Năm 2009, 8.500 doanh nghiệp có tên trên sàn giao dịch chứng khoán Trung Quốc đứng ở một vị trí mà cả thế giới đều phải ngước nhìn ngưỡng mộ. Nhưng chỉ năm năm sau, cục diện đã hoàn toàn thay đổi. Theo nhận định mới nhất từ công ty định giá tín dụng Standard & Poor’s (S&P), các doanh nghiệp ấy đang sở hữu những bảng báo cáo lưu chuyển tiền tệ và báo cáo nợ tồi tệ hơn bất kỳ các doanh nghiệp nào trên thế giới. Tình trạng nợ của các doanh nghiệp Trung Quốc tăng một cách bất ngờ khi vào cuối năm 2013, tổng số nợ của họ đã đạt mức 14,2 ngàn tỉ USD, vượt mặt con số 13,1 ngàn tỉ USD của các doanh nghiệp Mỹ, để trở thành quốc gia có số nợ doanh nghiệp cao nhất thế giới. Thực tế ấy thực sự rất đáng lo ngại vì rủi ro cao đối với người cho doanh nghiệp Trung Quốc vay nợ đồng nghĩa với rủi ro cao cho toàn thế giới.
Đâu là lý do khiến Trung Quốc nhanh chóng leo lên vị trí số 1 thế giới về nợ doanh nghiệp, thậm chí sớm hơn một năm so với kỳ vọng của S&P? Câu chuyện bắt đầu từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu cách đây chưa lâu. Sau khi định chế Lehman Brothers sụp đổ vào cuối năm 2008, giới lãnh đạo Trung Quốc bắt đầu mở hầu bao cho vay, bơm một lượng tiền khổng lồ vào hệ thống kinh tế thông qua các ngân hàng quốc doanh. Hầu hết số tiền ấy đều đi vào các lĩnh vực phục vụ cho tăng trưởng kinh tế như bất động sản, đóng tàu và sản xuất thép. Tuy nhiên, cách chọn thời điểm đã sai lầm vì tăng trưởng kinh tế tại đây đã chạm trần vào năm 2007 và bắt đầu chậm lại sau đó.
Khi các doanh nghiệp Trung Quốc mở rộng hoạt động sản xuất, xây dựng xí nghiệp mới, mua thêm đất đai, họ vô tình tạo ra nguồn cung thừa thãi khiến giá cả đi xuống và nền kinh tế tăng trưởng chậm, từ đó ảnh hưởng xấu hơn đến dòng tiền. Nhưng thay vì để các doanh nghiệp tự động xử trí, giới lãnh đạo Bắc Kinh lại tiếp tục bơm nhiều tiền hơn vào nền kinh tế, một phần thông qua các kênh chính thức, một phần thông qua cách cân đối kế toán nội bộ kém minh bạch. Đến nay, có khoảng 1/3 khoản nợ vay, từ 4-5 ngàn tỉ USD, xuất phát từ hệ thống tài chính tiêu cực này và phần lớn khoản ngân quỹ ấy không được dùng để đầu tư mà để chỉ trả nợ cũ. Theo S&P, những vấn đề tài chính của nội bộ Trung Quốc sẽ đe dọa đến sức khỏe của kinh tế thế giới với tốc độ lan tỏa nhanh chóng. Điều đáng nói nữa là số nợ vay của giới doanh nghiệp Trung Quốc xem ra chưa có dấu hiệu tụt giảm. S&P dự báo đến năm 2018, các doanh nghiệp Trung Quốc sẽ gánh số nợ dao động từ
21,9-23,9 ngàn tỉ USD, tương đương 1/3 tổng số nợ doanh nghiệp trên toàn thế giới, bao gồm cả nợ cũ và số nợ vay mới.
Kiên Lâm theo Quartz
