Khi ba người phụ nữ cùng lúc bước lên giữ những vị trí quyền lực bậc nhất trong hệ thống đại học Việt Nam, không ai vỗ tay, không kèn trống. Nhưng đâu đó, giữa những hành lang giảng đường và những bản báo cáo chiến lược, một làn gió mới đang len lỏi: mềm mại – kiên định – và đầy kỳ vọng.
Một người là biểu tượng của bản lĩnh điều hành, từng được các tỷ phú đặt niềm tin suốt hơn một thập niên. Hai người còn lại mang theo năng lượng trẻ, quyết tâm bẻ lái những mô hình học thuật đã cũ.
Liệu đây có phải là lời mở đầu cho một chương mới – nơi giáo dục đại học Việt Nam được dẫn dắt bởi những người lặng thầm làm lại từ gốc?
Một cuộc chuyển giao lặng lẽ nhưng nhiều ẩn ý
Tháng 7 năm nay chứng kiến một hiện tượng đáng chú ý trong ngành giáo dục đại học Việt Nam: ba ngôi trường lớn – VinUni, Đại học Ngoại thương và Đại học Fulbright – đồng loạt công bố tân hiệu trưởng là… phụ nữ. Không cần màu mè hay tung hô quá đà, sự kiện này vẫn mang dư vị của một bước chuyển mang tính biểu tượng.
TS. Lê Mai Lan – gương mặt quen thuộc trong giới lãnh đạo cấp cao của Tập đoàn Vingroup – chính thức trở thành Chủ tịch Hội đồng trường VinUni. Vốn là người đứng sau mọi bước đi đầu tiên của ngôi trường tư thục non trẻ này, giờ đây bà bước ra ánh sáng với vai trò điều phối chiến lược tổng thể.
Ở Đại học Ngoại thương, một biểu tượng lâu đời của giáo dục kinh tế – đối ngoại, PGS.TS Phạm Thu Hương trở thành nữ hiệu trưởng thứ hai trong lịch sử 65 năm. Với xuất thân là nhà nghiên cứu, giảng viên và nhà quản lý từng trải, bà Hương không chỉ đại diện cho một thế hệ học thuật bản lĩnh mà còn cho thấy nội lực của một người phụ nữ tiến thân bằng trí tuệ.
Người trẻ nhất trong bộ ba là TS. Đinh Vũ Trang Ngân – vừa được bổ nhiệm làm hiệu trưởng Đại học Fulbright Việt Nam, ngôi trường hoạt động theo mô hình phi lợi nhuận, với kỳ vọng đào tạo thế hệ lãnh đạo mới cho khu vực. Ở tuổi 42, bà Ngân là đại diện cho một thế hệ “du học sinh về nước” – những người chọn ở lại thay vì tiếp tục cuộc sống thuận lợi tại Mỹ.
Đổi mới bắt đầu từ sự lắng nghe
Điểm chung của cả ba người không nằm ở độ tuổi hay học vị – mà ở tinh thần cởi mở với cái mới. Họ không nói quá nhiều về cải cách giáo dục bằng những mỹ từ quen thuộc, thay vào đó, từng người một chọn hành động âm thầm, bền bỉ: làm lại chương trình, kết nối doanh nghiệp, lắng nghe sinh viên, xây dựng đội ngũ giảng viên mạnh từ trong nước đến quốc tế.
Không ai trong số họ tự nhận là “người tiên phong”. Nhưng bằng chính cách làm, họ đang tái định nghĩa lại vai trò lãnh đạo trong giáo dục đại học: không phải người ra lệnh từ trên cao, mà là người dẫn đường từ bên cạnh.
Họ hiểu rằng một sinh viên ngày nay cần nhiều hơn bằng cấp – cần trải nghiệm, kỹ năng thích ứng, và tư duy độc lập. Và để tạo nên điều đó, người đứng đầu không chỉ cần giỏi chuyên môn, mà còn phải có năng lực kết nối đa chiều giữa tri thức, thị trường và con người.
Vượt qua hình mẫu hiệu trưởng “truyền thống”
Nếu hình ảnh hiệu trưởng trước kia thường gắn với sự nghiêm nghị, thậm chí là xa cách, thì ba vị nữ lãnh đạo này đem lại cảm giác khác hẳn: gần gũi nhưng cương quyết, mềm mỏng nhưng biết cách tạo sức ép đúng chỗ.
Bà Lê Mai Lan – vốn xuất thân từ lĩnh vực tài chính – khi nói về giáo dục lại thường bắt đầu bằng từ “hạnh phúc”. Đối với bà, một trường đại học tốt là nơi khiến sinh viên “thức dậy mỗi sáng mà thấy phấn khích”.
PGS.TS Phạm Thu Hương – người từng giành học bổng nghiên cứu tại Anh – không ngần ngại chia sẻ hành trình khởi đầu của mình bằng công việc trợ giảng. Câu chuyện bà kể về một sinh viên viết luận sai góc nhìn, và cách bà kiên nhẫn giúp bạn ấy nhận ra vấn đề, cho thấy một phong cách lãnh đạo “chậm mà chắc”.
Còn TS. Đinh Vũ Trang Ngân, người mang phong cách tự tin kiểu Mỹ, lại thường dùng cụm “phát triển bền vững” khi nói về Fulbright. Bà tin rằng đại học không nên chỉ là cánh cửa vào thị trường lao động, mà phải là nơi đào sâu câu hỏi về trách nhiệm xã hội.
Phụ nữ và quyền lực trong học thuật: sự im lặng được phá vỡ?
Dù không ai nói ra, nhưng sự thật là phụ nữ vẫn là thiểu số trong giới lãnh đạo các trường đại học tại Việt Nam – đặc biệt là các trường top đầu. Sự xuất hiện đồng thời của ba vị nữ hiệu trưởng không chỉ mang tính tượng trưng, mà còn có thể mở đường cho một làn sóng mới về tư duy lãnh đạo đa dạng hơn.
Trong một ngành vẫn mang dấu ấn của mô hình quản lý theo chiều dọc và thiên về hành chính, sự có mặt của những nhà lãnh đạo nữ có thể là cơ hội để thúc đẩy văn hóa làm việc cộng tác, đa chiều và nhân văn hơn.
Không ai dám chắc họ sẽ tạo nên những cú hích lớn hay xoay chuyển toàn cục. Nhưng ngay từ khi họ xuất hiện, một điều đã khác: người ta bắt đầu nói nhiều hơn về giáo dục đại học, không chỉ trong các hội thảo hay báo cáo, mà cả trong những buổi cà phê sáng và dòng trạng thái trên mạng xã hội.
Đừng kỳ vọng điều kỳ diệu – hãy tin vào sự tiến hóa
Không ai trong số họ là siêu nhân. Họ không mang theo phép màu nào để thay đổi cục diện giáo dục đại học Việt Nam chỉ sau một đêm. Nhưng họ có thể làm được điều quan trọng hơn: gieo lại niềm tin.
Rằng người đứng đầu một ngôi trường có thể đồng thời là một nhà giáo, một người truyền cảm hứng và một nhà kiến tạo. Rằng sinh viên Việt Nam hoàn toàn xứng đáng được học trong môi trường tử tế – nơi không chỉ dạy chữ, mà dạy cách sống có trách nhiệm.
Và rằng, đôi khi, sự thay đổi không đến từ một cuộc cách mạng, mà chỉ cần ba người phụ nữ bước lên phía trước – đúng lúc, đúng nơi, và với một trái tim đủ rộng để lắng nghe thời cuộc.
Nếu bạn quan tâm đến giáo dục đại học Việt Nam và vai trò của nữ giới trong hệ sinh thái trí thức, có lẽ đây chính là thời điểm để chúng ta theo dõi những chuyển động lặng thầm nhưng đầy hy vọng ấy – bắt đầu từ ba ngọn đèn nhỏ đang âm ỉ cháy sáng.
