Thì là (còn gọi là thìa là) là một loại rau gia vị được dùng trong chế biến các món ăn, rất phổ biến với ẩm thực châu Á và vùng Địa Trung Hải. Tại Việt Nam, thì là được sử dụng chủ yếu trong các món ăn miền Bắc như riêu cá, canh cá nấu măng chua, canh hến nấu khế…, đặc biệt là món chả cá Lã Vọng lừng danh. Thế nhưng quán quân trong tiêu thụ loại rau gia vị này lại là người Nga.
Hầu như món ăn truyền thống nào của người Nga cũng phải có thì là. Loại rau xanh ngắt, có mùi thơm nồng này – thường được các bà cụ trồng trong mảnh vườn nhà, còn được coi là niềm tự hào của ẩm thực Nga. Thì là trong tiếng Nga là “ukrop” có nguồn gốc là từ “kropit” nghĩa là “rắc vào”: bất kỳ món ăn nào ở Nga cũng có thể rắc thêm thì là, kể cả món sữa chua. Có một con số thật đáng nể về mức tiêu thụ thì là ở Nga: theo công ty cung cấp rau xanh lớn nhất nước Nga là Agrotip, trung bình mỗi năm một người Nga “ngốn” tới 1,6kg thì là! Thế nhưng con số thực còn hơn thế, bởi nếu nhà có vườn, có đất thì hầu như người Nga nào cũng trồng thì là, chẳng nấu nướng cầu kỳ đi nữa thì món xúp và salad hằng ngày cũng không thể thiếu thì là. Bà Olga Antipova, Giám đốc kinh doanh của Agrotip cho biết: “So với các nước châu Âu khác thì Nga tiêu thụ thì là nhiều nhất. Chúng tôi không có thị trường xuất khẩu thì là”. Quả là trong khi tình yêu của người Nga dành cho thì là sâu nặng như thế, không có nhiều dân tộc khác ở châu Âu thích thú với mùi của loại rau gia vị này; nhiều khách nước ngoài không kham nổi các món ăn truyền thống Nga được nêm quá nhiều thì là mà họ cho là nặng mùi, khó ngửi. Người Nga lý giải, do thì là có ở khắp nơi, có trong hầu như mọi món ăn nên với họ mùi thì là rất thân thuộc.
Thật ra, ở châu Âu không phải người Nga mà là người Hy Lạp mới là tiên phong trong việc nêm thì là vào các món ăn của họ, phổ biến nhất là cách họ phủ rau thì là lên trên phô mai feta của món salad, được bán trong các quán cà phê và cả trong siêu thị. Món trứng ô-mơ-lét và ngay cả bánh pizza của người Hy Lạp cũng không thiếu rau thì là. Cứ vào các quán ăn, nhà hàng Thổ Nhĩ Kỳ, dễ nhận ra mùi hương đặc trưng của thì là.
Không chỉ dùng thì là để giúp tăng hương vị các món ăn, người Nga còn coi loại rau xanh này có nhiều tác dụng về mặt y học mà theo họ đã được nói tới trong Kinh Thánh. Theo đó, thì là có khả năng chữa bệnh viêm dạ dày, mất ngủ và cả chứng phình động mạch. Trong một chương trình truyền hình được phát sóng đầu tháng 9-2017, ngôi sao màn ảnh nhỏ Mikhail Grebenshikov đã hết lời tán dương thì là và thúc giục người dân Moskva hãy nấu những bó thì là để tắm nhằm chống đổ mồ hôi nhiều vào mùa hè.
Theo đầu bếp người Ý Andrea Maestrelli, phụ trách bộ phận nghiên cứu phát triển của Rosinter, chuỗi nhà hàng lớn nhất ở Nga, sở dĩ rau thì là được dùng phổ biến như vậy tại đất nước này là bởi nó rất dễ trồng; trên khắp các cánh đồng ở Nga luôn có chỗ cho thì là. Người Nga ăn quá nhiều loại rau gia vị này đến mức được coi là “nghiện thì là”. Không chỉ các món ăn truyền thống Nga mới rắc thì là mà rất nhiều món ăn được du nhập từ nước ngoài vào Nga cũng bị “thì là hóa” ở mức cao độ. Ellie Hall, phóng viên của trang mạng ẩm thực BuzzFeed đã liệt kê khoảng hơn hai chục món ăn nước ngoài khi vào xứ Nga đã được rắc thêm nhiều thì là: sushi và tempura Nhật; phô mai Mozzarella, pizza và salad caesar của Ý; khoai tây chiên Pháp; bánh bắp kẹp thịt quesadilla và bánh nacho của Mexico; xúp thịt gà viên (matzo ball) của Mỹ; đậu nghiền hummus của xứ Ả Rập…, rồi thì các món ăn nhanh, ăn chơi như hamburger, bắp rang (popcorn), khoai tây chiên mỏng (potato chip)…, rồi sữa chua kefir, cà phê cappuccino và cả rượu martini cũng có thì là, đúng là “nghiện thì là”.
Tuy nhiên, trước phản ứng và gần như sự tẩy chay các món ăn được rắc thì là vô tội vạ của nhiều du khách nước ngoài, đặc biệt là của các cây bút viết về ẩm thực của các báo nước ngoài làm việc tại Nga, tình trạng “nghiện thì là” đang dần được cải thiện. Hồi đầu năm 2017, nhà báo người Anh Shaun Walker của tờ The Guardian sống và làm việc ở Moskva còn lập ra trang mạng Dillwatch (Theo dõi thì là) để tìm hiểu chứng “nghiện thì là” trong ẩm thực Nga. Walker cho biết: “Năm năm trước, thì là có mặt bất kỳ nơi đâu khi du hành ở các vùng miền của nước Nga, thế nhưng trong các nhà hàng sang trọng ở Moskva, bạn sẽ không bao giờ tìm thấy nó. Dù vậy, mới đây thôi tôi cảm thấy đã có một sự gia tăng đáng kể về việc dùng bừa bãi rau thì là”. Le Pain Quotidien, một chuỗi quán cà phê và cửa hàng bánh Bỉ cung cấp cho khách nước ngoài ở Moskva cũng đã đưa hình ảnh một số món ăn được rắc thì là.
Tại Việt Nam, nhà hàng món ăn Nga dù chưa phổ thông như nhà hàng Nhật, Hàn Quốc, Trung Hoa… song những ai yêu thích ẩm thực Nga chắc chắn tìm thấy hương vị của loại rau xanh này trong nhiều món ăn truyền thống của người Nga đang được phục vụ. Bạn có thể ưa thích hoặc không thích mùi hương nồng đậm của thì là, nhưng với đa số người Nga thì đây là loại rau gia vị không thể thiếu trong bữa ăn thường ngày. Nói như cô Yelena Garan, 28 tuổi, một giám đốc dự án ở St. Petersburg thì: “Chúng tôi ăn nhiều thì là bởi nó đầy hương vị và tốt cho sức khỏe của bạn, và trồng nó là điều hết sức cần thiết vậy”.
- Thu Thảo
