Nếu làm một cuộc thống kê, công trình công cộng nào gây bức xúc nhất cho người dân TP.HCM thì chắc chắn đó là… nhà vệ sinh công cộng. Tuy là chuyện “biết rồi, khổ lắm, nói mãi”, nhưng vì nói mãi mà vẫn chưa chuyển biến nên vẫn phải tiếp tục lên tiếng.Không hiểu vì sao một trong những nhu cầu bức thiết của con người lại không được quan tâm đúng mức. Hệ thống nhà vệ sinh công cộng (NVSCC) tại TP.HCM vừa thiếu về số lượng vừa nhếch nhác về hình thức dẫn đến nhiều hệ lụy, không chỉ mất mỹ quan đô thị mà còn là vấn đề văn hóa khi chuyện phóng uế bừa bãi nhan nhản khắp nơi. Chưa kể nó ảnh hưởng không nhỏ tới hoạt động của ngành du lịch, góp phần làm cho du khách nước ngoài có cái nhìn xấu về Việt Nam và quyết định “một đi không trở lại”.
Nhà vệ sinh trong Bến xe Miền Tây bị che chắn bởi hàng quán
Vào hối hả, ra xây xẩm
TP.HCM là nơi có lượng khách vãng lai, khách du lịch đông đúc, do đó không thể thiếu NVSCC. Tại các quận trung tâm thành phố thì còn dễ tìm thấy NVSCC, chứ các quận vùng ven, ngoại thành thì NVSCC là một thứ… xa xỉ, người ta quen với cách giải quyết nỗi buồn theo kiểu “sinh thái” nên cũng chẳng mấy ai phàn nàn về việc có hay không NVSCC. Tại các nơi công cộng như công viên, bến xe, chợ…, NVSCC là một nỗi ám ảnh mà nếu không có nhu cầu bí bách, người ta cũng ngần ngại vào, bởi khi vào thì phải bịt mũi và khi ra sẽ xây xẩm. Nhất là ở các chợ có từ lâu đời, NVSCC cũng già nua, cũ kỹ, vừa chật chội vừa ẩm thấp, nhớp nhám nước bẩn.Bên cạnh nhếch nhác, dơ bẩn, NVSCC ở những nơi công cộng hiện nay còn quá thiếu, có nơi tìm mỏi mắt cũng không thấy. Mà có khi, có cũng không sử dụng được do không có nước, không có cửa, và có cửa thì… lắm lúc bị khóa.
Thành phố đất chật người đông, không thiếu những công trình hoành tráng mọc lên phục vụ nhu cầu làm việc, học tập, vui chơi… cho người dân thành phố, nhưng mảnh đất be bé để làm NVSCC thì luôn bị xà xẻo, có khi không được quản lý nên bị lấn chiếm để làm việc khác. Không ít NVSCC là điểm tập trung tệ nạn khiến người dân không dám sử dụng. Các NVSCC có thu phí thường là một ki-ốt bán hàng kiêm kho chứa đồ tạp nham, xung quanh lối vào còn bị bao vây bởi bãi giữ xe gắn máy tự phát. Đã có nhiều du khách, đặc biệt là khách nước ngoài lần đầu đến TP.HCM đã rất bối rối khi đi tìm NVSCC, đến khi tìm được chỗ để “trút bầu tâm sự” rồi lại càng ngỡ ngàng, “sốc” hơn. Dân mình còn không chịu được cảnh mất vệ sinh, xú uếở nơi công cộng thì làm sao bắt du khách nước ngoài phải chấp nhận “nhập gia tùy tục” cho được!
Ở các bến xe, tình hình NVSCC cũng trong tình trạng đáng báo động. Điển hình, tại Bến xe Miền Đông – bến xe thuộc loại lớn và hiện đại nhất ở khu vực miền Nam, dãy phòng vệ sinh ở khu vực nhà chờ khách thường trong tình trạng quá tải, có khi nhiều người phải xếp hàng chờ. Tuy đây là nơi công cộng hiếm hoi có nhà vệ sinh dành cho người tàn tật, nhưng bên trong và ngoài cánh cổng khu vệ sinh hoàn toàn khác biệt. Cả dãy phòng vệ sinh chỉ có một bồn rửa tay không mấy sạch sẽ, nhưng với phí 2.000 đồng cộng với vẻ lạnh lùng của người thu phí, khách có không hài lòng về điều kiện vệ sinh cũng đành im lặng. Còn tại Bến xe Miền Tây, sau nhiều lần chấn chỉnh trật tự bến bãi, bến xe đã bớt nhếch nhác hơn, nhưng nhà vệ sinh vẫn cũ kỹ như trước. Nằm khuất sau dãy hàng quán, nhà vệ sinh bị che chắn bởi dù, lều bạt, phơi phóng quần áo… Đặc biệt tại các bến xe là mùi amoniac có ở khắp nơi, nhất là khi trời nắng, khu vực bãi xe bốc mùi khai rất khó chịu. Chính cánh tài xế, lơ xe vẫn vô tư “xả” vào bánh xe vì… lười đi xa, rồi không ít hành khách thiếu ý thức, gặp lúc bí cũng “úp mặt vào xe” khiến mùi ở bến xe như một cái toilet khổng lồ không được dọn rửa.
Chỉ có khu vực trung tâm mới dễ tìm được một nhà vệ sinh công cộng như thế này
Quản lý lỏng lẻo, nhiều bất cập
Hiện nay, trên địa bàn TP.HCM có gần 120 NVSCC lắp đặt trên nhiều tuyến đường, công viên, chủ yếu phục vụ khách vãng lai, khách du lịch. Trên địa bàn quận 1, quận trung tâm, có khoảng hơn 40 NVSCC, đa số được làm bằng vật liệu composite đặt trên vỉa hè. Do sự quản lý lỏng lẻo, nhiều NVSCC lại bị lạm dụng, biến thành chỗ tắm rửa, sinh hoạt cá nhân của một số người. Tình trạng chung là hầu hết chẳng có NVSCC nào có xà bông rửa tay, giấy vệ sinh.
Nhiều NVSCC được đặt chưa hợp lý, nhiều tuyến đường khu vực trung tâm, đông khách vãng lai, khách du lịch như Đồng Khởi, Nguyễn Huệ, Tôn Đức Thắng, Hai Bà Trưng, Lê Thánh Tôn… chưa có NVSCC. Nhưng có nơi NVSCC lại vắng vẻ, không có người sử dụng.Đường Phùng Khắc Khoan (quận 1) từ ngã tư Trần Cao Vân đến ngã ba Điện Biên Phủ chỉ khoảng 500m có đến hai NVSCC. Nhiều người khi có nhu cầu lại không dám vào NVSCC còn vì lý do không đảm bảo an toàn, có trường hợp khách bị mất cắp xe nên người quản lý dán giấy cảnh báo “khóa xe cẩn thận, coi chừng mất xe” khiến khách càng thấy bất an khi vào NVSCC.
Tình trạng NVSCC ở TP.HCM nhìn chung còn nhiều bất cập, chưa được giải quyết rốt ráo. Ở các công viên, tình hình có khá hơn, nhưng cũng chỉ đảm bảo điều kiện vệ sinh tối thiểu chứ chưa khang trang, sạch đẹp. Có lãnh đạo bến xe nhìn nhận: “Những nơi công cộng thường xuyên đông người như tại các bến xe thì khó tránh khỏi cảnh mất vệ sinh bởi ý thức của người dân còn quá kém, cơ sở vật chất chưa được đầu tư đúng mức bởi nguồn vốn, kinh phí còn hạn hẹp”.
Bến xe Miền Đông có phòng vệ sinh dành cho người tàn tật, nhưng tình trạng vệ sinh chung thì vẫn chưa đảm bảo
Ý thức kém – chuyện lớn về văn hóa
Ở Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng, thực trạng vệ sinh đường phố hiện nay được xem là một điểm đen, là chuyện lớn về văn hóa chứ không phải là chuyện vặt nữa. Dù chủ trương của thành phố kêu gọi “Thực hiện nếp sống văn minh đô thị” nhưng xem ra vẫn chưa đủ mạnh để tác động đến nhận thức, thói quen của nhiều người.
Trong quá trình phát triển đô thị, xã hội hướng đến văn minh hơn, con người được tiếp cận nhiều hơn với điều kiện sống hiện đại hơn, vậy mà có những thứ thiết yếu như nhà vệ sinh thì lại đi ngược lại với quy trình phát triển. Thiết nghĩ, việc TP.HCM nên đưa vào danh sách những việc cần làm ngay là lập lại nề nếp, trật tự vệ sinh nơi công cộng. Nếu cần thiết phải có cơ chế pháp lý đủ mạnh để xử phạt những hành vi gây mất mỹ quan. Bên cạnh việc đầu tư xây dựng, lắp ráp thêm nhiều NVSCC đạt chuẩn, cần kết hợp tuyên truyền, nâng cao ý thức giữ gìn vệ sinh công cộng của người dân. Nếu không khắc phục được tình trạng ô nhiễm, nhếch nhác từ những NVSCC, để tình trạng bộ mặt thành phố mất mỹ quan diễn ra ngày càng nặng nề thì chúng ta sẽ phải trả giá rất nhiều bằng những mất mát không nhỏ.
Ngân An
Ảnh Đoàn Phạm