Đứng ở góc độ phát triển thị trường thì sự tăng trưởng nhanh chóng cả về số lượng tài khoản và giá trị giao dịch chứng khoán phái sinh trong thời gian qua là một thành công rất đáng ghi nhận.
Thanh khoản tăng mạnh
Khi chỉ số VN-Index trên thị trường chứng khoán (TTCK) cơ sở lao dốc gần 20% trong tháng 4 và tháng 5, TTCK phái sinh đã có sự cải thiện ngoạn mục, nổi lên là một nơi giúp nhà đầu tư kiếm lời cũng như hạn chế bớt rủi ro trong thị trường giá xuống. Nhìn chung, giá các hợp đồng tương lai theo khá sát và phản ánh rõ rệt xu hướng của VN-Index. Cụ thể như chốt phiên cuối tháng 5, giá hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu VN30 đáo hạn tháng 6-2018 giảm 8,8% so với mức điểm cuối tháng 4; các hợp đồng đáo hạn tháng 9-2018 và tháng 12-2018 lần lượt giảm 8,1% và 6,8% – tương đồng với sự sụt giảm của chỉ số cơ sở VN30-Index (-7,8% trong tháng 5-2018).
Về mặt xu hướng là tương đồng nhưng diễn biến thanh khoản tại thị trường phái sinh lại hoàn toàn tương phản với thị trường cơ sở. Trong tháng vừa qua, trong khi thanh khoản bình quân trên sàn HSX (không tính thỏa thuận đột biến 267,8 triệu cổ phiếu VHM trị giá 30.700 tỉ đồng trong phiên 18-5) đạt 159,7 triệu đơn vị/phiên, giá trị bình quân 4.884 tỉ đồng/phiên, giảm 26,7% về khối lượng và 33% về giá trị so với tháng 4-2018 thì trên thị trường phái sinh, đã có 1,64 triệu hợp đồng được khớp lệnh trong tháng, tương ứng giá trị 162.500 tỉ đồng. Bình quân mỗi phiên có 74.566 hợp đồng được giao dịch, giá trị 7.387 tỉ đồng (gấp 1,53 lần thị trường cơ sở). Với kết quả trên, thị trường phái sinh ghi nhận tháng thứ 10 tăng trưởng liên tiếp cả về khối lượng và giá trị giao dịch. Trong đó, kết quả tháng 5 tăng đột biến, gấp 2,9 lần về khối lượng và 2,6 lần về giá trị so với tháng 4.
Nhiều lợi thế trong thị trường giá xuống
Trên thị trường cổ phiếu, vì chưa được bán khống nên khi thị trường giảm sâu, nhà đầu tư bị “mắc kẹt” cổ phiếu ở vùng giá cao thường bị động trong giao dịch: hoặc đứng yên “chịu trận”, hoặc bán ra và chờ mua lại ở vùng giá rẻ hơn. Đây là chiến thuật vốn nhiều rủi ro và tốn chi phí giao dịch, cũng như thời gian chờ đợi (T+). Nhà đầu tư nắm giữ tiền mặt có thể chủ động hơn, nhưng lựa chọn phổ biến vẫn là đứng ngoài quan sát, chờ tín hiệu hồi phục, thay vì “bắt dao rơi”. Trong khi đó, trên thị trường phái sinh, cơ hội sinh lời vẫn cao ngay cả khi thị trường giảm mạnh, bởi nhà đầu tư có thể tìm kiếm lợi nhuận bằng cách mở vị thế bán hợp đồng tương lai khi đánh giá xu hướng giảm giá tiếp diễn.
Đặc biệt, việc xác định chỉ số tham chiếu dựa trên danh mục VN30 giúp nhà đầu tư loại trừ được những tác động nhiễu, đột biến của một vài mã cổ phiếu trong những thời điểm nhất định. Nhà đầu tư chỉ cần tập trung phân tích, dự đoán đúng xu hướng thị trường chung là có thể xác định chiến lược vị thế. Về mặt kỹ thuật giao dịch, thị trường phái sinh cũng có nhiều lợi thế hơn so với thị trường cổ phiếu, đặc biệt ở nhu cầu đầu cơ nhờ tỷ lệ ký quỹ thấp (khoảng 13,5%) hay nhà đầu tư có thể mua/bán đóng vị thế liên tục trong ngày giúp quay vòng vốn rất nhanh so với cùng số vốn bỏ ra trên thị trường cổ phiếu.
Một điểm khác biệt nữa so với thị trường cơ sở là nhà đầu tư cá nhân hiện chiếm tỷ trọng giao dịch gần như tuyệt đối trên thị trường phái sinh. Thống kê từ Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) trong tháng 4-2018 cho thấy, giao dịch của nhà đầu tư cá nhân trong nước chiếm 98,31% tổng khối lượng giao dịch, nhà đầu tư tổ chức chỉ chiếm khoảng 0,43%, hoạt động tự doanh của các công ty chứng khoán chỉ chiếm 1,09%. Các con số này trong quý I-2018 lần lượt là 98%, 1,81% và 1,59%. Sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài trên thị trường phái sinh hầu như không đáng kể. Trong suốt tháng 5-2018, khối ngoại chỉ mua vào tổng cộng 1.071 hợp đồng, giá trị 107,6 tỉ đồng, trong khi bán ra 1.010 hợp đồng, giá trị 101,6 tỉ đồng.
Xu hướng đầu cơ trên TTCK phái sinh cũng được thể hiện qua tình trạng các hợp đồng kỳ hạn ngắn chiếm ưu thế tuyệt đối so với các hợp đồng kỳ hạn dài do giá biến động sát với chỉ số tham chiếu hơn. Đơn cử, trong số 91.325 hợp đồng được giao dịch phiên 31-5, hợp đồng VN30 đáo hạn tháng 6-2018 chiếm 99,28%, hai hợp đồng đáo hạn tháng 9 và tháng 12 chỉ khớp lệnh vài trăm đơn vị.
Tuy nhiên, bước sang đầu tháng 6, chỉ số VN-Index đã và đang cho thấy xu hướng phục hồi khá tốt. Theo đó, thanh khoản cao trên thị trường phái sinh có thể khó duy trì, thậm chí suy giảm khi nhà đầu tư quay trở lại với thị trường cơ sở. Việc chỉ số trồi sụt và xu hướng không thật sự rõ ràng trong từng phiên của chỉ số VN30 cũng sẽ khiến khả năng “lướt sóng” kiếm lợi nhuận ngay trong ngày của nhà đầu tư trên thị trường phái sinh giảm bớt. Mặc dù vậy, đứng ở góc độ phát triển thị trường thì sự tăng trưởng nhanh chóng cả về số lượng tài khoản và giá trị giao dịch chứng khoán phái sinh trong thời gian qua là một thành công đáng ghi nhận, nhất là trong bối cảnh thị trường này vốn được đánh giá còn ở giai đoạn sơ khai, số lượng sản phẩm còn hạn chế…
