Vào đúng ngày Giáng sinh năm nay, bộ phim Mắt to (Big Eyes) của đạo diễn lừng danh Tim Burton sẽ được công chiếu tại Mỹ và một số nước trên thế giới. Đó là câu chuyện kể kỳ lạ về nữ họa sĩ Margaret Keane, tác giả của những tranh chân dung – thường là trẻ em và thiếu nữ – với đôi mắt thật to, từng trở thành hiện tượng hội họa của các thập niên 1950, 1960 tại Mỹ (*). Nhưng đáng buồn là những sáng tác của bà lại bị chính người chồng đánh cắp trắng trợn…
Chuyện bắt đầu vào năm 1946 ở Berlin (Đức). Một chàng trai người Mỹ tên là Walter Keane sang châu Âu để học vẽ. Ở Berlin, Walter – như anh ta kể lại sau này – đã “tan nát cõi lòng” khi chứng kiến những đứa trẻ với đôi mắt mở to đang lục tìm những thứ còn ăn được trong các đống rác (bởi nước Đức dưới chế độ quốc xã của Hitler sau Thế chiến II đã gần như tan hoang).
Những thủ đoạn của người chồng gian trá
Walter kể tiếp: “Như thể bị thôi thúc bởi một nỗi tuyệt vọng điên rồ, tôi đã phác họa những nạn nhân chiến tranh nhỏ bé bẩn thỉu, áo quần tơi tả với hình hài và tâm hồn đầy những vết hằn thâm tím, với mái tóc cháy khét và mũi dãi lòng thòng. Chính ở đây – Berlin, cuộc đời tôi với tư cách một họa sĩ đã khởi đầu như một điềm báo trước…”.
Mười lăm năm sau, đầu thập niên 1960, Walter Keane đã trở thành một tên tuổi nghệ thuật gây được xúc cảm mạnh mẽ đối với công chúng Mỹ. Những tranh in với chữ ký của Walter Keane thể hiện những đứa trẻ hay những thiếu nữ với đôi mắt mở to đau đáu, thảng thốt đã được treo trong hàng triệu ngôi nhà ở Mỹ. Chưa hết, nhiều khách hàng lập dị của Walter còn chọn mua tranh vẽ những chú chó đang chơi đùa bên hồ tắm hay chó đang chơi bài poker, tất nhiên là lũ chó trong tranh cũng có đôi mắt to khác thường! Tuy nhiên, số đông người vẫn thích hình ảnh những đứa trẻ với đôi mắt to gợi điều gì thật u sầu hay như đang tìm kiếm thứ gì đã mất. Có em ôm trong tay một chú chó xù mắt cũng mở to. Có em ngồi một mình đơn côi giữa cánh đồng hoa. Các em thường mặc trang phục của các chú hề gánh xiếc hay các vũ công ballet.
Khác hẳn với những nhân vật sầu tư hoặc đầy tâm trạng của mình, Walter Keane là một kẻ ưa rượu chè và thích gái gú như những gì hai tác giả Adam Parfrey và Cletus Nelson đã viết trong cuốn sách Citizen Keane: The Big Lies Behind the Big Eyes (Công dân Keane: Trò man trá đằng sau những đôi mắt to). Trong sách, Walter kể về cuộc gặp gỡ đầu tiên với Margaret, tác giả thực sự của những bức tranh “mắt to” mà theo ông ta thì chính Margaret đã hết sức ngưỡng mộ “tài năng” người sau này trở thành chồng mình. “Em yêu những bức tranh anh vẽ. Anh là một họa sĩ vĩ đại mà em từng được biết. Anh lại còn đẹp trai nữa. Những đứa trẻ trong tranh của anh buồn bã quá. Nhìn chúng mà mắt em đau đớn. Nghệ thuật hội họa của anh và nỗi sầu tư mà anh thể hiện trên gương mặt những đứa trẻ khiến em muốn ôm lấy chúng”, người chồng gian trá, đốn mạt đã kể như thế trong cuốn hồi ký Thế giới của Keane.
Trả lại danh dự nghề nghiệp cho tác giả đích thực
Sự thật về tác giả những tranh “mắt to” đã được Adam Parfrey và Cletus Nelson đưa vào cuốn sách nói trên. Sinh năm 1927 ở bang Tennessee, nữ họa sĩ Margaret Keane từng vẽ chân dung cho những ngôi sao điện ảnh một thời ở Hollywood như Robert Wagner, Natalie Wood, Joan Crawford (bà đã dùng bức tranh làm bìa cuốn hồi ký của mình), Kim Novak, Jerry Lewis – những tranh chân dung ấy vốn được đăng rộng rãi trên các tạp chí thời bấy giờ. Còn những chân dung trẻ em với đôi mắt mở to là sự mô phỏng chính tuổi thơ của Margaret và cảm hứng sáng tác đến từ mối liên hệ mang tính chất tâm linh giữa Margaret với bà ngoại của bà bởi Margaret có một niềm tin tôn giáo sâu sắc.
Điều tồi tệ là trong khi Margaret mải mê vẽ dưới tầng hầm ngôi nhà của hai người ở San Francisco thì Walter thoải mái ký tên mình vào tranh và chính ông ta là người đi tiên phong trong lĩnh vực sản xuất tranh in hàng loạt từ các sáng tác của vợ, rồi dùng mưu mẹo tiếp thị khéo léo của mình để đưa tranh vào bán với giá rẻ tại các cửa hàng bán đồ gia dụng và các trạm xăng khắp nước Mỹ. Người ta ước tính đã có hàng triệu bức tranh in như thế được bán trong thập niên 1960, mang lại một tài sản khổng lồ cho Walter Keane. Mãi rồi người vợ ngây thơ, cả tin Margaret mới biết chuyện. Tháng 11-1964, Margaret rời San Francisco để đến Hawaii, nơi bà đã sống và vẽ suốt 27 năm sau đó. Tháng 3-1965, bà ly dị Walter Keane, nhưng mãi đến năm 1970 mới kết hôn với cây bút chuyên viết thể thao Dan McGuire ở Honolulu. Cũng trong năm 1970, Margaret chính thức công bố qua đài phát thanh mình là tác giả thực sự của những bức tranh “mắt to”. Ông chồng cũ thâm độc chưa chịu thua, tiếp tục khẳng định tác quyền của mình, thậm chí còn tuyên bố trên tờ USA Today rằng lý do duy nhất để Margaret làm điều đó là vì ngỡ rằng ông ta đã qua đời. Margaret kiện Walter về tội vu cáo ở tòa án liên bang. Tại phiên tòa xử vụ kiện, sau khi nghe lập luận của đôi bên, các thẩm phán buộc cả Margaret và Walter mỗi người phải vẽ ngay tại tòa một tranh chân dung “mắt to”. Đến lúc này thì bộ mặt thật của “họa sĩ tài danh” Walter Keane mới lộ ra: ông ta nói mình bị đau vai nên không thể vẽ; trong khi đó Margaret chỉ mất 53 phút để hoàn thành một tranh “mắt to”. Sau ba tuần nghị án, một bồi thẩm đoàn ra cáo trạng buộc Walter Kean phải bồi thường thiệt hại 4 triệu USD cho người vợ cũ.
Thắng kiện, được phục hồi danh dự nghề nghiệp, bà Margaret đã có những ngày tháng tuyệt đẹp với hội họa. Những bức tranh với không khí ảm đạm, buồn bã mà bà đã vẽ dưới căn hầm thời còn sống chung với Walter Keane nay đã mang một phong cách mới, tươi vui hơn, rạng rỡ và hạnh phúc hơn. Trong website của bà ngày nay, khi quảng bá cho tác phẩm của mình Margaret nói tới “những giọt lệ của niềm vui”, “những giọt nước mắt hạnh phúc”. Ở tuổi 87, bà hiện sống cùng gia đình trong một ngôi nhà nhỏ, ấm cúng giữa vườn nho ở thung lũng rượu vang Napa, phía bắc bang California và vẫn chưa hề rời xa giá vẽ với cọ màu.
Trong bộ phim Mắt to sẽ công chiếu vào dịp Giáng sinh tới đây, vai Margaret được cô đào xinh đẹp Amy Adams thủ diễn, trong khi anh chồng gian trá do Christoph Waltz đóng. Có lẽ một trong lý do để đạo diễn Tim Burton thực hiện bộ phim hứa hẹn ăn khách này là bởi ông là một người sưu tập tranh của Margaret Keane và hai người phụ nữ của đời ông: các diễn viên Lisa Marie và Helena Bonham Carter đều đã được Margaret vẽ chân dung. Mắt to còn nhắm tới giải Oscar 2015 với vai diễn được cho là xuất sắc của Amy Adams. Và dù phim chưa ra rạp thì nó đã tạo nên một sự hồi sinh ngoạn mục cho tranh của Margaret Keane. Những bức tranh in, tranh khắc và những bức tiểu họa ký tên bà đang được rao bán với giá khoảng 8.500 USD/bức trên eBay. Với những diễn viên được Margaret Keane vẽ chân dung, nếu muốn bán tranh thì đây là thời điểm thuận lợi nhất!
(*) Có họa sĩ ở Sài Gòn cũng vẽ tranh theo phong cách “mắt to”, được in trên bìa các tạp chí cho thanh thiếu niên trước 1975
- Lê Bản
