Những căng thẳng trên thị trường liên ngân hàng đã bắt đầu dẫn truyền sang thị trường 1 (huy động vốn từ dân cư), khiến lãi suất huy động của nhiều ngân hàng “rục rịch” tăng.
Thanh khoản dư thừa trong sáu tháng đầu năm
Theo báo cáo mới đây của Công ty Chứng khoán Bảo Việt, thanh khoản hệ thống ngân hàng ở trạng thái khá dồi dào trong sáu tháng đầu năm. Nguyên nhân chính là do tổng phương tiện thanh toán M2 (tiền gởi tiết kiệm) tăng tốc nhanh hơn tín dụng. Cụ thể, theo số liệu công bố của Tổng cục Thống kê, tính đến ngày 20-6-2018, tăng trưởng tín dụng toàn hệ thống ngân hàng đạt mức 6,35% so với cuối năm 2017, tương đương với phần tăng thêm là 413 nghìn tỉ đồng. Trong khi đó, ở phía cung vốn, tăng trưởng tổng phương tiện thanh toán M2 đạt 7,96% so với cuối năm 2017, phần tăng thêm này tương đương 652 nghìn tỉ đồng. Diễn biến này đã giúp cho phần chênh giữa tăng trưởng M2 và tăng trưởng tín dụng tăng lên mức 238 nghìn tỉ đồng tại thời điểm 20-6-2018 – mức cao nhất kể từ tháng 2-2017 – thay cho mức 54 nghìn đồng vào thời điểm 31-12-2017.
Việc tổng phương tiện thanh toán M2 tăng mạnh trong sáu tháng đầu năm 2018 có nguyên nhân rất lớn từ việc mua ngoại tệ của Ngân hàng Nhà nước (NHNN). Dự trữ ngoại hối tính đến đầu tháng 5-2018 ước tính đạt 63 tỉ USD (tăng 11 tỉ USD so với cuối năm 2017). Như vậy, trong năm tháng đầu năm 2018, ước tính NHNN đã bơm ra một lượng tiền đồng lớn (khoảng 250.000 tỉ đồng) để mua ròng 11 tỉ USD.
Những chuyển động mới của lãi suất
Sau hai quý đầu năm ổn định ở mức thấp, lãi suất liên ngân hàng bắt đầu từ giữa tháng 7 cho đến nay đã bật tăng mạnh và liên tục neo ở mức cao. Hiện lãi suất liên ngân hàng ở quanh mức 4,5%/năm cho hầu hết các kỳ hạn qua đêm, một tuần, hai tuần và một tháng. Mức lãi suất này là cao nhất kể từ cuối năm 2016 cho đến nay. Việc lãi suất liên ngân hàng neo ở mức cao trong nhiều tuần liên tục phản ánh sự eo hẹp trong thanh khoản của toàn hệ thống ngân hàng nói chung.
Câu hỏi đặt ra là điều gì đã khiến thanh khoản hệ thống trong hai tháng gần đây trái ngược hoàn toàn với sự dư thừa trong sáu tháng đầu năm? Mặc dù NHNN không cập nhật số liệu tăng trưởng tín dụng và tăng trưởng tổng phương tiện thanh toán M2 theo tháng (số cập nhật nhất là đến 20-6-2018) nhưng nhiều khả năng tăng trưởng M2 đã chậm lại đáng kể trong hai tháng gần đây. Theo thống kê của Công ty Chứng khoán Bảo Việt, kể từ ngày 30-7 đến 24-8-2018, NHNN đã hút ròng tổng cộng 23.687 tỉ đồng thông qua nghiệp vụ thị trường mở OMO (-435 tỉ đồng) và tín phiếu (-23.252 tỉ đồng). Cùng với đó, hoạt động bơm tiền đồng mua ngoại tệ cũng đã không được thực hiện kể từ đầu quý III. Thậm chí, với sự căng thẳng của tỷ giá USD/VND, ước tính NHNN cũng đã phải bán ra trên 2 tỉ USD, đồng nghĩa hút thêm 46.000 tỉ đồng về. Diễn biến này là hoàn toàn đối lập với việc bơm 250.000 tỉ đồng để mua vào ngoại tệ trong hai quý đầu năm.
Những động thái trên cho thấy NHNN đang chủ động rút bớt thanh khoản ra khỏi hệ thống ngân hàng. Điều này nhằm hai mục đích. Thứ nhất, là thực thi chính sách tiền tệ theo hướng chặt chẽ hơn nhằm đối phó với nguy cơ lạm phát tăng mạnh. Thứ hai, là giảm áp lực lên tỷ giá USD/VND. Khi cung không còn quá dư thừa, tiền đồng sẽ lên giá trở lại so với USD. Ngoài ra, lãi suất cho vay liên ngân hàng neo ở mức cao (trên 4%) khiến chi phí vay tiền đồng tăng, qua đó giúp giảm bớt hiện tượng đầu cơ USD trong hệ thống ngân hàng.
Ở một chuyển động khác, những căng thẳng trên thị trường liên ngân hàng đã bắt đầu dẫn truyền sang thị trường 1. Điển hình như các ngân hàng Bản Việt, SHB, Techcombank, Vietbank… đã điều chỉnh biểu lãi suất với mức điều chỉnh từ 0,1 – 0,3% tùy từng kỳ hạn. Về cơ bản, mặt bằng lãi suất huy động được nhận định có thể tăng thêm trong thời gian tới, tuy nhiên mức tăng sẽ được giới hạn ở mức không quá nhiều (dưới 0,5%). Nguyên nhân chủ yếu là do cầu tín dụng cuối năm sẽ thấp hơn sáu tháng đầu năm (room tăng trưởng tín dụng cho năm nay chỉ là 15% trong khi đa phần các ngân hàng đã dùng hết 2/3 hạn mức tăng tín dụng trong sáu tháng đầu năm). Việc tăng lãi suất có thể cũng sẽ tập trung ở các kỳ hạn dài khi tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung và dài hạn bị giảm xuống còn 40% kể từ đầu năm 2019.
