Năm 2018, Liên Hiệp Quốc khởi xướng chiến dịch Beat Plastic Pollution – tạm dịch “Đánh bại rác thải nhựa”.
Phong trào NoStrawChallenge – Không sử dụng ống hút nhựa ngay lập tức ra đời, thách thức mọi người hành động cụ thể nhằm giảm thiểu rác thải nhựa sử dụng một lần trong cuộc sống hàng ngày.
Giới trẻ Việt Nam, và những người ủng hộ xu hướng sống xanh đã kịp thời tham gia chiến dịch nhằm giảm ô nhiễm môi trường.
Mới đây nhất, Liên hiệp Hợp tác xã thương mại TP.HCM (Saigon Co.op) đã có quyết định từ tháng 5.2019 chuỗi hệ thống bán lẻ: Co.opmart, Co.opXtra, Co.op Food, Co.op Smiles, Cheers trên cả nước của Saigon Co.op sẽ hoàn toàn ngưng kinh doanh sản phẩm ống hút bằng nhựa.
Không chỉ loại bỏ hoàn toàn ống hút nhựa ra khỏi quầy kệ trong khu tự chọn của các siêu thị, Saigon Co.op cũng chủ động loại bỏ các loại ống hút nhựa đính kèm cùng các sản phẩm hàng nhãn riêng; đồng thời thông báo yêu cầu các gian hàng thuê mặt bằng trong khu tự doanh hạn chế tối đa sử dụng ống hút nhựa.
Cùng với đó, chuỗi hệ thống bán lẻ của Saigon Co.op sẽ thay ống hút nhựa bằng ống hút bột gạo, ống hút giấy thân thiện với môi trường.
Ngoài ra, người tiêu dùng còn có thêm lựa chọn từ các loại ống hút bằng inox, thép an toàn, thủy tinh dành cho cá nhân có thể sử dụng nhiều lần.
Đây là hệ thống bán lẻ đầu tiên tại Việt Nam đưa ra quyết định táo bạo với ống hút nhựa, nhằm hướng đến chiến dịch bảo vệ môi trường thông qua hành vi tiêu dùng trên kênh bán lẻ hiện đại.
Trước đó, Saigon Co.op cũng là một trong những nhà bán lẻ sử dụng lá chuối để gói các sản phẩm thực phẩm, như một cách cổ vũ lối sống thân thiện với môi trường.
Hành động thiết thực giảm rác thải nhựa
Vô tình thấy phong trào NoStraw-Challenge trên mạng xã hội, Tuyết Mai – sinh viên một trường đại học ngoại ngữ tìm hiểu và bắt đầu hưởng ứng phong trào từ năm ngoái.
“Mình cũng tham gia một số nhóm sống xanh, bảo vệ môi trường sống trên mạng xã hội, rất nhiều người đã ý thức được những tác động xấu của rác thải túi nhựa, chai nhựa và ống hút nhựa lên môi trường sống. Họ đã nói không với rác thải nhựa” – Mai cho biết.
Tuyết Mai là một trong nhiều bạn trẻ tại các thành phố lớn của Việt Nam và hàng loạt thành phố khác trên thế giới đang hưởng ứng mạnh mẽ phong trào Không sử dụng ống hút nhựa, như một hành động thiết thực nhằm giảm thải rác thải nhựa, loại rác nguy hiểm đang gây nguy hiểm cho môi trường, tác động xấu vào sức khỏe con người cũng như phá hủy nhiều hệ sinh thái tự nhiên và môi trường biển.
Theo Tuyết Mai, những người trẻ Việt Nam, nhất là những người dễ dàng đọc các tin tức và xu hướng hiện đại trên thế giới, nắm bắt rất nhanh các phong trào tích cực như vậy. Họ cũng không cần phải thuyết phục ai, chỉ cần hành động, và người khác thấy hợp lý sẽ làm theo.
Chị Ngọc Lan, nhân viên văn phòng tại quận 1, TP.HCM, kể một lần đi chơi với con ở công viên, chị chú ý hai bạn trẻ cầm bình nước có ống hút bằng tre.
Tò mò bắt chuyện, chị được hai cô sinh viên kể về phong trào bỏ ống hút nhựa và thay bằng những vật dụng thân thiện môi trường.
Chị Lan kể: “Sau đó mình tìm hiểu và mua một số ống thủy tinh để dùng ở gia đình. Cũng hơi phức tạp vì phải mua thêm cái cây rửa ống, nhưng nó an toàn cho sức khỏe lại không gây ô nhiễm, là xu hướng sống xanh nên mình hoàn toàn ủng hộ”.
Chị Lan còn cho hay chị bất ngờ vì kinh nghiệm của chị nhanh chóng được ủng hộ bởi đồng nghiệp trong phòng, những người lứa tuổi 8x và 9x.
“Phòng mình còn mang ly và bình nước theo để mua thức uống, thay vì dùng ly giấy hoặc ly nhựa như trước”, chị Lan chia sẻ.
Đơn vị kinh doanh nhập cuộc
Nắm bắt xu hướng sống xanh, sạch, thân thiện môi trường, hàng loạt nhà hàng, tiệm quán như Sado Chado Cantavil quận 2, Pizza4P’, Secret Garden, Thinker&Dreamer, The Running Bean Coffee… ở Sài Gòn, hay Tổ Chim Xanh, X Corner, Reng Reng… tại Hà Nội và nhiều quán chay đã thay thế ống nhựa bằng ống hút inox, hay ống rau, ống sả, ống cỏ bàng, ống hút giấy…
Trên thế giới, nhiều tên tuổi lớn đã đưa ra lộ trình loại bỏ những ống hút nhựa, như Starbucks, McDonald hay Bon Appétit. Alaska Airlines đã trở thành hãng hàng không đầu tiên bỏ ống hút nhựa.
Anh Lê Quang Nguồn, phụ trách quán Unito tại quận 3 cho hay, dù không phải tất cả mọi khách hàng đều sẵn sàng bỏ ống hút nhựa, nhưng xu hướng dùng ống hút thân thiện môi trường đang được giới văn phòng và bạn trẻ ủng hộ nhiệt tình: “Quán chúng tôi dùng ống cỏ bàng sấy khô do một số gia đình ở Long An cung cấp, hầu hết khách hàng đều thích thú và hỏi thăm mua về dùng ở nhà”.
Theo anh Nguồn, giá ống cỏ bàng sấy khô còn khá mắc: 1.000 đồng/ống, còn ống tươi là 600 đồng. Anh chia sẻ thêm, nếu muốn sử dụng ống hút dùng nhiều lần có thể chọn ống inox, ống thủy tinh hoặc ống tre. Còn với loại ống dùng một lần thì thị trường đã có ống giấy, cỏ, rau và gạo.
Trào lưu sử dụng ống hút thân thiện môi trường cũng giúp nhiều công ty, hộ gia đình nghiên cứu, sản xuất các sản phẩm thay thế thân thiện môi trường.
Gia đình anh Lê Xuân Hà ở Thanh Hóa được biết đến với 10 sản phẩm trên bàn ăn bằng tre nứa, riêng ống hút sản xuất khoảng 100.000 chiếc mỗi tháng.
Thầy giáo trẻ Trần Minh Tiến ở Long An cũng nổi tiếng với ống hút bằng tre, trong khi anh Lê Văn Tiến ở Long An được ghi nhận là một trong những người thành công khi đưa sản phẩm ống hút cỏ bàng sấy khô ra thị trường. Tuy nhiên, số lượng các sản phẩm này khá hạn chế, hoàn toàn làm thủ công.
Trong khi đó, Công ty TNHH thực phẩm Hùng Hậu (Đồng Tháp) đang được coi là một trong những công ty Việt Nam sản xuất ống hút từ bột số lượng lớn, không chỉ cung cấp thị trường nội địa mà còn nhắm tới các nước đang quan tâm xu hướng xanh như Hàn Quốc, Nhật Bản và châu Âu.
Việt Nam cân nhắc lộ trình cấm đồ nhựa dùng một lần
Diễn viên Hồng Ánh, một trong những nghệ sĩ tiên phong trong các hoạt động bảo vệ môi trường, cho biết sự có mặt mới đây của ống hút làm từ bột gạo, màu sắc từ rau củ quả, là một sáng kiến tốt: “Rất tiện lợi, hút xong ăn cũng được, không thích thì bỏ đi. Tôi ủng hộ những doanh nghiệp từ những điều nhỏ nhất nghĩ ra được giải pháp thay thế…”.
Ước tính, hằng năm có khoảng 8 triệu tấn chất thải nhựa, phần lớn là loại dùng một lần như chai, túi và ống hút đổ ra biển. Có trên 8 tỉ ống hút nhựa đang gây ô nhiễm nặng các bãi biển, theo nghiên cứu của Hiệp hội Nghiên cứu biển Hoa Kỳ năm 2018.
Khoảng 100.000 động vật biển, đặc biệt là những loài được liệt vào danh sách bảo tồn, bị đe dọa tuyệt chủng và cả triệu chim biển chết do hấp thụ nhựa từ ống hút vì lầm tưởng là thức ăn.
Việt Nam được xếp vào top 5 nước thải rác nhựa. Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, chỉ riêng hai thành phố lớn là Hà Nội và TP.HCM, trung bình một ngày thải ra khoảng 80 tấn nhựa và bao nilon.
Hơn 120 nước cho biết đã, đang đưa ra lộ trình cấm sử dụng đồ dùng nhựa sử dụng một lần như ống hút nhựa, bịch nilon tại các cửa hàng ăn uống, hay siêu thị. Nhiều nước đã áp thuế, phí cao hơn đối với việc sản xuất và sử dụng các loại vật dụng này.
Bộ Tài nguyên – Môi trường Việt Nam cho hay đang cân nhắc đưa ra lộ trình cấm đồ nhựa dùng một lần, trong đó có ống hút nhựa, nhưng trước hết bắt đầu từ việc giảm thiểu tiêu thụ các sản phẩm nhựa và nilon khó phân hủy.
Theo Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân, thực trạng ô nhiễm rác thải nhựa hiện nay rất nghiêm trọng, số lượng chất thải nhựa, sản phẩm nhựa sử dụng một lần và túi nilông ở Việt Nam vẫn ở mức rất cao, chiếm 8-12% trong chất thải rắn sinh hoạt.
Đây được cho là bước đi đúng đắn dù khá chậm trễ, bởi nhiều đô thị Việt Nam đã trở thành nạn nhân của thói quen thiếu ý thức của người dân.
Chưa kể đến việc rác thải nhựa tốn kém chi phí xử lý, gây độc hại môi trường và mất nhiều thời gian để phân hủy, một trong những nguyên nhân gây ngập lụt tại các đô thị sau trận mưa lớn là hàng loạt rác thải nhựa dùng một lần vứt bỏ bừa bãi đã lấp đầy miệng cống thoát nước.
Bằng chứng lâu đời nhất về ống hút bằng kim loại và đá quý được tìm thấy trong một lăng mộ của người Sumer cổ, cách đây 5.000 năm. Dấu tích về ống hút kim loại, ống hút thực vật còn được ghi nhận tại nhiều nơi trên thế giới.
Năm 1888, ông Marvin Stone người Mỹ nộp hồ sơ xin cấp bằng sáng chế về ống hút, và sản xuất ống hút đại trà bằng giấy. Ống hút giấy, sau này thêm phần bẻ cong phát chế thêm, đã làm mưa làm gió trên thị trường tiêu dùng đồ uống thế kỷ XIX kéo sang đầu thế kỷ XX trước khi ngành nhựa bùng phát.
Từ năm 1960, ống hút nhựa được sản xuất đại trà và tiêu thụ nhiều trên thế giới vì giá rẻ và bền hơn khi ngâm trong nước. Và tất nhiên, nó được chào đón ở kỷ nguyên mà con người chưa quan tâm đến tác hại của nó đối với môi trường.
