Ngày 21-6 tới, tại nhà Sotheby’s ở London, một tác phẩm của họa sĩ Amedeo Modigliani vẽ chân dung Jeanne Hébuterne, người vợ cũng là nàng thơ của ông sẽ được đưa ra đấu giá. Bức tranh này được ước tính sẽ đem về cho chủ nhân của nó trên 40 triệu USD và có thể hơn thế nữa, bởi thời gian vừa qua đã có nhiều tranh và tượng của Modigliani đạt mức giá rất cao tại các sàn đấu giá(1). Jeanne Hébuterne là nguồn cảm hứng lớn để Modigliani vẽ hàng loạt chân dung nhưng cuộc đời của bà đã kết thúc thật bi thảm.
Theo nhà Sotheby’s, bức chân dung Jeanne Hébuterne với khăn phu-la thuộc một bộ sưu tập tư nhân, được cất giữ từ năm 1986 đến nay mới xuất hiện trở lại và dù được vẽ đã gần tròn một thế kỷ nhưng chất lượng vẫn tuyệt hảo. Cho tới nay người ta vẫn chưa biết được Modigliani đã vẽ bao nhiêu chân dung người vợ – người tình yêu thương nhất của đời ông.
Đó là hình ảnh một phụ nữ được thể hiện với dáng mềm mại, đôi tay dài, gương mặt như những bức tượng (được Modigliani sáng tác song song với những tác phẩm hội họa) và chiếc cổ thiên nga mà một thời đã có ảnh hưởng không nhỏ đối với cố họa sĩ Đinh Cường như ông từng viết: “Nhớ lại đầu thập niên 1960 ở Sài Gòn, chúng tôi, những họa sĩ trẻ, đang hăng say vẽ, tìm tòi, sáng tạo… đã tìm thấy ở Chagall, Modigliani, Klee… một không khí hư thực, thơ mộng, gần thẩm mỹ phương Đông, với thiếu nữ, ngựa, đồi và trăng, bàng bạc khói sương…
Bị mê hoặc lúc nào không hay bởi những chân dung thiếu nữ của Modigliani, với chiếc cổ dài như thiên nga mà người họa sĩ đã phát hiện, như tìm được chân lý. Những năm đầu tiên khi đến Mỹ, có dịp đi các viện bảo tàng mỹ thuật, tôi đều tìm đến phòng có treo tranh Modigliani mà đứng lặng nhìn, xúc động: Như sáng mai nào trong viện bảo tàng/ đứng cạnh những tranhModigliani/ chất sơn dầu cũ kỹ hàng trăm năm/ như còn ám ảnh ta/ màu đỏ sậm, màu vàng chết/ và những đường viền đen run rẩy/ những khỏa thân nằm…”.
Jeanne Hébuterne sinh năm 1898 ở thành phố Meaux trong một gia đình Công giáo. Với dung nhan xinh đẹp nên Jeanne được anh ruột cô là André Hébuterne, một người vốn say mê hội họa, giới thiệu với cộng đồng nghệ sĩ tạo hình ở khu Montparnasse của Paris: những họa sĩ và nhà điêu khắc trẻ lúc bấy giờ đều đói nghèo nhưng sau này trở thành những tên tuổi kiệt xuất của nền mỹ thuật hiện đại như Pablo Picasso, Chaim Soutine, Diego Rivera, Juan Gris, Max Jacob, Constantin Brâncuşi, Amedeo Modigliani… Jeanne đã từng làm người mẫu cho họa sĩ Tsuguharu Foujita, nhưng vì có thiên hướng nghệ thuật và muốn trở thành họa sĩ nên cô theo học Trường Mỹ thuật tư nhân Colarossi(2), nơi nhận các học viên nữ.
Vào mùa xuân năm 1917, Jeanne được gặp Modigliani qua sự giới thiệu của Chana Orloff (1888-1968), một nữ nghệ sĩ điêu khắc của Trường Colarossi có mối quan hệ mật thiết với các họa sĩ ở Montparnasse, chuyên giới thiệu người mẫu cho họ. Và từ đó nảy sinh một mối tình giữa Amedeo Modigliani với nàng Jeanne Hébuterne kiều diễm để rồi họ mãi mãi gần nhau cả khi đã lìa đời.
Dù gia đình Jeanne cấm đoán cô quan hệ với chàng họa sĩ nghèo lại bệnh tật, lớn hơn cô đến 14 tuổi nhưng Jeanne vẫn quyết tâm chuyển đến sống với ông. Theo nhà văn Pháp Charles-Albert Cingria (1893-1954) mô tả thì khi đến với Modigliani cô thiếu nữ Jeanne mới 19 tuổi còn e thẹn, nhút nhát và trông thật mong manh, để rồi sau đó trở thành chủ đề chính trong sự nghiệp nghệ thuật của ông.
Vào mùa thu năm 1918, đôi tình nhân chuyển đến sống ở Nice, nơi có khí hậu ấm áp nên nhiều người trong giới kinh doanh và sưu tập mỹ thuật đến nghỉ để tránh mùa đông lạnh giá ở Paris. Theo người quản lý của Modigliani đó cũng là cơ hội để họa sĩ bán được tranh cho những ông chủ giàu có. Rồi họ có con gái đầu lòng vào tháng 11-1918 ở Nice. Mùa xuân đến, họ trở lại Paris và Jeanne lại có mang. Đó cũng là lúc Modigliani chống chọi với bệnh lao phổi và sức khỏe ngày càng suy kiệt. Đến ngày 24-1-2020 thì ông qua đời.
Sau cái chết của Modigliani, gia đình Jeanne đưa cô về nhà nhưng trong nỗi đau đớn tận cùng và tuyệt vọng cô đã gieo mình từ lầu 5 căn hộ của gia đình tự tử cùng cái thai trong bụng. Oán trách người họa sĩ vì cho rằng ông đã gây ra cái chết thương tâm của con gái họ, gia đình Jeanne đã an táng cô ở nghĩa trang Bagneux thay vì nghĩa trang Père Lachaise, nơi chôn cất Modigliani. Phải đến gần mười năm sau, họ mới cải táng Jeanne và đặt cô nằm cạnh ông.
Con gái của họ, Jeanne Modigliani (1918-1984) được em gái của Modigliani đưa về Ý nuôi dưỡng và hoàn toàn không hay biết gì về cha mẹ; chỉ đến tuổi trưởng thành cô mới đi tìm tung tích của mình. Năm 1958, Jeanne Modigliani viết một cuốn tiểu sử thân phụ với tựa Modigliani: Con người và huyền thoại. Và phải hơn 30 năm sau cái chết bi thảm của Jeanne Hébuterne thì các chuyên gia mỹ thuật mới thuyết phục được gia đình bà cho công bố các tác phẩm do bà vẽ. Tháng 10-2000, tranh của Jeanne Hébuterne đã được trưng bày trong một cuộc triển lãm quan trọng các tác phẩm của Modigliani tại Venice.
Trở lại với cuộc đấu giá sắp diễn ra tại nhà Sotheby’s London, bên cạnh bức chân dung nàng Jeanne Hébuterne của Modigliani còn có chân dung nàng Fernande Olivier, một trong những người tình của Pablo Picasso mà theo ước tính cũng sẽ có giá rất cao. Thomas Bompard, phụ trách mảng tác phẩm Ấn tượng và hiện đại của nhà Sotheby’s cho rằng đây sẽ là một cuộc đối thoại lý thú giữa hai nàng thơ của hai nghệ sĩ vĩ đại chưa từng diễn ra trong nhiều thập niên: một nàng được thể hiện với những đường cong sống động và đầy màu sắc, nàng kia thì với những nét ngay sổ thẳng và những góc cạnh sắc nhọn.
(1) Tranh Khỏa thân nằm (1917) được bán với giá trên 170 triệu USD tại nhà Christie’s ở New York ngày 8-11-2015; tượng Đầu người (1911) được bán với giá trên 70 triệu USD tại nhà Sotheby’s New York ngày 3-11-2014; tranh Khỏa thân nằm trên đi-văng (1917) được bán với giá gần 69 triệu USD ngày 1-11-2010 tại nhà Sotheby’s New York
(2) Académie Colarossi được nhà điêu khắc người Ý Filippo Colarossi thành lập vào thế kỷ XIX như một đối trọng với Trường Mỹ thuật quốc gia Pháp, chấp nhận học viên nữ và đã đào tạo được nhiều tác giả nữ nổi tiếng, trong số đó có Camille Claudel, trợ thủ của nhà điêu khắc vĩ đại Rodin
