn hồi ký xuất sắc này. Trong đoạn đầu, Hemingway viết về Scott như mô tả về một “tình nhân”, xuất hiện trong bộ vest sành điệu Brooks Brothers vừa như in, sành ăn và vẻ mặt như tài tử Hollywood.
Cuộc hôn nhân đã có những dấu hiệu đổ vỡ khó hàn gắn. Zelda bắt đầu trầm cảm nặng và phải đi điều dưỡng ở bệnh viện tâm thần. Trước đó, bà đã có một cuộc ngoại tình với một tay phi công trẻ đẹp trai người Pháp và đã có một cái thai trong bụng. Scott đã bắt bà cắt đứt với tay phi công và thuê một bà lang để phá cái thai. Chính điều này càng khiến Zelda căm thù Scott và dành cho ông những lời lẽ miệt thị.
Hemingway lúc đó cũng nhận định rằng Zelda đã có những dấu hiệu của “bệnh điên” và là kẻ tàn phá sự nghiệp của Scott như người đời nhiều năm sau đó vẫn luôn nói vậy khi viết về Zelda. Cuộc hôn nhân địa ngục đó kéo dài từ những năm ở Paris cho đến khi họ trở về Mỹ. Zelda sống ở trại điều dưỡng tâm thần nhiều hơn ở nhà. Scott thì rơi vào nghiện ngập và bế tắc. Sau The Great Gatsby ông chỉ viết thêm được hai tiểu thuyết (Tender is the Night in năm 1934, tức chín năm sau và The Love of Last Tycoon in một năm sau cái chết đột tử của ông vì bị trụy tim vào năm 1940), vào năm ông 44 tuổi. Tám năm sau, Zelda chết cháy trên tầng cao nhất của một bệnh viện tâm thần do hỏa hoạn, năm bà 48 tuổi.
Zelda: “Tôi đã cưới một con búp bê đàn ông”
Phải nhiều năm sau cái chết của cả hai, giới văn chương nhìn khách quan hơn khi nhìn về Zelda, để hiểu tại sao một nhan sắc thanh lịch, một tài năng và một cá tính nổi bật, một “Miss Alabama” lại phải chịu cuộc đời nhiều sóng gió bi kịch như thế trong cuộc hôn nhân được gắn kết bởi tình yêu và thử thách? Không chỉ thế, vài chục năm sau, tự nhiên có cả một phong trào nữ quyền đứng lên để đòi hỏi công bằng cho Zelda.
Vợ chồng Scott Fitzgerald và Zelda cùng con gái lúc còn hạnh phúc
Trong vòng chỉ 10 năm qua, có hai cuốn tiểu thuyết nổi bật đứng về phía Zelda khi nhìn nhận lại cuộc đời của cả hai. Năm 2007, nhà văn Pháp Gilles Leroy đã giành được giải Goncourt cho cuốn tiểu thuyết Alabama Song. Và tháng Tư năm nay, trước khi bộ phim The Great Gatsby ra mắt, một cuốn tiểu thuyết có tên Z – A Novel of Zelda Fitzgerald của nhà văn nữ Therese Anne Fowler cũng được xuất bản. Cả hai cuốn tiểu thuyết này đều minh oan cho không chỉ Zelda mà cả nhân vật Daisy – người được coi là nguyên mẫu của bà trong The Great Gatsby – rằng họ là nạn nhân của thói độc đoán và “bóp méo” của một văn sĩ ngoại hạng và một gã chồng tàn nhẫn.
Alabama Song (viết bằng tiếng Pháp và đã được Nhã Nam in ở Việt Nam) là một cuốn tiểu thuyết thực sự xuất sắc, đặc biệt là về phong cách kể chuyện. Gilles Leroy qua các tư liệu sưu tập được, đã “vào vai Zelda” dưới dạng một cuốn tiểu thuyết nửa thật nửa hư cấu với thể loại “giả hồi ký”. Cuốn tiểu thuyết qua lời tự thuật của Zelda đã làm sáng rõ cuộc đời của bà, từ một cô gái xinh đẹp, nồng nhiệt của tuổi 20, một biểu tượng chống lại những ràng buộc khuôn phép của nữ giới trở thành một người đàn bà tàn úa trong cuộc hôn nhân với Scott. Từng là một phụ nữ đa năng và tự tin với khả năng múa ballet, viết văn, hội họa… nhưng suốt cả cuộc đời Zelda sống dưới cái bóng khổng lồ của Scott. “Kẻ thù, tình địch lớn nhất của Zelda là sự nghiệp của Scott”, còn Scott thì trở thành một kẻ ghen tuông bệnh hoạn và ra tay tàn nhẫn để cắt đứt cuộc tình giữa Zelda và tay phi công người Pháp điển trai, đồng thời giết luôn bào thai trong bụng bà. Không chỉ với nỗi căm hận về cách hành xử tàn nhẫn của Scott, Zelda còn tố cáo Scott lấy chất liệu, nhật ký của bà đưa vào tiểu thuyết của ông, thậm chí cả truyện ngắn của bà rồi ký tên ông gửi đăng báo nhưng ngược lại luôn tìm cách để ngăn cản bà viết lách hay lao động nghệ thuật.
Nói về cuộc hôn nhân với Scott, Zelda đã viết một câu ngắn nhưng rất đau: “Tôi đã cưới một con búp bê đàn ông”.
Lê Hồng Lâm
