Đó không phải là một cuộc trưng bày tranh thông thường mà là một dự án nghệ thuật quy mô lớn – một triển lãm đa phương tiện nhằm tôn vinh các tác phẩm của Marc Chagall, được tổ chức tại ngôi làng nổi tiếng Les Baux de Provence (Pháp) từ thượng tuần tháng 3-2016 và sẽ kéo dài đến đầu năm 2017 để thỏa mãn nhu cầu thưởng ngoạn của đông đảo công chúng yêu mến người nghệ sĩ tài hoa.
Để thực hiện triển lãm độc đáo này, gần như toàn bộ tranh của Marc Chagall ở nhiều bảo tàng và các bộ sưu tập được chụp lại, số hóa và chiếu trên những tấm phông khổng lồ vốn là những vách đá của một khu mỏ khai thác quặng bauxite ở Les Baux de Provence đã không còn hoạt động từ nhiều thập niên trước. Toàn bộ những tấm phông đá để chiếu tranh lên rộng tới 5.000m2. Từ khi được sử dụng vào mục đích nghệ thuật, khu mỏ này được gọi tên là “Hầm mỏ Ánh sáng” (Les Carrières de Lumières) hay “Thánh đường Hình ảnh” (Cathédrale des Images) bởi có những vách đá mà chiều cao tương đương với chiều cao của Nhà thờ Notre Dame de Paris.
Câu chuyện kể toàn bích về Chagall
Với tên gọi “Chagall: Giấc mộng đêm hè”, triển lãm là một câu chuyện kể gồm 12 chương, qua đó thể hiện sức sáng tạo mãnh liệt và sự tài hoa đáng kinh ngạc của người họa sĩ Pháp – Nga gốc Do Thái trong nhiều lĩnh vực: vẽ tranh, vẽ bích họa trên kính cửa sổ các giáo đường, vẽ phông sân khấu, vẽ trần nhà hát opera, làm tranh cẩn mosaic…, đồng thời khảo sát căn nguyên các cảm hứng của ông, các đề tài phong phú trong sáng tác của ông: tình yêu, gia đình, chiến tranh, cội nguồn, phong cảnh… bắt đầu từ thuở Chagall còn là chàng trai trẻở một làng quê nghèo khó xứ Vitebsk (nay thuộc nước cộng hòa Belarus) với ước mơ trở thành họa sĩ; sau đó là những năm tháng học vẽ ở thủ đô St. Petersburg của nước Nga thời sa hoàng, rồi sang Pháp, nơi ông gặp gỡ, kết bạn với các tên tuổi lớn của nghệ thuật châu Âu lúc đó và cũng là nơi tinh hoa của ông phát lộ, bừng nở.
Đây là lần đầu tiên một số tác phẩm trong bộ sưu tập của Bảo tàng quốc gia Marc Chagall ở Nice được chiếu cận cảnh, qua đó người xem được thưởng ngoạn tranh Chagall trong một không gian mới lạ, dưới ánh sáng kỳ ảo, giúp họ cảm nhận được chiều sâu và sự phong phú về mặt xúc cảm mà tác phẩm mang lại. Chưa hết, âm nhạc sẽ góp phần tạo sự hoàn thiện của cuộc triển lãm đa phương tiện này. Đó là những giai điệu được ghi âm từ tiếng đàn của nghệ sĩ dương cầm Mikhail Rudy, một người bạn thân của Marc Chagall. Âm nhạc và hình ảnh hỗ trợ nhau để đưa khán giả trở lại với những giấc mơ tuyệt đẹp của người nghệ sĩ. Nói như trang mạng Artdaily.org thì cuộc triển lãm khiến Les Carrières de Lumières ngập trong “một biển ánh sáng rực rỡ lạ thường đi cùng nét đặc trưng của bảng màu họa sĩ, làm thấm đẫm khung cảnh bằng một bầu không khí của thi ca và không ngừng sống động”. Để làm được triển lãm kỳ diệu này, những người tổ chức đã phải dùng tới 100 máy chiếu phóng đại cùng 27 giọng đọc để thuyết minh những nội dung gắn với từng tác phẩm được trình chiếu.
Nhà “ảo thuật ánh sáng” Gianfranco Iannuzzi
Người được coi là tổng công trình sư của dự án nghệ thuật “Chagall: Giấc mộng đêm hè” là Gianfranco Iannuzzi, một người Ý sinh trưởng ở Venice. Ông nguyên là một giáo sư dạy môn xã hội học trong 20 năm nhưng say mê nhiếp ảnh từ tuổi thiếu niên và cuối cùng đã bỏ nghề giáo để theo đuổi đam mê của mình. Ban đầu ông chụp ảnh và làm triển lãm ảnh, thế rồi như ông bày tỏ: “Luôn có chút gì đó hạn chế tôi khi cứ phải in tráng ảnh rồi treo chúng lên; tôi muốn những bức ảnh của mình bật ra khỏi những cái khung”. Từ đó, Iannuzzi bắt đầu thể nghiệm những cách dựng ảnh khác và phóng chiếu chúng lên tường. Thập niên 1980 ông khởi sự làm những sắp đặt và trình diễn nhiếp ảnh kiểu riêng của mình tại nhà, với sự hợp tác của các bạn bè nghệ sĩ ở Venice, được nhiều người hoan nghênh.
Cuối thập niên 1980, Iannuzzi đến Pháp dự Liên hoan nhiếp ảnh nổi tiếng Rencontres tổ chức tại Arles. Trong một lần đến Les Baux de Provence, ông có ấn tượng đặc biệt với lối vào khu hầm mỏ cũ ở sườn đồi và khám phá vào năm 1975 tại “Thánh đường Hình ảnh” một nhà báo, phóng viên ảnh người Pháp tên là Albert Plécy đã từng làm một cuộc trưng bày ảnh mà nay ta gọi là “sắp đặt”. Ý tưởng làm triển lãm ảnh tại đây lóe lên trong đầu Iannuzzi. Nhưng phải đợi đến năm 2009, ý tưởng đó mới thành hiện thực tại “Hầm mỏ Ánh sáng”, dù từ năm 2002 ông đã được mời thực hiện một triển lãm khác thường về Cézanne ở ngay tại xưởng vẽ của họa sĩ tại Aix en Provence. Trong triển lãm có tên gọi “Đêm của những tấm toan” này, vào những đêm mùa hè, người thưởng ngoạn đi qua một lối nhỏ vào khu vườn của Cézanne và khám phá những tác phẩm của ông được phóng chiếu với kích thước rất lớn. Còn ở “Mỏ đá Ánh sáng” đã diễn ra nhiều triển lãm, được thay đổi từng năm. Trước “Chagall: Giấc mộng đêm hè” là triển lãm “Những người khổng lồ thời Phục hưng” trình chiếu tác phẩm của các bậc thầy Michelangelo, Leonardo de Vinci, Raphael (đã kết thúc vào đầu tháng 1-2016 sau khi đón 513.000 khách xem). Năm 2014 là triển lãm “Klimt và Vienna – Một thế kỷ của vàng và sắc màu”. Năm 2013 là tác phẩm của các danh họa Monet, Renoir và có cả Chagall. Năm 2012 giới thiệu Paul Gauguin và Vincent van Gogh… Mỗi chương trình như vậy diễn ra trong khoảng 40 phút. Giá vé để vào xem triển lãm tại “Hầm mỏ Ánh sáng” là 9,5 euro/người (nhưng không giới hạn thời gian).
Có thể nói ngắn gọn về mục tiêu mà những nhà tổ chức “Hầm mỏ Ánh sáng” đã đề ra khi thực hiện các dự án nghệ thuật tuyệt diệu này: không sao chép hay bắt chước một cách mờ nhạt những gì mà các bảo tàng hay các gallery đã làm, thay vào đó là những show diễn đa phương tiện khiến khách thưởng ngoạn mê đắm khi lạc vào giữa một rừng tác phẩm của các nhà danh họa…
Les Baux de Provence là một cộng đồng dân cư nhỏ bé ở vùng Provence (đông nam nước Pháp, bên bờ biển Địa Trung Hải, một phần của khu vực hành chính Provence-Alpes-Côte d’Azur). Từ Baux có nguồn gốc từ quặng bauxite vốn được tìm thấy tại đây năm 1821. Ngày nay Les Baux de Provence là một trong những ngôi làng đẹp nhất nước Pháp, mỗi năm đón tới hơn 1,5 triệu du khách trong khi toàn bộ cư dân của làng chưa đến 500 người. Riêng với khu “Hầm mỏ Ánh sáng”, kể từ ngày đi vào hoạt động tới nay đã thu hút hàng triệu khách thưởng ngoạn nghệ thuật.
- Diên Vỹ
