Tờ mờ sáng ở Phan Thiết. Trong những ngõ nhỏ còn ngái ngủ, một vài bếp lửa đã bập bùng. Vệt nắng sớm len qua mái ngói cũ, rọi xuống gian nhà ám khói, nơi những bàn tay lam lũ đang chắt chiu từng mẻ bánh. Tiếng lửa tí tách, tiếng xay bột trầm đục, tiếng khay tre khẽ chạm, tất cả hoà vào nhau thành nhịp điệu riêng, quen thuộc như nhịp tim của làng quê – nhịp của nghề làm bánh hỏi.
Bánh hỏi vốn được xem là đặc sản Bình Định. Khi theo chân người dân di cư xuôi về duyên hải Nam Trung Bộ, món ăn đã bén rễ ở Phan Thiết, thấm thêm hương vị biển, gắn liền với chén nước mắm cá cơm đậm đà và nhịp sống rộn ràng của chợ sớm. Từ món ăn gia đình giản dị, bánh hỏi trở thành kế sinh nhai, rồi thành ký ức chung của cả một vùng đất.
Công việc bắt đầu từ khi gà còn chưa gáy. Hai, ba giờ sáng, cả nhà đã dậy: người vo gạo, người xay bột, kẻ nhóm bếp. Gạo phải là gạo cũ, dẻo vừa, ngâm từ chiều hôm trước. Bột sau khi xay được khuấy chín một phần, ép qua khuôn thành từng sợi mảnh rơi xuống mặt vải căng trên nồi hơi. Chỉ ít phút sau, tấm bánh trắng mỏng đã hiện ra. Người thợ khéo léo nhấc bánh, xếp lớp lên nhau. Những động tác lặp đi lặp lại, tưởng chừng quen thuộc mà vẫn đầy cẩn trọng, như nâng niu điều gì mong manh mà quý giá.
Trong khói bếp mở ảo, những lớp bánh trắng ngần nổi bật dưới ánh nắng xiên, sáng lên như tấm lụa mỏng. Ở đây, nghề không chỉ là sinh kế, mà còn là sự gắn kết. Từ đôi tay chai sạn của cha mẹ đến bàn tay con cái, ngọn lửa nghề được chuyền nối, âm thầm mà bền bỉ qua năm tháng.
Mỗi gia đình có một bí quyết riêng. Có nhà vẫn kiên nhẫn xay gạo bằng cối đá cho hạt bột mới trong và mịn, để giữ bánh trong hương vị truyền thống. Có nhà còn tự ủ mắm cá cơm để pha chén nước chấm mang dấu ấn riêng. Và cũng có những bà mẹ, người vợ, sau khi gom những mẻ bánh còn nóng hổi, vội vã gánh ra chợ, tiếng rao chan chứa cả niềm tự hào lẫn nhọc nhằn.
Người Phan Thiết ăn bánh hỏi theo nhiều cách: ăn kèm lòng heo luộc chấm mắm chua ngọt, cùng cá nướng mỡ hành, hay thịt nướng thơm lừng trên bếp than. Nhưng dù ăn thế nào, chén mắm cá cơm pha khéo vẫn là linh hồn níu giữ vị giác. Không chỉ là thức quà dân dã, bánh hỏi còn hiện diện trong ngày giỗ, ngày Tết, trong lễ cưới hỏi, nơi sợi bánh tượng trưng cho sự kết nối bền lâu.
Điều làm người ta nhớ nhất không chỉ là vị bánh dai mềm, mà còn là ký ức: mùi khói bếp lẩn quẩn đầu ngõ, bàn tay mẹ gỡ từng lớp bánh, ánh sáng sớm mai hắt vào gian bếp mờ khói. Trong sự mỏng manh của từng sợi bánh, ta nhận ra một sức bền lặng lẽ: của ký ức, của truyền thống, của tình quê neo lại trong từng hơi thở.
Cuộc sống hiện đại thế nào đi nữa, hồn vị bánh hỏi Phan Thiết vẫn còn đó, mong manh như sợi bánh, mà bền chặt như tình đất tình người.
