Đất nước Bồ Đào Nha vừa trải qua những ngày hội lớn khi đội tuyển xứ này giành được ngôi vương tại Euro 2016 sau bao năm chờ đợi; đó cũng là dịp rất đông du khách đổ về quê hương của những nhà vô địch Cristiano Ronaldo, Nani, Pepe, Renato Sanches… để vừa hòa mình vào không khí lễ hội, vừa thưởng thức những món ăn ngon và rượu vang tuyệt hảo. Trong số các món ăn đặc sản xứ Bồ được ca ngợi nhiều nhất có cá sardine nướng.
Sẽ khó tìm thấy nhà hàng nào trên đất nước Bồ Đào Nha không có món cá sardine (tiếng Việt là cá mòi) nướng trong thực đơn. Ngồi vào một nhà hàng bất kỳ vào giờ ăn trưa hoặc tối, nếu bạn hỏi người phục vụ món ăn nào là truyền thống của Bồ Đào Nha, chắc chắn hầu hết câu trả lời sẽ là món cá sardine nướng. Nhiều du khách sau khi đến với thủ đô Lisbon đã nói rằng: chỉ cần được thưởng thức bữa trưa với món cá sardine nướng đã cảm thấy mãn nguyện và thêm yêu mến Lisbon tươi đẹp.
Nghệ thuật bếp núc Bồ Đào Nha chịu ảnh hưởng rất nhiều ẩm thực vùng đất Địa Trung Hải. Và do từng là một cường quốc về hàng hải, trong quá khứ Bồ Đào Nha đã đưa quân xâm chiếm nhiều xứ sở, trong đó có những quốc gia và lãnh thổở châu Á, nên ẩm thực Bồ Đào Nha cũng pha trộn ít nhiều đặc trưng ẩm thực của các cựu thuộc địa này. Khác với những món ăn châu Âu thường nhiều bơ và phó mát, ẩm thực Bồ Đào Nha lại rất đa dạng trong sử dụng các gia vị nhướt, tiêu đen, quế, vanilla, nghệ tây và dầu olive, đặc biệt là tỏi được dùng khá nhiều trong chế biến các món ăn.
Bồ Đào Nha là quốc gia có công nghiệp đánh bắt và kinh doanh hải sản phát triển từ rất sớm – vào khoảng từ thế kỷ XV – và sản lượng cá đánh bắt hằng năm rất lớn. Khi chưa có điện lạnh, ngư dân Bồ Đào Nha đã làm cá muối, cá khô… để dùng dần. Đất nước này có mức tiêu thụ cá bình quân đầu người vào loại cao nhất châu Âu và đứng thứ tư thế giới. Hai loại cá được khai thác và tiêu thụ nhiều nhất ở Bồ Đào Nha chính là cá bacalhau hay cá cod (cá tuyết) và cá sardine.
Người ta thống kê có đến vài trăm cách chế biến món cá tuyết, nhưng chỉ có vài cách để chế biến cá sardine. Và khi bước vào một nhà hàng, nếu thực khách phân vân không biết nên chọn một món ăn nào đậm chất Bồ Đào Nha, họ sẽ được người phục vụ gợi ý món cá sardine nướng. Một món ăn có vai trò hàng đầu trong nghệ thuật ẩm thực Bồ Đào Nha nhưng cách chế biến hết sức đơn giản: nướng với chanh, tỏi, ớt và dầu olive.
Tại nhiều làng sống bằng nghề đánh cá sardine, thưởng thức món cá nướng đã được ngư dân nâng lên thành một nghi lễẩm thực. Một ngày bình thường của họ bắt đầu vào buổi sớm tinh mơ khi người cha và các con trai ra khơi đánh bắt, bà mẹ và các con gái nhóm bếp lửa hồng chờ đợi những người đàn ông trở về với mẻ cá tươi để làm ngay bữa chính ngon lành trong ngày.
Ở vùng Địa Trung Hải, nướng cá tươi trên than hồng trong bữa ăn chính đã thành truyền thống và vẫn được gìn giữ đến ngày nay. Cá sardine thường được tích trữ nhiều nhất trong các nhà bếp ở Bồ Đào Nha và còn được gọi là “cá của kẻ nghèo” (fish of the poor) do có kích thước khá nhỏ, lại nhiều xương. Thế nhưng ngày nay các món ăn nấu nướng với cá sardine đã đứng đầu trong danh sách những đặc sản giàu dinh dưỡng nhất ở Bồ Đào Nha.
Nhiều chuyên gia ẩm thực đã không thể lý giải được vì sao món cá nướng lại có ảnh hưởng lớn như vậy đối với nền ẩm thực Bồ Đào Nha. Cá sardine nướng cùng với khoai tây rán, bánh mì và rau xanh đã làm nên “bữa ăn mùa hè ở Bồ Đào Nha” mà du khách luôn được giới thiệu khi đến đây vào thời gian này.
Tên gọi cá sardine có thể đã bắt nguồn từ tên hòn đảo Sardinia, nơi có vùng biển dồi dào loại cá này. Mùa cá sardine ngon nhất trong năm là vào khoảng từ tháng 5 đến tháng 10, đặc biệt là tháng 6 được gọi là “tháng của lễ hội”, tháng của thánh Antonio – vị thánh bổn mệnh kính yêu của Lisbon và của cả dân tộc Bồ Đào Nha – cũng là khoảng thời gian để người dân và du khách ăn cá sardine thỏa thích.
Ngày 13-6 hằng năm, thành phố Lisbon tổ chức lễ hội lớn nhằm vinh danh thánh Antonio. Ngài sinh năm 1191, qua đời năm 1231, là con của một nhà quý tộc giàu có nhưng lại hiến dâng đời mình cho Chúa. Truyền thuyết kể rằng có một ngày quá mệt nhọc và phiền muộn vì thuyết giảng cho những người ngoại đạo chống lại ngài, vị thánh buồn bã đi ra bờ sông và rao giảng Thánh kinh cho các loài cá. Những bầy cá đã ngoi lên khỏi mặt nước, vây quanh ngài để lắng nghe cho đến khi bài giảng kết thúc.
Những ngày tháng 6, trên khắp các đường phốở Lisbon bất kỳ ở đâu người ta có thể tìm thấy món cá sardine nướng hoặc chế biến cách khác. Do giá món cá nướng vừa túi tiền nên chẳng ai ngần ngại khi gọi một đĩa tại bất cứ hàng quán nào. Những vỉ cá nướng trên bếp than hồng lan tỏa mùi thơm quyến rũ kích thích các giác quan, khiến những cái bụng đã đói ngấu vì dạo chơi càng thêm cồn cào! Cá sardine nướng còn được thực khách gọi vui là “sexy fish” (món cá gợi cảm) bởi cá nhiều xương, khi ăn thường phải dùng tay tách bỏ xương, lộ ra lớp thịt trắng tinh hấp dẫn!
