Trong một động thái thể hiện dấu hiệu của sự thay đổi quan điểm, các thành viên cấp cao của một ủy ban thuộc đảng Dân chủ Tự do (LDP) ngày 26-4 đã đề nghị mở rộng danh mục các loại công việc dành cho lao động nước ngoài và tăng gấp đôi số lao động nước ngoài tại Nhật Bản, hiện đã ở mức xấp xỉ 1 triệu người.
Các nhà hoạch định chính sách Nhật Bản đang dự kiến triển khai các biện pháp để tăng số lao động nước ngoài tại Nhật Bản mà không phải gọi nó là chính sách nhập cư mặc dù tình trạng lão hóa dân số đang diễn ra gay gắt.
Nhập cư là một chủ đề cực kỳ nhạy cảm tại Nhật Bản vì đây là nơi mà những người có tư tưởng bảo thủ đề cao đặc tính đồng nhất của nền văn hóa và các chính trị gia lo ngại sẽ mất phiếu bầu cử của những cử tri là người lao động Nhật Bản sợ hãi nguy cơ mất việc. Thế nhưng thực tế một thị trường khan hiếm lao động và lực lượng lao động giảm xuống mức thấp nhất từ trước đến nay đang khiến đội ngũ hoạch định chính sách và các nghị sĩ của Thủ tướng Shinzo Abe phải cân nhắc lại quan điểm gây tranh cãi có động cơ chính trị này.
Không giống Mỹ, đối với người Nhật Bản, việc tạo ra sự đa dạng về văn hóa và chủng tộc dường như là một mối đe dọa lớn hơn ở những nơi khác. Và trong khi Nhật Bản đứng ngoài vụ khủng hoảng nhập cư ở châu Âu, những cuộc tranh cãi về vấn đề này đã giúp bao che cho quan điểm Nhật Bản về vấn đề nhập cư. Các nghị sĩ LDP đã đưa ra các đề xuất về nhập cư cách đây gần một thập niên nhưng tất cả những đề xuất đó đều bị rơi vào im lặng. Tuy nhiên, kể từ đó, tình trạng thiếu hụt lao động ngày một trầm trọng và các dự đoán về nhân khẩu học ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn.
Hoạt động kinh tế gia tăng kể từ khi ông Abe cầm quyền hồi tháng 12-2012 gồm chương trình tái thiết sau thảm họa động đất – sóng thần năm 2011 và các dự án xây dựng bùng nổ chuẩn bị cho Olympic 2020 đã khiến cho nhu cầu lao động tại nước này tăng lên mức cao nhất trong vòng 24 năm qua. Tình trạng này đã giúp tăng số lao động nước ngoài tại Nhật Bản với lao động Trung Quốc chiếm tới 1/3, là quốc gia có số lao động tại Nhật Bản cao nhất, tiếp theo là Việt Nam, Philippines và Brazil. Tuy nhiên, các điều kiện nghiêm ngặt về visa hạn chế lao động nước ngoài tay nghề thấp vào Nhật Bản, khiến số lao động nước ngoài tại Nhật Bản chỉ chiếm khoảng 1,4% lực lượng lao động tại quốc gia này, thấp so với mức 5% hoặc thậm chí cao hơn tại các nền kinh tế phát triển khác theo thống kê của Quỹ Tiền tệ Quốc tế.
Đến nay, các biện pháp thu hút lao động nước ngoài tập trung vào nới lỏng điều kiện nhập cảnh dành cho các lao động tay nghề cao và mở rộng hệ thống tu nghiệp sinh vốn được lập ra để chia sẻ công nghệ với các nước đang phát triển song đang bị chỉ trích là một hình thức luồn lách để khai thác nguồn lao động giá rẻ. Lần này, các đề nghị do lãnh đạo ủy ban của LDP đưa ra đi xa hơn, đề nghị tăng số người nước ngoài được nhận vào làm các ngành nghề đang thiếu hụt lao động như điều dưỡng và nông nghiệp, lần đầu với thời hạn năm năm và được phép gia hạn visa. Họ cũng đề xuất lập khung cơ chế cho phép tăng gấp đôi số lao động nước ngoài từ mức 908.000 người hiện nay và khái niệm lao động tay nghề thấp sẽ bị bãi bỏ.
Các chuyên gia cho rằng những thay đổi đang được thực hiện không tính đến vấn đề câu chữ. Nguyên người đứng đầu cơ quan nhập cư Tokyo Hidenori Sakanaka nói rằng chính phủ cứ khăng khăng là không thông qua chính sách nhập cư nhưng dù nói theo kiểu nào thì trong bối cảnh đối mặt với tình trạng dân số đang giảm sút mạnh, chính phủ đang thay đổi quan điểm cũ và bắt đầu hướng tới một chính sách nhập cư trên thực tế.
Cho đến nay, ông Abe đang ưu tiên cho việc thuyết phục nữ giới và người già tham gia lực lượng lao động, tăng tỷ lệ sinh và công khai bác bỏ bất cứ chính sách nhập cư nào. Cánh tay phải của ông Abe, Chánh văn phòng nội các Yoshihide Suga, nói rằng các cuộc tranh cãi về tăng lao động nhập cư nên để sau và chúng ta đang tìm cách huy động nguồn lực lao động từ nữ giới và người già ở mức cao nhất. Bên cạnh đó, chúng ta cũng cần thừa nhận rằng chấp nhận lao động nước ngoài là một vấn đề quan trọng.
Lê Quân tổng hợp (DNSGCT)
