Có một sự thật khiến nhiều người bất ngờ: trong một khảo sát ở Mỹ từ thập niên 1970, nỗi sợ nói trước đám đông còn đứng trên cả nỗi sợ cái chết. Nghe có vẻ cực đoan, nhưng nếu nhớ lại lần bạn phải phát biểu trong cuộc họp lớp, họp cơ quan hay cầm micro giữa tiệc cưới đông người, hẳn bạn sẽ hiểu cảm giác tim đập loạn nhịp, chân run rẩy, miệng lắp bắp.
Thuyết trình, phát biểu hay đơn giản là “nói cho nhiều người nghe” thường bị nghĩ là tài năng bẩm sinh. Nhưng thực ra, nó là kỹ năng – và kỹ năng thì hoàn toàn có thể học. Điều thú vị là bí quyết để nói hay, thuyết phục và tự tin, lại nằm ở những gì các diễn viên vẫn làm hằng ngày: bước lên sân khấu, hít thở và sống cùng vai diễn.
Chuẩn bị: bước đầu để tự tin
Không diễn viên nào bước lên sân khấu khi chưa học thuộc lời thoại. Người thuyết trình cũng vậy. Muốn bớt run, hãy chuẩn bị thật kỹ. Chuẩn bị không chỉ là viết kịch bản, mà còn là tìm hiểu câu chuyện, số liệu, ví dụ minh họa. Một bài nói dù ngắn hay dài cũng nên có cấu trúc rõ ràng: mở đầu – thân bài – kết thúc. Bạn có thể thử cách kể “Câu chuyện – Vấn đề – Giải pháp”, hoặc chỉ cần gói gọn trong ba ý chính.
Quan trọng hơn cả, hãy nghĩ đến khán giả. Diễn cho học sinh thì khác, chia sẻ với doanh nhân lại khác. Nếu bạn nắm được khán giả là ai, họ mong chờ điều gì, bạn sẽ biết cách chọn giọng điệu: trang trọng, dí dỏm hay gần gũi.
Ngôn ngữ cơ thể: khi cơ thể nói thay lời
Bạn có để ý không, có những người chưa nói gì đã khiến cả phòng chú ý, chỉ bằng cách đứng? Nghiên cứu từng chỉ ra rằng hơn một nửa thông điệp trong giao tiếp đến từ ngôn ngữ cơ thể.
Đứng thẳng, vai mở, mắt nhìn khán giả – đó là những tín hiệu của sự tự tin. Bàn tay nên mở và di chuyển linh hoạt, tránh khoanh tay hay đút túi vì sẽ khiến bạn có vẻ khép kín, thiếu thoải mái. Diễn viên thường tận dụng ánh mắt, dáng đứng để kể chuyện. Người thuyết trình cũng có thể học điều đó, biến cơ thể thành công cụ hỗ trợ cho lời nói.
Giọng nói: nhạc cụ mạnh mẽ nhất
Giọng nói không đơn giản là âm thanh. Nó giống như một nhạc cụ: có cao – thấp, nhanh – chậm, lúc vang dội, lúc lặng im. Nói đều đều từ đầu đến cuối chỉ khiến khán giả buồn ngủ. Một chút ngắt nghỉ đúng chỗ, một câu hạ giọng nhẹ nhàng, hay bỗng dưng dừng lại vài giây để khán giả suy ngẫm – đó mới là nghệ thuật.
Giống như khi nghe một bản nhạc, chính những khoảng lặng làm cho giai điệu thêm sâu sắc. Một bài thuyết trình cũng vậy, nhờ giọng nói linh hoạt mà trở nên sống động.
Bài học từ sân khấu
1. Hơi thở – điểm tựa của sự bình tĩnh
Diễn viên luôn được huấn luyện để thở bằng bụng, giúp họ giữ giọng vang, ổn định và cảm xúc liền mạch. Người thuyết trình cũng nên luyện vài bài hít thở đơn giản. Ví dụ, hít vào 4 giây, giữ 7 giây và thở ra 8 giây. Chỉ vài phút trước khi bước lên sân khấu thôi, nhưng bạn sẽ thấy khác biệt rõ rệt.
2. Chân thật – chiếc cầu đến trái tim
Khán giả dễ dàng nhận ra ai đang “đọc” và ai đang “nói thật”. Một câu chuyện cá nhân, một kỷ niệm vui hay một thất bại bạn từng trải qua, nếu kể bằng sự chân thành, sẽ tạo kết nối mạnh mẽ hơn cả con số hay biểu đồ. Người Việt vốn quen nghe chuyện đời thường, vì thế hãy để sự chân thật làm “vũ khí” của bạn.
3. Khán giả là “bạn diễn”
Diễn viên không thể bỏ qua bạn diễn của mình, và người thuyết trình cũng vậy. Khán giả chính là “bạn diễn”. Hãy nhìn vào họ, đặt câu hỏi tu từ, chờ tiếng cười hoặc cái gật đầu rồi mới tiếp tục. Steve Jobs từng tạo nên những khoảng dừng như thế, và đó chính là khoảnh khắc ông biến bài nói thành cuộc trò chuyện thực sự.
4. Làm chủ không gian
Sân khấu không phải cái bục gỗ lạnh lẽo, mà là khoảng không gian bạn có thể sử dụng. Đừng đứng yên một chỗ. Khi muốn chuyển ý, hãy bước sang trái hoặc sang phải. Khi muốn nhấn mạnh, hãy tiến lên một chút để gần khán giả hơn. Cách di chuyển tự nhiên sẽ làm bài nói thêm sức sống, giống như diễn viên biến sân khấu thành một câu chuyện.
Từ nỗi sợ đến khoảnh khắc tỏa sáng
Nói trước công chúng là sự hòa trộn giữa chuẩn bị kỹ lưỡng và nghệ thuật biểu diễn. Đó không phải thiên bẩm, mà là thói quen luyện tập.
Hãy bắt đầu từ những điều nhỏ: một hơi thở sâu trước khi cất lời, một nụ cười khi nhìn vào khán giả, một câu chuyện thật từ chính cuộc sống của bạn. Những bước nhỏ ấy sẽ cộng lại thành sự tự tin.
Rồi sẽ đến lúc bạn nhận ra: ánh đèn chiếu vào mình không còn là nỗi ám ảnh, mà là cơ hội để tỏa sáng. Giống như diễn viên trên sân khấu, bạn không còn sợ hãi, mà đang tận hưởng vai diễn tuyệt vời nhất – chính là con người thật của mình.
