Kỷ nguyên số và bài toán nhân sự: Thách thức sống còn của ngành logistics

Với kinh nghiệm lâu năm trong lĩnh vực nhân sự, tôi tin rằng mỗi ngành kinh tế đều có một “huyết mạch” riêng, và đối với logistics – ngành công nghiệp xương sống của nền thương mại hiện đại – huyết mạch đó chính là con người. Tuy nhiên, khi nhìn vào bức tranh phát triển của logistics Việt Nam, một thực tế đáng lo ngại đang hiện hữu: sự mất cân đối nghiêm trọng giữa tốc độ tăng trưởng kinh tế và năng lực của nguồn nhân lực.

Chúng ta đang đứng trước ngưỡng cửa của một kỷ nguyên mới, nơi AI, IoT, và Big Data đang định hình lại toàn bộ chuỗi cung ứng. Câu hỏi đặt ra không phải là liệu chúng ta có thể tận dụng được những cơ hội này hay không, mà là liệu chúng ta đã sẵn sàng về mặt con người để làm chủ cuộc chơi công nghệ đó chưa? Đây không chỉ là một vấn đề nội bộ của ngành, mà là một thách thức chiến lược, đòi hỏi sự thay đổi tư duy sâu rộng và hành động quyết liệt từ mọi cấp độ.

Bài viết này, dưới góc nhìn của một chuyên gia nhân sự, sẽ đi sâu vào thực trạng, phân tích nguyên nhân và đề xuất những giải pháp mang tinh thần tự lực – khai phóng, nhằm góp phần xây dựng một chiến lược nhân sự bền vững cho ngành logistics Việt Nam.

Thực trạng: Cuộc đua không cân sức giữa nhu cầu và năng lực

Theo WB, ngành logistics Việt Nam đang phát triển với tốc độ ấn tượng, đóng góp khoảng 4-5% GDP và duy trì tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm khoảng 14-16%. Tuy nhiên chi phí logistics vẫn rất cao, chiếm khoảng 16,8–18% GDP – mức gấp 1,5–2 lần so với các quốc gia ASEAN như Singapore hay Thái Lan. Nhu cầu nhân lực theo đó cũng tăng trưởng bùng nổ, với dự báo cần tới 2,2 – 2,5 triệu lao động vào năm 2030. Đây là một thách thức khổng lồ khi so sánh với con số nhân lực hiện tại.

Tuy nhiên, vấn đề lớn hơn không nằm ở việc tuyển được bao nhiêu người, mà là tuyển được những người có năng lực thực sự. Các khảo sát từ Hiệp hội Doanh nghiệp Dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA) và các cơ quan nghiên cứu uy tín chỉ ra rằng:

Chỉ 5-7% trong tổng số lao động ngành logistics được đào tạo bài bản, chuyên sâu.
Khoảng 70% doanh nghiệp logistics gặp khó khăn trong việc tuyển dụng nhân sự chất lượng cao.
Hơn 85% doanh nghiệp phải chi tiền và thời gian để tự đào tạo lại nhân viên mới.

Những con số này vẽ nên một bức tranh đầy rẫy bất cập. Nguồn cung nhân lực vừa thiếu, vừa yếu. Lao động trẻ, dù có kiến thức nền tảng và trình độ ngoại ngữ tốt, vẫn thiếu các kỹ năng cốt lõi như tư duy phản biện, kỹ năng giải quyết vấn đề, và khả năng làm việc nhóm. Đây là những kỹ năng mềm mà công việc trong kỷ nguyên số đòi hỏi ở mức độ cao.

Phân tích nguyên nhân: Khoảng trống và sự bị động

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này không phải là một sớm một chiều mà là kết quả của nhiều yếu tố chồng chéo.

Sự lạc hậu của chương trình đào tạo: Nhiều chương trình học tại các cơ sở giáo dục vẫn còn nặng về lý thuyết, thiếu tính thực tiễn và chậm cập nhật với những thay đổi công nghệ đột phá. Trong khi thế giới đang áp dụng AI, IoT, Big Data và blockchain vào quản lý chuỗi cung ứng, thì nhiều chương trình học của chúng ta vẫn dừng lại ở các kiến thức cơ bản. Điều này tạo ra một thế hệ sinh viên thiếu sự chuẩn bị cần thiết để đối mặt với môi trường làm việc hiện đại.
Sự thiếu kết nối giữa doanh nghiệp và nhà trường: Một khoảng cách lớn tồn tại giữa nhu cầu của thị trường lao động và chương trình đào tạo. Doanh nghiệp cần những người có thể bắt tay vào làm việc ngay, còn nhà trường vẫn tập trung vào việc truyền thụ kiến thức hàn lâm. Hợp tác giữa hai bên còn lỏng lẻo, thiếu các cơ chế chính sách để khuyến khích sự gắn kết chặt chẽ hơn, đặc biệt là trong việc xây dựng chương trình học và các buổi thực hành chuyên sâu.
Tâm lý bị động của người lao động và doanh nghiệp: Một bộ phận người lao động chưa nhận thức đầy đủ về sự thay đổi của ngành, ngại đầu tư vào việc tự học và nâng cao kỹ năng. Về phía doanh nghiệp, nhiều đơn vị vẫn còn tư duy “săn đón” nhân tài đã qua đào tạo thay vì đầu tư vào việc đào tạo nội bộ và phát triển nguồn lực sẵn có.

Thách thức trong kỷ nguyên số: Chuyển mình hay tụt lại?

Phát triển logistics xanh, ứng dụng công nghệ, tối ưu vận hành và quản trị phát thải là con đường duy nhất để doanh nghiệp Việt Nam cạnh tranh bền vững.
— Ông Đào Trọng Khoa, Chủ tịch VLA tại VILOG 2025

Trong những năm gần đây, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã đưa ngành logistics bước vào một giai đoạn hoàn toàn mới. Các công nghệ tiên tiến không còn là khái niệm xa vời mà đã trở thành công cụ thiết yếu để tối ưu hóa chuỗi cung ứng. Điều này tạo ra cả cơ hội và thách thức khổng lồ, đặc biệt là với nguồn nhân lực hiện tại của Việt Nam.

1. Trí tuệ nhân tạo (AI) và Big Data: Từ sức lao động đến sức mạnh trí tuệ

Các hệ thống AI và Big Data đang dần thay thế những công việc lặp đi lặp lại và thủ công trong logistics. AI giúp dự báo nhu cầu thị trường, tối ưu hóa lộ trình vận chuyển, và quản lý kho bãi tự động. Những công nghệ này không chỉ giúp giảm chi phí mà còn tăng tốc độ và độ chính xác.

Thách thức: Điều này đồng nghĩa với việc nhiều công việc truyền thống như nhập liệu, sắp xếp tuyến đường thủ công sẽ dần biến mất. Nhân viên logistics không thể chỉ dựa vào kinh nghiệm mà phải có khả năng sử dụng các phần mềm phân tích dữ liệu, vận hành các hệ thống tự động và đưa ra quyết định dựa trên các thuật toán. Sự thiếu hụt nhân lực có kỹ năng phân tích, lập trình và quản lý công nghệ sẽ trở thành rào cản lớn, khiến doanh nghiệp không thể tận dụng tối đa lợi ích của AI và Big Data.

2. Internet vạn vật (IoT): Minh bạch hóa chuỗi cung ứng

Công nghệ IoT, thông qua các cảm biến và thiết bị kết nối, cho phép doanh nghiệp giám sát hàng hóa theo thời gian thực. Từ nhiệt độ, độ ẩm của container đến vị trí chính xác của từng kiện hàng, mọi dữ liệu đều được thu thập và phân tích.

Thách thức: Yêu cầu người lao động phải có kiến thức về cách vận hành và bảo trì các thiết bị IoT, đồng thời có kỹ năng phân tích dữ liệu từ các thiết bị này để phát hiện sớm các sự cố hoặc tối ưu hóa quy trình. Nhân viên logistics không còn chỉ cần biết cách xếp dỡ hàng mà phải trở thành người quản lý và phân tích dữ liệu từ một mạng lưới thiết bị thông minh phức tạp.

3. Blockchain: Nâng cao niềm tin và tính bảo mật

Blockchain mang lại tính minh bạch và bảo mật cao cho chuỗi cung ứng bằng cách ghi lại mọi giao dịch một cách bất biến. Công nghệ này giúp giải quyết các vấn đề về gian lận, sai sót trong tài liệu và đảm bảo nguồn gốc của sản phẩm.

Thách thức: Đòi hỏi nhân sự phải có hiểu biết về công nghệ blockchain và cách nó hoạt động để tích hợp vào quy trình làm việc. Đây là một kỹ năng rất mới và hiếm, khiến việc tìm kiếm nhân tài có kiến thức về cả logistics và blockchain trở thành một thách thức lớn. Doanh nghiệp cần phải đầu tư vào đào tạo để nhân viên có thể sử dụng và quản lý hiệu quả các hệ thống dựa trên blockchain.

Sự phát triển của các công nghệ này đã đặt ra một yêu cầu cấp thiết: chuyển đổi tư duy từ “lao động” sang “tri thức”. Nếu không nhanh chóng cập nhật và đào tạo một đội ngũ nhân sự có đủ kỹ năng để làm chủ các công nghệ này, ngành logistics Việt Nam sẽ đứng trước nguy cơ tụt hậu, mất lợi thế cạnh tranh ngay trên sân nhà và khó có thể vươn ra thị trường quốc tế.

Một số doanh nghiệp tiên phong đã chủ động “kiến tạo nguồn nhân lực” để thích ứng với cuộc cách mạng công nghiệp 4.0:

Tân Cảng – STC tích cực hợp tác với các trường đại học như TDMU trong chương trình thực hành tại cảng Cát Lái, tạo điều kiện sinh viên sớm tiếp xúc thực tế vận hành.
Gemadept tổ chức các chuyến thực tế và chương trình thực tập tại cảng Gemalink và kho Mega Market nhằm rút ngắn khoảng cách giữa đào tạo và làm việc thực tiễn.
DHL Supply Chain Việt Nam ứng dụng e‑learning kết hợp gamification và VR, giúp nhân viên tiếp thu nhanh hơn, tăng mức độ tương tác và giảm thời gian học tập.

Giải pháp mang tinh thần tự lực – khai phóng

Để giải quyết “cơn khát” nhân lực này, chúng ta không thể chờ đợi mà cần có những hành động chủ động, mang tính đột phá và khai phóng.

a. Góp ý chính sách: Vai trò kiến tạo của Nhà nước

Nhà nước cần đóng vai trò là người kiến tạo, tạo ra một hệ sinh thái thuận lợi cho sự phát triển của nguồn nhân lực ngành logistics.

Xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ năng nghề quốc gia: Bộ Công Thương cần phối hợp với VLA và các chuyên gia để sớm hoàn thiện và công bố bộ tiêu chuẩn này. Đây sẽ là kim chỉ nam cho các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp, giúp chuẩn hóa trình độ và chất lượng lao động trên toàn quốc.
Chính sách ưu đãi và khuyến khích: Chính phủ nên xem xét các chính sách ưu đãi thuế cho các doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo nội bộ và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Đồng thời, cần có các quỹ hỗ trợ để tài trợ cho các dự án nghiên cứu khoa học, đổi mới công nghệ trong lĩnh vực logistics tại các trường đại học và viện nghiên cứu.
Xây dựng chiến lược nhân lực quốc gia: Chính phủ cần có một chiến lược tổng thể về phát triển nguồn nhân lực logistics, xác định rõ lộ trình, mục tiêu và các giải pháp thực thi từ nay đến năm 2030, trong đó nhấn mạnh vai trò của công nghệ và đổi mới sáng tạo.

b. Tự lực của doanh nghiệp: Biến thách thức thành cơ hội

Doanh nghiệp không nên chỉ là “khách hàng” của các cơ sở đào tạo, mà phải là “đối tác chiến lược” và là “trung tâm đào tạo”.

Đầu tư vào đào tạo nội bộ: Doanh nghiệp cần xây dựng các chương trình đào tạo nội bộ chuyên sâu, từ đào tạo kỹ năng mềm, kỹ năng chuyên môn đến cập nhật công nghệ mới. Việc này không chỉ giúp nâng cao năng lực của đội ngũ hiện có mà còn là cách để thu hút và giữ chân nhân tài. Các khóa học ngắn hạn ngay tại doanh nghiệp, do chính các chuyên gia của công ty giảng dạy, là một mô hình hiệu quả và thực tế.
Hợp tác chặt chẽ với nhà trường: Doanh nghiệp nên chủ động hợp tác với các trường đại học để cùng xây dựng chương trình học, tài trợ các phòng lab công nghệ, và cung cấp cơ hội thực tập, trải nghiệm thực tế cho sinh viên. Sự gắn kết này sẽ giúp tạo ra một nguồn nhân lực được “đo ni đóng giày” cho nhu cầu của ngành.

c. Khai phóng của người học: Chủ động làm chủ tương lai

Trong kỷ nguyên của sự thay đổi liên tục, người học cần có một tinh thần khai phóng, chủ động nắm bắt kiến thức và phát triển bản thân.

Định hướng nghề nghiệp sớm: Sinh viên cần nhận thức đúng về vai trò của ngành logistics và định hướng con đường sự nghiệp từ sớm. Thay vì chỉ chờ đợi kiến thức từ nhà trường, hãy chủ động tìm kiếm cơ hội thực tập, tham gia các dự án thực tế và kết nối với các chuyên gia trong ngành.
Phát triển tư duy toàn diện: Không chỉ học kiến thức chuyên ngành, người học cần trau dồi các kỹ năng mềm như tư duy phản biện, kỹ năng giải quyết vấn đề và đặc biệt là khả năng thích ứng. Trong một ngành đầy biến động như logistics, khả năng thích ứng với công nghệ mới và các thay đổi của thị trường là yếu tố quyết định thành công.
Học tập suốt đời: Với tốc độ phát triển của công nghệ, kiến thức cũ có thể trở nên lỗi thời rất nhanh. Người lao động cần có tinh thần học tập suốt đời, không ngừng cập nhật kiến thức và kỹ năng để duy trì năng lực cạnh tranh.

Kết luận

Sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành logistics là một thách thức lớn, nhưng cũng là một động lực mạnh mẽ để chúng ta đổi mới và phát triển. Bằng sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người lao động, chúng ta có thể chuyển hóa thách thức này thành cơ hội để xây dựng một ngành logistics Việt Nam vững mạnh, chuyên nghiệp và sẵn sàng cạnh tranh trên trường quốc tế. Đó là con đường duy nhất để chúng ta thực sự làm chủ tương lai, biến Việt Nam thành một mắt xích không thể thiếu trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Logistics Việt Nam có đủ tiềm năng để trở thành trung tâm cạnh tranh tại ASEAN. Tuy nhiên, điều kiện thành công không nằm ở công nghệ hay cơ sở hạ tầng, mà nằm ở con người đủ năng lực vận hành công nghệ đó.

Chỉ khi ba trụ cột — Nhà nước – Doanh nghiệp – Người lao động — phối hợp đồng bộ và chặt chẽ, chúng ta mới có thể chuyển hóa thách thức này thành cơ hội để xây dựng một ngành logistics Việt Nam vững mạnh, chuyên nghiệp và sẵn sàng cạnh tranh trên trường quốc tế. Đó là con đường duy nhất để chúng ta thực sự làm chủ tương lai, biến Việt Nam thành một mắt xích không thể thiếu trong chuỗi cung ứng toàn cầu.