Ngày xuân, nếu có dịp cùng nhà sưu tập Hàn Tấn Quang ngồi uống trà và ngắm bộ sưu tập tem 12 con giáp dị hình và chất liệu của ông, mới thấy đúng là “nghề chơi cũng lắm công phu” thật. Hơn 20 năm sưu tầm, nay ông đã sở hữu bộ 1.500 con tem và các vật phẩm đa dạng về hình thức, cùng với kỹ thuật in ấn hiện đại của nhiều quốc gia.
Nhà báo Hàn Tấn Quang là người nổi tiếng trong giới sưu tập trong và ngoài nước. Ngoài thời gian làm báo, ông có thú vui sưu tập tranh, đá Thạch thiền và tem dị hình chất liệu… Riêng tem bưu chính, hiện ông sưu tập được hơn 10.000 con tem, chia thành 20 bộ. Trong đó, bộ tem dị hình và chất liệu với hơn 5.000 mẫu được nhiều người biết đến và được giới chuyên môn đánh giá cao, được công nhận Kỷ lục châu Á vào năm 2014.
Qua chia sẻ của chủ biên tạp chí Kiến thức Ngày nay, con tem không chỉ là sản phẩm của ngành bưu chính mà nó là một tác phẩm nghệ thuật, ghi dấu lịch sử, văn hóa của một đất nước. Tem 12 con giáp cũng vậy, cùng là một con vật nhưng mỗi quốc gia có cách thể hiện khác nhau, biểu hiện sự đa dạng những sắc màu văn hóa riêng.
Trong đó, các loại tem quý lạ ông đã sưu tập của rất ít quốc gia phát hành vì để làm được tem dị dạng phải có kỹ thuật in ấn hiện đại và chi phí rất cao so với các loại tem bình thường. Một số nước trên thế giới mỗi năm chỉ phát hành vài bộ tem. Ví dụ năm 2004, Canada phát hành bộ tem Tết Giáp Thân in hình Tôn Ngộ Không, in offset dập nổi, phủ mực phản quang sáng óng ánh, màu sắc rực rỡ.
So với các “nghề chơi” khác, thì thú vui sưu tập tem thuộc lớp sinh sau đẻ muộn, nhất là ở Việt Nam. Sau ngày khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa một năm, Bưu chính của nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á này mới phát hành bộ tem đầu tiên vào ngày 2-9-1946.
Dòng tem tết hay còn gọi là tem 12 con giáp hoặc tất niên được phát hành vào dịp cuối năm Dương lịch hoặc khoảng một hai tháng trước Tết Nguyên đán, trên đó in hình con giáp đại diện của năm.
Năm 1950, người Nhật sản xuất tem con Cọp, đây là con tem 12 con Giáp đầu tiên trên thế giới. Sau Nhật là Hàn Quốc, Hong Kong, Đài Loan… Năm 1980 Trung Quốc làm tem tết đầu tiên với con Khỉ. Đây cũng là con tem mắc nhất trong dòng tem tết với giá hơn 1.600 USD, vì sản xuất với số lượng rất hạn chế.
Ở Việt Nam, theo các nhà nghiên cứu, tem tết 12 con giáp đầu tiên được phát hành vào năm 1962 với bộ “Tranh tết Đông Hồ”, gồm hai mẫu “Lợn nái, lợn con” và “Gà mái, gà con” đều dựa theo tranh khắc gỗ dân gian. Giai đoạn 1962-1992, việc phát hành tem tết diễn ra không liên tục. Bắt đầu từ năm 1993, tem tết trở thành đề tài không thể thiếu trong kế hoạch in tem hằng năm. Đến năm 2004, chu kỳ tem 12 con giáp hoàn thành. Lúc này, người sưu tập tem đã có trọn bộ đầu tiên của một giáp 12 linh vật với khuôn mẫu và phong cách thống nhất khá đẹp.
Hiện nay, khoảng 80 quốc gia trên thế giới cũng in hình 12 con giáp với hơn 1.000 mẫu dù ngày tết truyền thống của họ không giống Việt Nam. Điều này cho thấy văn hóa 12 con giáp của phương Đông có sức hấp dẫn và lan tỏa đến nhiều quốc gia ở các khu vực văn hóa khác. Đề tài tem 12 con giáp luôn thu hút, thỏa mãn thú sưu tập tem của nhiều người ở nhiều quốc gia trên thế giới.
Bộ tem của nhà sưu tập Hàn Tấn Quang gói gọn trong bốn chữ: hy (tem còn ít về số lượng), kỳ (những con tem lạ, hiếm thấy), cổ (tem xưa cũ), quái (những con tem bị lỗi, in dị dạng).
Tem gọi là dị hình vì không hình vuông hay chữ nhật như tem thông thường mà có kiểu dáng rất đa dạng như: hình thang, hình bình hành, hình thoi, hình tròn, đục lỗ, hologram… Còn gọi là tem chất liệu là những con tem được làm bằng vàng, bạc, đồng, nhựa, thép, ngà voi, gỗ, vải, dát đá, cát, phủ kim tuyến, phủ men, phủ muối, thép, nhôm, nhựa, đính hạt đá quý, dát bụi thiên thạch… Ngoài ra, bộ sưu tập của ông còn có những con tem với hình thù đặc biệt như block tem cạnh cong, tem 3D, tem khắc nổi, tem dập nổi…
Nhiều nước trên thế giới có in tem dị hình và chất liệu nhưng đa số là các nước phát triển có công nghệ in ấn cao, chẳng hạn như: Pháp, Phần Lan, Nhật, Canada, Mỹ… với sự hỗ trợ của công nghệ in ấn hiện đại, những con tem đó có nhiều hiệu ứng về xúc giác, khứu giác, thị giác, thính giác và… vị giác với sự cảm nhận… như thật. Việc sưu tập tem dị dạng, tem chất liệu, tem mùi rất khó khăn, kéo dài thời gian và chi phí cao hơn các loại tem khác.
Qua bộ sưu tập này, người xem thấy những con tem nhỏ bé đã trở thành các tác phẩm nghệ thuật, văn hóa, sinh động về hình thức và phong phú về nội dung. Mời độc giả cùng ngắm một số hình ảnh trong bộ tem độc đáo này.
