Từ yêu cầu của kênh truyền hình HBO
“Hash yer astoe ki Dothraki?”, “Valyrio ydrâ?”. Với những câu hỏi thoạt nghe có vẻ kỳ lạ này, David J. Peterson có thể trả lời “Ai” hoặc “Kessa”. Nhà ngôn ngữ học người Mỹ này đã sáng tạo 2 ngôn ngữ Dothraki và Valyria trong số nhiều ngôn ngữ, được sử dụng trong loạt phim truyền hình ăn khách Game of Thrones (Trò chơi vương quyền), được chuyển thể từ tác phẩm của nhà văn George R.R. Martin, chiếu trên kênh HBO.
“Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng sẽ có lúc mưu sinh bằng cách chế tác ngôn ngữ cho các phim điện ảnh và truyền hình”. Thế mà đó là công việc của David J. Peterson kể từ năm 2009. Sau Game of Thrones, ông đã sáng tạo nhiều ngôn ngữ giả định cho các phim truyền hình nhiều tập Defiance, The 100, Emerald City, phim điện ảnh Thor: The Dark World.
Khi đang học năm thứ hai đại học, ngành ngôn ngữ học, David J. Peterson rất quan tâm đến sáng tạo ngôn ngữ. Năm 2007, ông là người đồng sáng lập Hội Sáng tạo ngôn ngữ (Language Creation Society – LCS) cùng với 9 chuyên viên về ngôn ngữ khác, mà ông giữ cương vị chủ tịch hội từ 2011 đến 2014. David bày tỏ: “Với chúng tôi, sáng tạo ngôn ngữ là một thú tiêu khiển, chứ không phải để kiếm tiền”. Thế nhưng 2 năm sau, một cú điện thoại gọi đến LCS, từ giới hữu trách kênh HBO, muốn tìm người phát minh ngôn ngữ cho một dự án truyền hình dựa trên bộ tiểu thuyết A Song of Ice and Fire của nhà văn George R.R. Martin. Sau một cuộc tuyển chọn kéo dài một tháng, David J. Peterson là người thắng cuộc.
Ông dự tính cần một năm làm việc, nhưng chỉ có vài tháng để sáng tạo ngôn ngữ cho dân du mục Dothraki và Valyria, được nhiều nhân vật sử dụng trong phim. David J. Peterson sáng tạo 7 ngôn ngữ, cuối cùng 3 thứ tiếng được chọn sử dụng: skroth, assai’i và gerna moussha.
Khởi sự hầu như từ số 0
Về nền tảng, David J. Peterson chỉ có một số từ ít ỏi thuộc ngôn ngữ Valyria do nhà văn R.R. Martin đặt ra và được in trong sách, chẳng hạn “Valar Morghulis, Valar Dohaeris”, có nghĩa là “Tất cả mọi người đều chết, tất cả phải phục vụ”, và “Dracarys” có nghĩa là “Lửa rồng”. Mặt khác, nhà ngôn ngữ học này nêu ra một vấn đề về từ mà ông nhận thấy khá kỳ quặc, nhưng ông buộc phải giữ lại: khi nữ hoàng Daenerys yêu cầu các con rồng phun lửa, George R.R. Martin đã dùng một từ gốc La tinh “draco” (có nghĩa là “rồng”) cho một ngôn ngữ thuộc một thế giới khác biệt, chẳng có mối liên hệ nào với ngôn ngữ châu Âu.
Dù vậy, ông phải tôn trọng tinh thần của nguyên bản. Truởng nhóm ngôn ngữ của phim Game of Thrones nhận những bản phân cảnh có kèm đối thoại Anh ngữ mà ông phải chuyển ngữ. Kế đó, ông gửi cho ban chuyển ngữ bản tách các từ, từng vần một, bản tự vựng của mỗi từ và một hộp phiếu MP3 trong đó ông đọc mỗi lời đối đáp để các diễn viên và đạo diễn biết cách phát âm.
Hiện nay, ngôn ngữ Dothraki gồm 4.000 từ và Valyria gồm hơn 2.000 từ, được David J.Peterson lưu giữ trong một tự điển do chính ông lập. Nhưng giống như ngôn ngữ Klingon do nhà ngôn ngữ học Marc Okrand sáng tạo vào năm 1984, dành cho tập 3 thuộc loạt phim Star Trek, ngôn ngữ của Game of Thrones được hâm mộ nồng nhiệt nơi các fan của phim nhiều tập này. Nền tảng Duolingo, chuyên dạy ngôn ngữ, thậm chí yêu cầu David J. Peterson mở một khóa dạy tiếng Valyria. Peterson bày tỏ: “Tôi đã mở lớp, dù phải làm một khối việc khổng lồ, vì đó là một ý kiến hay. Tuy vậy, tôi không nghĩ nhiều người muốn học vì đó là một ngôn ngữ khó đối với những ai mà tiếng mẹ đẻ là Anh hay Pháp”. Kết quả: không dưới 1,7 triệu người ghi danh để học nói.
David J. Peterson dự tính tiến xa hơn, chẳng hạn một tự điển về ngôn ngữ Klingon đã được xuất bản và được sử dụng để dựng một vở opera. Ông nói thêm: “Đương nhiên tôi thích cho ra đời những sách viết bằng tiếng Valyria và Dothraki. Có điều phải được phép của HBO”.
David J. Peterson thú nhận ông rất phấn khởi khi hay tin ca sĩ Matthew Bellemy, thành viên ban nhạc Muse, trở thành ngôi sao nhờ bài hát tiếng Valyria được sử dụng trong phim Game of Thrones. Tuy vậy, ông nói thêm: “Muse là ban nhạc tôi yêu thích. Có điều, khi trao đổi qua điện thoại, tôi nghĩ rằng người ta yêu cầu tôi sáng tác một vở kịch bằng tiếng Valyria. Tiếc thay, đó là một vở kịch tiếng Anh, được xen những trích đoạn tiếng Valyria từ phim. Tôi khá thất vọng”.
Một tác giả bận rộn
Game of Thrones đem lại kết quả mỹ mãn. Sau khi bộ phim kết thúc, David J. Peterson vẫn còn nhiều việc phải làm vì Hollywood không ngừng “đặt hàng” những ngôn ngữ mới. Hiện nay, ông có 8 dự án, trong đó 6 cho phim truyền hình nhiều tập, một dự án về trò chơi video mà ông chưa thể tiết lộ chi tiết. Và một chuyển thể phim điện ảnh từ tiểu thuyết của Dune de Frank Herbert, với đạo diễn Villeneuve, sẽ ra mắt vào năm 2020. Với dự án này, Peterson sẽ triển khai ngôn ngữ Chakobsa, tiếng của dân tộc Fremen trên hành tinh sa mạc Arrakis.
Ông thẳng thắn bày tỏ: “Với riêng tôi, thật dễ chịu khi có thể kiếm sống bằng cách sáng tạo các ngôn ngữ. Ai lại không muốn được trả công để được làm công việc này? Tuy vậy, cầu không đủ. Chỉ có tôi kiếm được tiền, chẳng còn ai khác. Cái khó là tìm ra việc cho những nhà sáng tạo ngôn ngữ khác”.
Bên cạnh đó, ngôn ngữ cũng giúp David J. Peterson nhiều cơ hội đi đây đó, nhất là từ khi có chút tiếng tăm nhờ các phim Game of Thrones, chẳng hạn đến Québec (Canada) lần đầu tiên để dự Langfest, một liên hoan chuyên về văn học và ngôn ngữ thế giới, được tổ chức với sự hợp tác của Đại học Montréal.
