Là đất nước nhìn ra Thái Bình Dương, Việt Nam trung bình hứng chịu hàng năm không dưới 5 – 6 cơn bão hoặc áp thấp nhiệt đới. Trong vòng 70 năm qua, Việt Nam đã ghi nhận 459 cơn bão đổ bộ vào đất liền, gây thiệt hại lớn về người và của, tuỳ năm. Nhưng chưa năm nào như năm nay, nạn ngập lụt đô thị do mưa bão thật đáng báo động.
Chuyện Paris: liệu thủ đô Pháp có khả năng bị “trận lụt thế kỷ”?
Ngày 13.10 vừa rồi, Toà thị chính Paris đã tổ chức một cuộc thực tập đối phó với trận lụt giả định nghiêm trọng như trận lụt năm 1910, tức hơn một thế kỷ trước, khi nước sông Seine dâng gây ngập lụt cả thủ đô Pháp. Một trận lụt thế kỷ như vậy được đánh giá là có 1/100 khả năng xảy ra mỗi năm với Paris hiện nay.
Cuộc thực tập, với sự tham gia của 60 cư dân Paris bao gồm người buôn bán, người ở chung cư và học sinh một lớp học, cùng với lính cứu hỏa, nhân viên cơ quan Bảo vệ dân sự và hội Chữ thập đỏ, nhằm mục đích nâng cao ý thức người dân về mối đe dọa thực sự của một trận lụt nghiêm trọng ở Paris.
Thành phố này vốn nổi tiếng từ lâu với hệ thống cống ngầm khổng lồ giúp thành phố tránh được nạn ngập lụt. Thế nhưng cuộc thực tập ngày 13.10 vừa qua nhằm đặt người dân thủ đô Paris đối mặt với một trận lụt trăm năm một lần có khả năng xảy ra. Hình ảnh tư liệu về trận ngập lụt gây ra bởi những điều kiện thời tiết khác thường vào đầu năm 1910 ấy cho thấy những cây cầu ngập trong nước sông Seine và cư dân phải dùng tàu hoặc bè để di chuyển trên đường phố. Mười hai quận của Paris bị ngập, gây hậu quả rất nghiêm trọng, và phải mất nhiều tháng sinh hoạt mới trở lại bình thường do nước rút chậm. Mãi đến tháng 4 năm ấy tàu điện ngầm mới hoạt động trở lại bình thường.
Các nhà khoa học đánh giá rằng ngày nay việc Paris trải qua một trận lũ lụt nghiêm trọng như thế kỷ trước là hoàn toàn có thể xảy ra. Biến đổi khí hậu dẫn đến nhiệt độ gia tăng, làm nước bốc hơi tăng và gây ra mưa với cường độ lớn hơn, dữ dội hơn. Năm 2016 sông Seine đã trải qua một trận lũ lớn cuối tháng 5, đầu tháng 6. Không thể tiên đoán một trận lũ lụt thế kỷ sẽ xảy ra khi nào, năm 2026, 2050 hay 2100 nhưng chắc chắn nó sẽ xảy ra. Khi nó xảy ra, hậu quả sẽ nghiêm trọng hơn trận lũ lụt thế kỷ trước. Không chỉ 100.000 mà có thể đến 800.000 dân Paris sẽ phải di tản.
Nhà chức trách Paris đã chuẩn bị cho những điều này từ khá lâu. Ngoài những cuộc thực tập như ngày 13.10 vừa qua, 4 hồ chứa nước đã xây dựng ở thượng nguồn để hứng một phần lớn lượng nước mưa. Việc chuẩn bị ý thức và tinh thần cho dân cư đối phó với lũ lụt cũng là mục tiêu của toà thị chính. Một báo cáo năm 2022 đã báo động về ý thức kém trong dân cư về nguy cơ một trận lũ lụt lớn trên sông Seine. Phụ tá thị trưởng Paris, Pénélope Komitès nhấn mạnh: phản ứng của người dân trong trường hợp khủng hoảng là cực kỳ quan trọng và có ý nghĩa sống còn.
Paris có thể mang lại những bài học về tầm nhìn, về quy hoạch và quản lý, vận hành một đô thị, về dự báo xa và sự cần thiết đánh thức cộng đồng về nguy cơ lũ lụt và biến đổi khí hậu đối với một đô thị lớn.
Chuyện ở ta
Ở Việt Nam, những cơn bão và mưa lũ kéo dài từ những ngày cuối tháng 9 – đầu tháng 10 đến nay đã gây thiệt hại nghiêm trọng tại nhiều tỉnh, thành phố phía Bắc, với tổng thiệt hại ước tính hơn 7.050 tỷ đồng, 18 người chết và mất tích, hàng trăm nghìn ngôi nhà bị ngập sâu.
Trong đó, Thái Nguyên là nơi chịu thiệt hại nặng nhất với 6 người chết, 2 người mất tích do lũ cuốn. Bắc Ninh có 6 trường hợp thiệt mạng, trong đó 5 người chết do lũ cuốn và một người chết do sét đánh. Thanh Hóa có hai trường hợp thiệt mạng do sạt lở đất, một người mất tích do lũ cuốn. Cao Bằng có một trường hợp thiệt mạng do sạt lở đất.
Mưa lũ đã làm 1.577 ngôi nhà bị thiệt hại, hư hỏng nặng; 230.197 nhà bị ngập (trong đó Thái Nguyên 200.000 nhà; Bắc Ninh 11.061 nhà; Cao Bằng 7.500 nhà; Lạng Sơn 3.000 nhà, Hà Nội 8.186 nhà…). Đã có 52 sự cố đê điều xảy ra tại các tỉnh, thành phố Thái Nguyên, Bắc Ninh, Hà Nội, trong đó Bắc Ninh ghi nhận tới 41 sự cố.
Lĩnh vực giao thông bị thiệt hại lớn với 20 vị trí quốc lộ ách tắc do sạt lở và ngập nước ở Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái Nguyên, Bắc Ninh, Hà Nội; dừng chạy tàu tuyến đường sắt Hà Nội – Đồng Đăng. Mưa lũ đã làm 549.915 khách hàng bị mất điện tại các tỉnh Thái Nguyên, Bắc Ninh, Cao Bằng, Lạng Sơn.
Mưa lũ cũng gây thiệt hại nặng nề cho nông nghiệp. Theo Cục Quản lý đê điều và phòng chống thiên tai, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tính đến ngày 11.10, mưa lũ đã làm 36.387 ha lúa và hoa màu bị ngập úng, thiệt hại; 13.054 gia súc, 690.229 gia cầm bị chết, cuốn trôi.
Là đất nước nhìn ra Thái Bình Dương, Việt Nam trung bình hứng chịu mỗi năm không dưới 5 – 6 cơn bão hoặc áp thấp nhiệt đới. Trong vòng 70 năm qua, Việt Nam đã ghi nhận 459 cơn bão đổ bộ vào đất liền, theo dữ liệu từ Cơ quan Đại dương và Khí quyển Hoa kỳ (NOAA). Từ tháng 6 đến tháng 11 hàng năm, khu vực Biển Đông thường xuất hiện khoảng 11 đến 13 cơn bão và áp thấp nhiệt đới, trong đó khoảng 4 đến 6 cơn bão có khả năng đổ bộ trực tiếp hoặc ảnh hưởng mạnh đến đất liền.
Ấy vậy nhưng nhiều lúc, như trong các cơn bão lũ vừa qua, cả dân chúng và nhà chức trách vẫn bị bất ngờ, thậm chí bất lực trước tình trạng ngập lụt. Các tỉnh ven biển từ Quảng Ninh đến Thanh Hóa là khu vực chịu ảnh hưởng mưa bão nhiều nhất, nhưng ngay cả những tỉnh vùng cao như Cao Bằng, Lạng Sơn hay vùng bán sơn địa như Thái Nguyên vừa qua cũng bị ảnh hưởng và thiệt hại nặng do mưa bão gây ngập lụt. Theo người dân tại chỗ, Thái Nguyên lần này thiệt hại cực nặng vì bị bất ngờ, chủ quan, do không được cảnh báo và không thể ngờ rằng lần này nước dâng cao như vậy. Cơ quan dự báo thời tiết cũng không cảnh báo mực nước có thể dâng cao như vậy trong thời gian ngắn.
Nhưng lỗi đầu tiên là quy hoạch đô thị. Thái Nguyên, cũng như Hà Nội, lần này ngập úng sâu và lâu là do căn bệnh chung của các đô thị cả nước: lấp ao hồ ruộng đồng, cả hồ điều hòa chứa nước cũng không còn hoặc đã mất tác dụng, bê tông hóa mặt đất.
Tại Hà Nội, theo Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Chu, trận mưa ngày 30.9.2025 không lớn bằng trận mưa kỷ lục 31.10.2008 với cường độ 332 mm/24h. Nhưng đợt mưa 4 ngày 31.10 – 3.11.2008 (kỷ lục 989 mm/4 ngày tại Láng) cũng không gây ngập lụt sâu rộng như ngày 30.9 vừa qua. Ngoài hệ thống thoát nước không đáp ứng, thì bê tông hóa là nguyên nhân cốt lõi làm cho Hà Nội bị ngập lụt. Hiện tại, Hà Nội đã bị bê tông hóa nhiều hơn năm 2008. Hầu như không còn mặt đất để nước ngấm xuống. Vỉa hè, đường đi khắp nơi đã bị bê tông hóa hầu như hoàn toàn.
Bởi vậy, từ nay, đối với các khu đô thị sẽ phát triển, không thể không có hồ điều hòa lưu trữ nước và nhất thiết không cho phép bê tông hóa tất tần tật. Cái giá phải trả cho tương lai rất đắt, nếu hiện tại chỉ chạy theo mục tiêu bán nền. Và trong điều kiện đô thị hóa nhanh, mưa cực đoan tăng và đất trống hạn chế như Hà Nội, TP.HCM, cũng giống như Seoul hay Tokyo, xây bể ngầm không chỉ là giải pháp hiệu quả mà còn là giải pháp gần như bắt buộc nếu muốn chống ngập bền vững sau mưa lớn.
Và đừng quên lời nhắn nhủ của nhà linh trưởng học Jane Goodall
Nhưng ngoài vấn đề quy hoạch, ngoài các giải pháp công trình như xây bể ngầm, thì xây dựng ý thức sống hòa thuận với thiên nhiên, bảo vệ Trái đất để không góp phần gây biến đổi khí hậu vẫn là giải pháp lâu dài. Trong cuộc trả lời phỏng vấn cuối cùng được thực hiện vào tháng 3.2025, nhưng theo nguyện vọng của bà chỉ được phát trên Netflix sau ngày bà qua đời 1.10.2025, nhà linh trưởng học, nhà hoạt động vì thiên nhiên và môi trường nổi tiếng thế giới Jane Goodall (1934 – 2025) như đang từ cõi phiêu diêu xa xôi “trên kia” nhìn xuống Trái đất và nói với chúng ta:
“Tôi muốn chắc chắn rằng tất cả các bạn đều hiểu mỗi một người trong các bạn đều có một vai trò. Bạn có thể không biết, có thể không phát hiện ra, nhưng cuộc sống của các bạn là quan trọng, các bạn hiện diện ở đây là có lý do. Tôi chỉ hy vọng rằng lý do đó sẽ trở nên ngày càng rõ ràng cùng với năm tháng của cuộc sống các bạn. Tôi muốn các bạn biết rằng dù các bạn có tìm ra hay không vai trò mà bạn được cho là phải đóng thì cuộc sống của các bạn là quan trọng, và mỗi một ngày bạn sống, bạn tạo ra sự khác biệt trên thế giới, và bạn phải chọn lựa sự khác biệt mà bạn tạo ra. Tôi muốn các bạn hiểu rằng chúng ta là bộ phận của thế giới tự nhiên và ngay cả ngày hôm nay, khi hành tinh của chúng ta đang trở nên đen tối thì vẫn còn hy vọng. Đừng đánh mất hy vọng. Nếu bạn đánh mất hy vọng, bạn sẽ trở nên vô cảm và chẳng làm gì.
Trên hết, tôi muốn các bạn nghĩ về thực tế rằng chúng ta là bộ phận, khi chúng ta ở trên hành tinh Trái đất, chúng ta là bộ phận của Mẹ Thiên nhiên. Chúng ta phụ thuộc vào Mẹ Thiên nhiên để có không khí sạch, có nước, thực phẩm, quần áo mặc và mọi thứ. Và khi chúng ta hủy hoại hết hệ sinh thái này đến hệ sinh thái khác, tạo ra sự biến đổi khí hậu tệ hại nhất, sự mất mát đa dạng sinh học tệ hại nhất, thì chúng ta phải làm mọi thứ trong khả năng của mình để biến thế giới thành nơi chốn tốt đẹp hơn cho con cháu chúng ta đang sống và các cháu tiếp theo sau. Chúng ta có khả năng để tạo nên sự khác biệt. Đừng từ bỏ. Có tương lai cho các bạn. Hãy làm hết sức mình khi còn ở trên hành tinh Trái đất đẹp đẽ mà tôi đang nhìn xuống từ nơi tôi đang ở”.
Phải, không chung tay bảo vệ Trái đất, ngôi nhà của mình, là tự mình rước lấy thảm họa mà ngập lụt là bằng chứng không thể phủ nhận.
