Nếu chúng ta buộc phải chia 1,7 tỷ tấn khí hiệu ứng nhà kính ước tính sinh ra từ hoạt động sản xuất và vận hành công nghệ kỹ thuật số cho người dùng Internet toàn thế giới thì điều này có nghĩa là mỗi chúng ta phải chịu trách nhiệm cho 400g khí thải CO2 mỗi năm. Nhưng mọi việc không đơn giản như vậy: con số này có thể biến động tùy thuộc vào vị trí bạn đang sống ở đâu trên thế giới.
Người dùng Internet ở một số nơi trên thế giới có thể có dấu vết carbon cao hơn một cách bất thường. Ví dụ theo một nghiên cứu, một người ở Australia dùng Internet với mức độ trung bình xả 81kg khí thải CO2 vào bầu khí quyển.
Dấu vết carbon
Dấu vết carbon thải ra từ các thiết bị ta sử dụng, Internet và hệ thống hỗ trợ chúng chiếm đến 3,7% khí thải hiệu ứng nhà kính toàn cầu, theo một số ước tính. Khối lượng này cũng tương tự như lượng khí thải toàn cầu của ngành công nghiệp hàng không – Mike Hazas, nhà nghiên cứu Đại học Lancaster giải thích. Và những khí thải này được dự đoán sẽ tăng gấp đôi đến năm 2025.
Lợi ích kinh tế nhờ quy mô và sử dụng năng lượng tái tạo chắc chắn sẽ giúp làm giảm con số này, nhưng rõ ràng là những người sống ở các nước phát triển vẫn chịu trách nhiệm về phần lớn dấu vết carbon vì sử dụng Internet. Với một số người, việc nhận thức được tác hại của hoạt động trên mạng đối với hành tinh đã thúc giục họ hành động.
Một trong những khó khăn trong việc hiểu rõ dấu vết carbon của ta trong thói quen sử dụng Internet: đó là không mấy người đồng ý về việc họ nên tính hay không tính đến yếu tố nào. Liệu chỉ số này có bao gồm cả khí thải đến từ việc sản xuất phần cứng máy tính? Và còn những nhân viên và các tòa nhà của công ty công nghệ thì sao? Thậm chí những con số đến từ các trung tâm dữ liệu đang hoạt động cũng mâu thuẫn nhau – rất nhiều trung tâm hoạt động nhờ năng lượng tái tạo, trong khi một số công ty mua lại “chỉ số carbon” để làm sạch phần năng lượng họ tiêu hao.
Ở Mỹ, các trung tâm dữ liệu tiêu thụ 2% điện năng quốc gia, trong khi tính trên toàn cầu, các trung tâm dữ liệu tiêu thụ hết gần 200 terawatt giờ (TWh). Tuy nhiên, theo Liên minh Viễn thông Quốc tế (ITU) của Liên Hiệp Quốc (LHQ), con số này đã vẫn giữ nguyên trong vài năm qua dù lưu lượng truy cập Internet và khối lượng công việc tăng. Điều này phần lớn là vì các cải tiến hiệu dụng điện năng và việc chuyển các trung tâm dữ liệu tập trung vào những cơ sở vật chất khổng lồ.
Nhưng dù nhiều công ty cho biết họ sử dụng năng lượng tái tạo để vận hành trung tâm dữ liệu thì ở một số nơi trên thế giới, phần lớn các trung tâm này vẫn chủ yếu là vận hành bằng việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Tuy nhiên, các nhà cung cấp đám mây lưu trữ lớn đã cam kết cắt giảm lượng khí thải carbon của họ, vì vậy việc lưu trữ hình ảnh, tài liệu và vận hành dịch vụ ngay trên máy chủ ở các nơi nào có thể là một cách tiếp cận được sử dụng.
Là một cá nhân, có một cách đơn giản để ta cắt giảm dấu vết carbon mình để lại: đó là hãy giảm việc liên tục nâng cấp thiết bị. Khí nhà kính thải ra khi sản xuất và vận chuyển những thiết bị này có thể tạo ra một phần đáng kể khối lượng tổng thể khí thải từ một sản phẩm thiết bị. Một nghiên cứu từ Đại học Edinburgh cho thấy rằng nếu chúng ta tăng thời gian sử dụng máy tính và màn hình máy tính từ mức thông thường là 4 năm lên thành 6 năm, thì ta có thể giúp giảm thải ra khối lượng carbon tương đương 190kg.
Ta cũng có thể thay đổi cách sử dụng thiết bị để cắt giảm dấu vết carbon kỹ thuật số. Một trong những cách dễ dàng nhất là thay đổi cách bạn gửi tin nhắn. Có lẽ không ngạc nhiên gì, dấu vết carbon với một email có thể khác nhau cực kỳ nhiều, từ 0,3g CO2e cho một thư rác đến 4g CO2e cho một email thông thường, và 50g CO2e cho một email gửi kèm ảnh hay tập tin đính kèm nặng – theo Mike Berners-Lee, nhà nghiên cứu Đại học Lancaster, người theo dõi dấu vết carbon.
CO2e là đơn vị được dùng để thể hiện dấu vết carbon của tất cả các loại khí gây hiệu ứng nhà kính, với giả định tất cả khí thải ra đều là CO2. Charlotte Freitag, nữ chuyên gia về dấu vết carbon tại Công ty Tư vấn Small World, một công ty do Berners-Lee sáng lập, cho biết tác động từ việc email có thể đã tăng lên. “Chúng tôi nghĩ rằng ngày nay, dấu vết mà từng tin nhắn để lại có thể cao hơn vì mọi người đang sử dụng điện thoại lớn hơn,” bà cho biết. Dựa trên các số liệu cũ hơn, một số người đã ước tính email của họ thải ra 1,6kg CO2e trong một ngày.
Bản thân Berners-Lee cũng tính rằng một người làm việc thông thường sẽ tạo ra 135kg CO2e từ việc gửi email mỗi năm; con số này tương đương với lái một chiếc ô tô gia đình đi 321,87km đường. Nhưng để cắt giảm khối lượng này cũng dễ. Chỉ đơn giản là cắt giảm những chi tiết vụn vặt không cần thiết như email “cảm ơn”, chúng ta đã có thể giảm rất nhiều khí thải carbon. Nếu mỗi người lớn ở Anh gửi ít hơn một thư “cảm ơn”, điều này có thể giúp giảm 16.433 tấn carbon mỗi năm – tương đương với cắt giảm 3.334 ô tô chạy bằng dầu diesel – theo công ty năng lượng OVO.
“Dù dấu vết carbon trong một email không lớn, nhưng đây là minh họa tuyệt vời cho nguyên tắc chung: đó là cắt giảm khí thải khỏi cuộc sống của ta thì tốt cho sự lành mạnh của ta và tốt cho môi trường”, Berners-Lee cho biết. Chuyển tập tin đính kèm thành đường dẫn tới văn bản và không gửi tin nhắn cho nhiều người là cách dễ dàng khác để làm giảm dấu vết carbon kỹ thuật số, cũng như hủy đăng ký các danh sách email mà người dùng không còn đọc.
- Xem thêm: Những rắc rối của Facebook
Theo ước tính từ dịch vụ chống thư rác Cleanfox, một người dùng trung bình nhận được 2.850 email không mong muốn mỗi năm vì dịch vụ đăng ký nhận thư, và số thư đó thải ra khoảng 28,5kg CO2e. Lựa chọn gửi tin nhắn SMS có lẽ là cách thay thế thân thiện nhất với môi trường để giữ liên lạc vì mỗi tin nhắn SMS chỉ thải ra 0,014g CO2e. Một dòng trạng thái trên Twitter ước tính có dấu vết carbon là 0,2g CO2e (mặc dù Twitter không phản hồi trước thư yêu cầu xác nhận con số này), trong khi gửi tin nhắn qua ứng dụng nhắn tin riêng tư như WhatsApp hay Facebook Messenger được Freitag ước tính cũng chỉ ít xả thải carbon hơn một chút so với gửi email.
Một lần nữa, điều này cũng phụ thuộc vào việc bạn gửi gì – ảnh động gif, emoji và hình ảnh có dấu vết carbon nhiều hơn tin nhắn dạng chữ thông thường. Dấu vết carbon từ cuộc gọi kéo dài 1 phút trên smartphone chỉ cao hơn một chút so với gửi tin nhắn, theo Freitag, nhưng gọi điện thoại video qua Internet thì có lượng xả thải cao hơn nhiều. Một nghiên cứu ước tính rằng một cuộc họp kéo dài 5 giờ qua công cụ gọi điện họp bằng video với nhiều người tham gia từ nhiều quốc gia khác nhau sẽ thải ra khoảng từ 4kg CO2e đến 215kg CO2e.
Điều quan trọng ta cần nhớ là họp bằng gọi điện qua video được dùng để thay thế cho việc đi lại để đến nơi cần họp, và do đó, cách này thực ra tốt hơn cho môi trường rất nhiều. Cùng nghiên cứu này cũng phát hiện ra họp bằng gọi điện qua video có thể thải ra chỉ 7% khí thải so với họp hành bằng cách gặp trực tiếp. Một nghiên cứu khác cũng cho thấy “tác động từ việc lái ô tô ảnh hưởng nhiều hơn so với việc một cuộc họp bằng video, vốn chỉ có tác động ở mức tương đương với chưa đến 20km”.
Sử dụng công cụ tìm kiếm “sạch”
Tìm kiếm trên Internet lại là lĩnh vực khá phức tạp. Một thập niên trước đây, mỗi lần tìm kiếm trên Internet sinh ra dấu vết carbon là 0,2g CO2e, theo một số thông tin do Google công bố. Ngày nay, Google sử dụng kết hợp giữa năng lượng tái tạo cùng với chi trả carbon để làm giảm thiểu dấu vết carbon trong hoạt động của công ty, trong khi đó Microsoft, sở hữu bộ máy tìm kiếm Bing, hứa hẹn sẽ trở nên âm tính carbon vào năm 2030, và những nỗ lực tìm hiểu xem liệu dấu vết carbon này hiện nay là cao hơn hay thấp hơn vẫn đang được tiến hành.
Tuy nhiên, theo các con số do chính Google cung cấp thì một người dùng trung bình sử dụng dịch vụ của công ty này – sẽ tìm kiếm khoảng 25 lần mỗi ngày, xem khoảng 60 phút video trên YouTube, có một hộp thư điện tử Gmail và sử dụng vài dịch vụ khác của công ty này – sẽ thải ra chưa đến 8g CO2e mỗi ngày. Tuy nhiên, những bộ máy tìm kiếm mới hơn đang nỗ lực trở thành một phần trong nỗ lực giúp môi trường xanh hơn ngay từ ban đầu, chẳng hạn như Ecosia cho biết cứ 45 lượt tìm kiếm mà họ thực hiện, họ sẽ trồng một cây xanh.
Cách chi trả đền bù carbon này có thể giúp loại bỏ carbon khỏi bầu khí quyển, nhưng sự thành công của những dự án như thế lại phụ thuộc vào thời gian mà cây cần để lớn lên, và điều gì sẽ xảy ra với cây cối khi chúng bị chặt đi. Dù bạn có dùng công cụ tìm kiếm nào thì dùng trang web để tìm thông tin vẫn là cách bền vững hơn nhiều so với việc tìm trong sách. Trong thực tế, dấu vết carbon của một quyển sách bìa mềm là khoảng 1kg CO2e, trong khi báo cuối tuần tạo ra ra khoảng 0,3kg đến 4,1kg CO2e.
Điều này khiến cho việc đọc tin tức trên mạng thân thiện hơn với môi trường so với việc nghiền ngẫm một tờ báo. Nhưng bạn vẫn có thể đọc sách bìa mềm cả đời – chính xác là với 2.300 cuốn – thì mới thải ra lượng carbon tương đương với dấu vết carbon của một chuyến bay từ London đến Hong Kong. Vì vậy, bạn đừng cảm thấy quá tội lỗi khi tìm đọc quyển sách bán chạy nhất mới ra.
Những người từng bị cám dỗ trước tiền ảo cũng có thể muốn suy nghĩ kỹ hơn về tác động môi trường của mỗi giao dịch họ thực hiện. Cần đến lượng sức mạnh máy tính khổng lồ cho thuật toán có tên gọi “bằng chứng vận hành” được sử dụng để xác minh giao dịch trên hệ thống kế toán phân phối của Blockchain. Một nghiên cứu gần đây ước tính chỉ riêng BitCoin đã xả ra 22 triệu tấn khí thải CO2 mỗi năm – nhiều hơn tổng số dấu vết carbon của toàn bộ Jordan.
Nghe nhạc trực tuyến và tải nhạc về cũng gây tác động
Xem video trên mạng chiếm phần lớn nhất trong lưu lượng Internet toàn thế giới, khoảng 60%, và tạo ra khoảng 300 triệu tấn khí thải CO2 mỗi năm, tức là gần 1% tổng khí thải toàn cầu – theo một nhóm chuyên gia cố vấn ở Pháp tên là The Shift Project ước tính. Điều này là vì cũng tương tự như năng lượng thiết bị cần sử dụng, máy chủ và mạng cũng cần năng lượng để phân phối nội dung.
“Nếu chuyển qua TV để xem Netflix, khoảng một nửa phần năng lượng sẽ tiêu hao để vận hành chiếc TV và một nửa năng lượng là dùng để cho Netflix hoạt động”, Mike Hazas, giáo sư Đại học Lancaster, cho biết. Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng năng lượng cần để lưu trữ và phát video có cường độ thấp hơn so với các hoạt động máy tính mà trung tâm dữ liệu vận hành. Một số hình thức ô nhiễm khí hậu do hậu quả của việc sử dụng Internet cũng đến từ một số việc xem web bẩn.
Xem phim khiêu dâm chiếm 1/3 lượng tải video, thải ra khối lượng CO2 ngang với Bỉ trong một năm. Những dịch vụ xem video theo yêu cầu như Amazon Prime và Netflix chiếm khoảng 1/3 lượng tải tiếp theo, và 1/3 cuối cùng dấu vết carbon từ việc tải xem video từ YouTube và những đoạn video ngắn trên mạng xã hội. Netflix cho biết tổng lượng tiêu thụ năng lượng toàn cầu của công ty này lên đến 451.000 megawatt giờ mỗi năm, số năng lượng này đủ để cung cấp cho 37 ngàn ngôi nhà, nhưng công ty này cho biết họ có mua chứng chỉ năng lượng tái tạo và phần bù carbon để bù lại cho bất cứ phần năng lượng nào đến từ nguồn nguyên liệu hóa thạch.
Rabih Bashroush, nhà nghiên cứu Đại học Đông London và là nhà khoa học đứng đầu tại Dự án Eureca do Ủy ban Châu Âu (EC) tài trợ kinh phí, tính toán rằng 5 tỷ lượt nghe với duy nhất một video âm nhạc, bài hát đứng đầu bảng xếp hạng năm 2017 tên Despacito – đã tiêu thụ lượng điện tương đương với Chad, Guinea-Bissau, Somalia, Sierra Leone và Cộng hòa Trung Phi cộng lại trong cả năm. “Tổng lượng khí phát thải từ việc nghe bài hát đó có thể vượt quá 250.000 tấn CO2”, Bashroush nhận định.
Tuy nhiên, Hazaz chỉ ra rằng một số lượt xem trên YouTube là không chủ tâm. Một nghiên cứu do đồng nghiệp của ông tên Kelly Widdicks phân tích thói quen xem trực tuyến và nhận thấy một số người xem sử dụng YouTube làm âm thanh nền, và đôi khi họ ngủ quên, gây ra phát thải carbon mà không tạo ra ích lợi gì. Giảm thiểu những cách sử dụng trên hoặc ngừng chạy video không chủ đích trên một trình duyệt mở sẵn khi bạn không xem cũng góp phần giúp lượng dấu vết carbon của bạn giảm xuống. Mày mò tắt tính năng phát video tự động và chuyển từ độ phân giải cao sang độ phân giải thấp khi không cần thiết cũng có thể tạo ra sự khác biệt.
Hazas cho biết cách hiệu quả nhất để xem chương trình bạn yêu thích là đợi chương trình chiếu trên hệ thống truyền hình mặt đất, hoặc chọn xem video qua mạng không dây wifi thay vì xem trên mạng di động cũng có thể tạo ra khác biệt. “Sử dụng điện thoại qua mạng di động tiêu hao năng lượng gấp đôi so với sử dụng qua mạng wifi; vì vậy, nếu bạn có thể đợi cho đến khi về đến nhà hãy xem YouTube, đó là cách tốt nhất”, ông giải thích thêm.
Và, một trong những cách thú vị nhất để thân thiện với môi trường đó là cùng nhau xem phim và TV. “Nói chung, âm thanh gây ra ít vấn đề hơn”, Hazas cho biết, vì nghe nhạc trên mạng tiêu hao ít năng lượng và ít phát thải hơn so với xem hình ảnh. Nhưng các nhà nghiên cứu từ Đại học Oslo nhận thấy tác động môi trường từ việc nghe nhạc gây ra chưa bao giờ cao như hiện nay, với dấu vết carbon từ 200.000 đến 350.000 tấn CO2e chỉ riêng ở Mỹ, dành cho việc tải các bài hát vào máy nghe nhạc MP3.
- Xem thêm: Tội ác trên mạng internet
Người ta nghĩ phát thải từ dịch vụ phát nhạc trực tuyến có thể thậm chí còn cao hơn. Tuy nhiên, số lần bạn nghe một bản nhạc có thể tạo ra khác biệt. Mua một đĩa CD hay bản ghi âm có thể tốt hơn nếu bạn nghe đi nghe lại album nhạc đó nhiều lần, nhưng nếu bạn chỉ nghe một bản nhạc ít hơn 27 lần trong đời, thì nghe nhạc trực tuyến lại có thể tốt hơn.
Tương tự, cái giá môi trường phải trả cho việc tải video game về được cho là cao hơn so với quá trình sản xuất và phát hành đĩa blu-ray từ các cửa hàng đĩa. Nỗ lực đầu tiên trong việc xác định mức tiêu thụ năng lượng cho việc chơi game ở Mỹ cho thấy môn giải trí này sản sinh ra 24 triệu tấn CO2 mỗi năm. Các nhà nghiên cứu thực hiện đề tài này tại Đại học California nhận thấy game thủ người Mỹ sử dụng 2,4% điện năng tại gia đình – 32 terawatt giờ điện mỗi năm – nghĩa là nhiều hơn so với tủ đá hay xài máy giặt.
Họ cũng cho thấy việc chơi game trực tuyến sử dụng nhiều năng lượng hơn, vì vậy khí thải carbon từ chơi game có thể tồi tệ hơn vì ngày càng nhiều người chơi game, và ở mảng này các hoạt động của máy tính được thực hiện từ xa hơn là từ thiết bị cá nhân, chẳng hạn như thiết bị Stadia của Google. Nhưng Hazas lạc quan hơn: “Dấu vết carbon trong việc chơi game nhiều người cùng lúc như Fortnite không hẳn quá tệ. Chúng được thiết kế để hồi đáp nên chúng không đòi hỏi quá nhiều lưu lượng dữ liệu.
Chẳng hạn, bạn biết được vị trí của nhân vật trên bản đồ, hay ai đó đang bắn, nhưng không tốn nhiều dữ liệu để truyền các thông tin trên đi”. Tuy nhiên, cập nhật game lại thải ra nhiều carbon hơn. Các game nổi tiếng như Fortnite hay Call of Duty đòi hỏi rất nhiều cập nhật, vì vậy cứ vài tuần một lần bạn sẽ thấy phải tải về hàng gigabytes, để có thêm các tính năng mới. Hoạt động này được cho là xả thải carbon ít nhất trong số các hình thức giải trí kỹ thuật số.
Theo báo cáo bền vững của Facebook, dấu vết carbon của một người dùng mỗi năm là 299g CO2e, ít hơn lượng xả thải khi đun nước hay nấu một ấm trà. Nhưng nếu bạn để ý rằng nền tảng này có hơn một tỷ người dùng, thì quả là rất nhiều bình trà đấy. Có thể tiết kiệm carbon bằng cách tắt một số tính năng trên mạng xã hội và trên các ứng dụng khác. Hazas cho biết: “Chúng tôi nhận thấy rằng cập nhật ứng dụng và dữ liệu đám mây tự động cập nhật chiếm khoảng 10% lưu lượng từ điện thoại di động. Vì vậy, tắt tính năng cập nhật đám mây không cần thiết và tắt tính năng tải tự động để cập nhật ứng dụng là những việc tốt nên làm”.
Nhưng dù những thay đổi trong hành vi lên mạng của mỗi người sẽ đưa ta đi rất xa, thì ngành công nghiệp này vẫn cần phải thay đổi để đảm bảo lượng xả thải carbon giảm xuống – Elizabeth Jardim, người vận động cao cấp với các tập đoàn tại nhóm vận động môi trường Greenpeace, đánh giá. Việc xả thải ra khí gây hiệu ứng nhà kính trong ngành công nghiệp công nghệ thông tin được dự đoán sẽ chiếm đến 14% khí thải toàn cầu vào năm 2040, nhưng cùng thời điểm này ITU đã đặt mục tiêu cho ngành giảm xả thải đến 45% trong thập niên kế tiếp. Jardim nói: “Quan trọng hơn là ta phải chắc chắn những công ty xây dựng Internet đang chuyển qua sử dụng năng lượng tái tạo và dần từ bỏ nhiên liệu hóa thạch. “Đó là khi việc sử dụng chức năng tìm kiếm sẽ khiến ta cảm thấy bớt phần tội lỗi”.
