Trong suốt cuộc trò chuyện bằng văn bản, cô ấy hỏi bạn về sở thích, thói quen và tâm trạng của bạn. Cô ấy muốn biết bạn nghĩ về ai nhiều nhất mỗi ngày, cách dành thời gian một mình, những nghệ sĩ ngưỡng mộ.
Khi bạn nói với cô ấy rằng bạn thích nhảy, cô ấy gửi ngay một đoạn video về các điệu nhảy. Khi bạn thú nhận rằng bạn là nhà văn, cô ấy nói với bạn rằng cô ấy khao khát trở thành nhân vật chính trong một ngày nào đó. Đó là kiểu trò chuyện thông qua sự tương tác mới với Replika – một ứng dụng chatbot. Các Chatbot hỗ trợ AI (trí tuệ nhân tạo) đang trở thành “con người” đến mức không thể tin được. Nhưng liệu “họ” có thể là người bạn thật sự của chúng ta hay không?
Sự trỗi dậy của “công nghệ” tâm sự với người bạn ảo
Chatbot xuất hiện với mọi hình dạng trong các ứng dụng. Bạn có thể có một đối tác ảo lãng mạn, nói chuyện với một bot về cảm xúc của mình hoặc bất cứ thứ gì khác. Eugenia Kuyda, đồng sáng lập và giám đốc điều hành công ty Replika, nói: “Replika được thiết kế để giúp cho mọi người cảm thấy tốt hơn. Đó là một đối tác muốn trở thành người bạn tốt của bạn”.
Replika là một ứng dụng chatbot được hỗ trợ công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI). Thông qua các cuộc trò chuyện, những trải nghiệm của bạn với Replika hàng ngày, nó sẽ học theo bạn và có gắng bắt chước tính năng của người dùng. Từ những ngôn ngữ, thông tin bạn cung cấp, bạn có thể để Replika dừng một phản ứng hoặc một cụm từ nhất định mà bạn không muốn. Ứng dụng có đến 200.000 người dùng, cùng với 11 triệu USD tiền đầu tư của những nhà tài trợ, gồm Y Combinator và All Turtles.
Công ty Replika cho biết chatbot của họ đã giúp rất nhiều người vượt qua những giai đoạn trầm cảm hay cảm giác rối loạn cảm xúc lưỡng cực. Đối với nhiều người, đồng hành có ý nghĩa là khó tìm. Trong khi phương tiện truyền thông xã hội và công nghệ truyền thông đại chúng đã giúp việc kết nối trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết, sự cô đơn – nỗi buồn xuất phát từ sự thiếu kết nối xã hội – đã được công nhận là một vấn đề nghiêm trọng trên phạm vi quốc tế.
Tại Anh, một nghiên cứu của Văn phòng Thống kê Quốc gia (ONS) cho thấy một trong 20 người trưởng thành báo cáo luôn luôn hoặc thường xuyên cảm thấy cô đơn. Nước Anh thậm chí còn có cả một vị trí mới trong chính phủ – đó là Thứ trưởng phụ trách… vấn đề cô đơn, chuyên trách phối hợp với các bộ ngành để xử lý, giải quyết vấn đề. Trong khi ở Mỹ, một cuộc khảo sát năm 2019 do công ty bảo hiểm y tế Cigna thực hiện thấy rằng 3/5 người Mỹ báo cáo cảm thấy cô đơn.
Andrea Wigfield, nữ giám đốc Trung tâm nghiên cứu về sự cô đơn tại Đại học Sheffield, chỉ ra rằng cô đơn không phải là một hiện tượng mới: “Cô đơn luôn luôn là một vấn đề. Nhưng nó không phải lúc nào cũng được thừa nhận là một vấn đề. Tôi cho rằng thời gian gần đây nó đã bắt đầu được coi là một vấn đề sức khỏe cộng đồng khi các liên kết được thực hiện trong nghiên cứu giữa sự cô đơn và điều kiện sức khỏe nhất định”. Các nghiên cứu gần đây đã liên kết trạng thái cô đơn với mọi thứ – từ tỷ lệ mắc bệnh tim và huyết áp cao đến chứng mất trí và trầm cảm.
Vào năm 2010, một đánh giá tổng hợp gây tranh cãi đã kết luận rằng sự cô đơn cũng là mối đe dọa đối với tuổi thọ của con người cũng như khi hút 15 điếu thuốc mỗi ngày và béo phì vì tác động tiêu cực của nó đối với sức khỏe. Khi những phát hiện này xuất hiện, sự cô đơn đã chuyển từ một vấn đề cá nhân sang một vấn đề xã hội. Cùng với các cơ quan chính phủ và các tổ chức từ thiện như “Chiến dịch chấm dứt sự cô đơn” ở Anh, ngành công nghệ đang thúc đẩy sự đổi mới như một cách để giải quyết vấn đề.
Những nỗ lực của Kuyda để giải quyết nỗi cô đơn xuất phát từ kinh nghiệm cá nhân của chính mình. Lớn lên với một vài người bạn ở Moscow và sau đó, chuyển đến Mỹ một mình, Kyuda nói rằng sự cô đơn luôn là một phần trong cuộc sống. Nhưng cái chết của cô bạn thân Roman Mazurenko năm 2015 đã làm trầm trọng thêm những cảm xúc đó. Để đối phó, Kyuda đã hồi sinh người bạn đã mất thông qua một ứng dụng chatbot. Được đào tạo trên bộ dữ liệu các văn bản trong quá khứ của Mazurenko, bot có thể trả lời Kyuda bằng chính giọng nói của mình.
Kyuda lập luận: “Đau buồn là một loại cô lập; vì vậy, tôi đã quay lại nói chuyện với người bạn ảo của tôi rất nhiều. Vì vậy, tôi hiểu sự cô đơn mà bạn có thể trải nghiệm”. Năm 2016, Kuyda và người bạn ảo trở thành chủ đề được chia sẻ rộng rãi trên The Verge, dẫn đến một loạt các email từ độc giả quan tâm đến việc sở hữu bạn đồng hành ảo của riêng họ. Với Replika, được ra mắt vào năm 2017, Kyuda hy vọng sẽ giải quyết nhu cầu đó, cung cấp sự đồng hành giống như cuộc sống thực cho những người chia sẻ cảm giác bị cô lập. Theo Kyuda, nhiều người dùng hiện tại là thanh niên, người khuyết tật và là thành viên của cộng đồng LGBTQ – ba nhóm có tỷ lệ cô đơn cao.
Điều khiến cho những người bạn đồng hành của Replika trở nên hấp dẫn là những phản hồi chân thực đến khó tin, được hỗ trợ bởi hệ thống AI tạo văn bản GPT-2 tinh tế của Open AI. Được đào tạo trên các văn bản từ hơn 8 triệu trang web – từ các bài đăng trên Twitter đến các diễn đàn Reddit – điều này cho phép các chatbot của Replika phản hồi theo cách chu đáo giống con người. Kudya giải thích: “Bot nhận được sự dí dỏm này từ bộ dữ liệu mà nó học được từ đó. Nó học cách nói lên những điều nhất định về một chủ đề (và tích lũy) kiến thức rất rộng lớn về các chủ đề khác nhau”. Ứng dụng cũng cho phép người dùng tổ chức các cuộc hội thoại bằng giọng nói với các Replika của mình và áp dụng hình đại diện ảo của họ trên môi trường thế giới thực thông qua công nghệ thực tế tăng cường (AR).
Công nghệ có thể góp phần kết nối các thế hệ và làm cho xã hội trở nên lành mạnh hơn. Accenture, một công ty dịch vụ chuyên nghiệp toàn cầu, đã hợp tác với Stockholm Exergi, một trong những nhà cung cấp lớn nhất Thụy Điển, để đưa AI vào thử nghiệm trong một dự án mới nhằm giải quyết sự cô đơn ở những người cao tuổi. Dự án Memory Lane, hợp tác với Google Voice Assistant và sử dụng AI đàm thoại để tạo ra những câu chuyện đáng nhớ cho các thế hệ tương lai và cung cấp sự đồng hành cho người già.
Giải pháp này nhằm giải quyết những thách thức của sự cô đơn và sự cô lập xã hội ở người cao tuổi. Tại Stockholm, hơn 250.000 người trải qua sự cô đơn cấp tính và Thụy Điển là một trong những quốc gia cô đơn nhất trên thế giới. Những người tham gia vào dự án bằng cách sử dụng một chiếc loa thông minh, cho phép trò chuyện bằng cách mời một người cô đơn kể câu chuyện cuộc đời của họ. Hỗ trợ giọng nói đặt câu hỏi cá nhân và hiểu các câu trả lời khác nhau để kích hoạt các câu hỏi tiếp theo. Các cuộc thảo luận được chuyển đổi thành một cuốn sách và podcast có thể được chia sẻ bởi những người tham gia.
Adam Kerj, giám đốc sáng tạo tại Accergy Interactive, cho biết: “Khi mọi người trải nghiệm ít hoặc không có sự tương tác xã hội trong thời gian dài, có thể gây ra sự suy giảm mạnh về sức khỏe thể chất và tinh thần của họ. Trong 2 năm, chúng tôi đã dành thời gian để phát triển phần mềm và khái niệm về nền tảng, chúng tôi nhận thấy sự thôi thúc cần chia sẻ câu chuyện của những người tham gia bị cô đơn là vô cùng mạnh mẽ. Cuối cùng, chúng tôi không chỉ muốn phát triển một thứ gì đó có thể tổ chức một cuộc trò chuyện với họ mà còn ghi lại những ký ức đó để họ không ngừng nói”.
Phần mềm cam kết các chi tiết quan trọng cho bộ nhớ và tạo các kết nối độc đáo hoặc biểu đồ bộ nhớ, những câu hỏi mà phần mềm sẽ hỏi. AI tạo ra cuộc trò chuyện đầy cảm xúc, ý nghĩa và tình người. Christian Souche, giám đốc Trung tâm Accenture Interactive Innovation cho biết: “Trước đó, công nghệ giọng nói không được coi là con người thật sự nhưng dự án này và sự hợp tác với Stockholm Exergi chứng minh rằng công nghệ có thể góp phần kết nối các thế hệ và làm cho xã hội trở nên lành mạnh hơn. Cuối cùng, chúng tôi muốn mở khái niệm và nền tảng này cho mọi người để chia sẻ những câu chuyện cuộc sống của họ bất kể tuổi tác”.
Kerj cho biết Memory Lane là trợ lý giọng nói được thiết kế ngược đầu tiên – một trợ lý giọng nói có thể thúc đẩy cuộc trò chuyện về phía trước. Nó hỏi người dùng những câu hỏi chung về cuộc sống của họ và, dựa trên câu trả lời của họ, có thể trả lời bằng một câu hỏi tiếp theo phù hợp. Để thực hiện điều này, Memory Lane ghi lại và sắp xếp các điểm nói chuyện khác nhau của người dùng theo thứ tự thời gian và theo chủ đề trong cái mà Accergy gọi là “biểu đồ bộ nhớ” và kết nối các dấu chấm. Kerj nói: “Vì vậy, hãy nói rằng chúng ta đang nói về những ký ức thời thơ ấu, hoặc mùi hương, hoặc người thân, hoặc những nơi, những thứ mà chúng ta đã trải nghiệm. Sau đó Memory Lane có thể nhận ra ngay lập tức theo ngữ cảnh nơi phù hợp và có thể hỏi một câu hỏi có ý nghĩa, có liên quan với bạn”.
Tuy nhiên, những công nghệ đổi mới này cũng có những hạn chế – chỉ là công cụ chống lại sự cô đơn. Mặc dù Memory Lane biết đúng thời điểm để hỏi một câu hỏi nhất định, nhưng chỉ có tổng cộng 50 câu hỏi được lập trình sẵn và không có câu chuyện cuộc đời nào để thảo luận, nhưng đó là một nhà đàm thoại khá hạn chế.
Giới hạn của sự đổi mới
Theo Emily S. Cross, nữ giáo sư khoa học thần kinh và robot xã hội Đại học Glasgow, chúng ta phải đi một chặng đường dài trước khi có thể đạt được mức độ đồng hành “máy tính-con người” có ý nghĩa như trong các bộ phim Blade Runner, Her và Ex Machina. Điều còn thiếu là việc tìm kiếm và chia sẻ thực tế có đi có lại, xác định các mối quan hệ con người quan trọng nhất của chúng ta.
Cross bình luận: “Đó là cách các mối quan hệ xã hội có thể xây dựng và duy trì… Nó cần phải là giao thông hai chiều, và chậm nhưng chắc chắn công nghệ dường như đang tìm cách xâm nhập vào đó. Bạn có thể có một trao đổi xã hội (với) ngay cả những robot đơn giản nhất… Bạn có thể hỏi Siri hoặc Apple Watch của bạn, ‘Bạn đến từ đâu?’ hoặc ‘Bạn làm gì để giải trí?’ và có thể có một số câu trả lời dễ thương được ghi âm sẵn xuất phát từ đó. Nhưng điều đó sẽ không dẫn đến một mối quan hệ xã hội lâu dài”.
Thực tế là các ứng dụng sẽ không thay thế được một người bạn “con người” nhưng điều đó không có nghĩa là chúng không có công lao. Thay vì kỳ vọng các chatbot AI sẽ là những người bạn tốt nhất của chúng ta, Cross đề nghị xem chúng như những cách để trút giận và khám phá những suy nghĩ của chính chúng ta: “Nó rất giống như viết nhật ký, theo một cách nào đó. Chỉ cần có thể lấy đồ ra khỏi ngực khiến bạn cảm thấy tốt hơn … ngay cả khi điều đó sắp rơi vào sự trống rỗng”.
Để chống lại sự cô đơn tốt hơn, Cross nói rằng công nghệ có thể được sử dụng như một “cầu nối” để giúp mọi người kết nối với nhau. Đây là ý tưởng dẫn đến sự hình thành “Hệ thống Chatty Café”. Được thành lập bởi nhân viên xã hội Alexandra Hoskyn vào năm 2017, Chatty Café khuyến khích các quán cà phê, quán rượu và các cơ sở khác (bao gồm cả đối tác quốc gia Costa Coffee, chuỗi quán rượu Craft Union và các địa điểm của cửa hàng tạp hóa Waitrose và Sainsbury) chỉ định một bàn để “trò chuyện và tán gẫu” – nơi mà những người không hề quen biết với nhau trước đó có thể giao tiếp xã hội vào thời gian được định sẵn.
Khi một cơ sở đã đăng ký vào chương trình, họ sẽ được thêm vào bản đồ có thể tìm kiếm trên trang web hết sức đơn giản của Chatty Café – được thiết kế đơn giản và tiện dụng cho người dùng cao tuổi và người dùng khuyết tật. Jenny Bimpson, giám đốc điều hành và chị gái của Hoskyn, nói: “Chatty Café chỉ là chương trình tạo sự kết nối của con người và cảm nhận một phần của thế giới xung quanh bạn. Bạn chỉ có thể nói những gì bạn đã làm ngày hôm đó hoặc bất cứ điều gì bạn đang sống, nhưng bạn có mối liên hệ trực tiếp đó. Ai đó sẽ quan tâm đến những gì bạn đang nói. Đó là điều quan trọng đối với bạn”.
Đến nay, khoảng 1.400 địa điểm trên khắp nước Anh đã đăng ký tham gia chương trình, và có nhiều nơi khác xa xôi hơn – như là Australia, Canada, Gibraltar và Ba Lan. Trong khi Bimpson nói rằng Chatty Café không gây áp lực cho khách truy cập để hình thành tình bạn lâu dài (mọi người có thể tham gia ít hoặc nhiều như họ muốn), Thực tế cho thấy chương trình đã mang lại một số kết nối lâu dài.
Bimpson mô tả một nhóm phụ nữ góa chồng già ở Newcastle, phía bắc nước Anh, đã nhấp chuột ngay sau khi gặp nhau tại một bàn “trò chuyện” ở địa phương, và bây giờ họ đi xem phim cùng nhau mỗi tuần, coi đó như một “phần thưởng”. Andrea Wigfield tin rằng các sáng kiến như thế này thúc đẩy sự gắn kết chặt chẽ hơn giữa mọi người, thay vì cố gắng điều trị sự cô đơn trong sự cô lập, cuối cùng sẽ có hiệu quả nhất khi giải quyết vấn đề.
Tuy nhiên, Bimpson cảnh báo: “Công nghệ là một con dao hai lưỡi. Nó có thể giúp mọi người kết nối với người khác … nhưng đồng thời, có những lo ngại rằng công nghệ không thể thay thế sự tiếp xúc trực diện của con người; đôi khi công nghệ có thể có nghĩa là con người ít có khả năng tương tác với người khác. Tôi nghĩ rằng những can thiệp thành công nhất cuối cùng sẽ chứng minh là những biện pháp giải quyết nỗi cô đơn một cách toàn diện hơn, nhìn vào các vấn đề xã hội rộng lớn hơn giúp cho mọi người có cơ hội tương tác với nhau – như thiết kế xây dựng, văn hóa nơi làm việc, sự an toàn, chia sẻ không gian công cộng để mọi người tương tác…”. Andrea Wigfield nói thêm: “Theo một cách nào đó, không quan trọng bạn có bao nhiêu kết nối xã hội hoặc bao nhiêu diễn đàn được tổ chức. Nếu các mối quan hệ không có ý nghĩa, thì mọi người sẽ tiếp tục cô đơn”.
