Âm nhạc chỉ có bảy nốt nhưng những cách thức kinh doanh nhạc thì vô thiên lủng và luôn phải biến chuyển để có được khách hàng. Có nghệ sĩ lớn đã chọn cách bắt tay với nhãn hàng lớn để bán trọn gói những tác phẩm mới của mình, như Jay-Z với album Magna Carta Holy Grail cho Samsung hay U2 với Songs of The Innocence cho Apple. Nhưng cũng có những tên tuổi lớn tìm cách tự mình bán lẻ, tiếp cận trực tiếp với người nghe.
Thoát khỏi mô hình truyền thống
Mô hình kinh doanh “vừa lòng người bán, thuận lòng người mua” tưởng cũ xưa nhưng lại đang được các nghệ sĩ tập trung thử nghiệm và bỏ qua các bước trung gian. Tháng 10-2007, Radiohead tung ra album In Rainbows dưới dạng nhạc số qua chính website của mình và có phương thức thanh toán “trả bao nhiêu tùy hỷ”. Trong ngày đầu tiên tung ra, có 1,2 triệu lượt download. Ban nhạc không công bố số tiền thu được vì khả năng nhiều người tải xuống và không trả xu nào là không ít. Nhưng họ vẫn tin tưởng ở phương thức phát hành này vì cho rằng đó là một cách để đẩy doanh số đĩa sau đó (khoảng hai tháng sau thì đĩa CD In Rainbows mới có mặt trên các kệ đĩa), tránh chuyện bị rò rỉ nhạc trước khi phát hành đĩa, tránh những playlist “toàn bị sắp đặt và chật hẹp trên radio và TV” và giúp fan trên toàn thế giới có thể trải nghiệm nhạc cùng lúc. Cách tự phát hành này có thể bán ít đĩa hơn nhưng thu được nhiều tiền hơn vì không phải chia cho các nhà bán lẻ. Cả làng nhạc ngưỡng mộ đứng nhìn khi CD In Rainbows dưới dạng cầm-nắm-được phát hành cuối tháng 12 ở Anh và đầu tháng 1 ở Mỹ đều leo lên hạng nhất. Album kế tiếp của nhóm là The King of Limps cũng được phát hành tương tự vào năm 2011. Sau tour diễn The King of Limps, Radiohead tạm nghỉ ngơi để các thành viên theo đuổi những dự án riêng. Tháng 9-2014, Thom Yorke, ca sĩ chính của Radiohead tung ra album solo thứ 2 của mình có tên Tomorrow’s Modern Boxes. Một lần nữa, anh lại tìm hướng đi khác trong việc phát hành khi tung ra đĩa trên hệ thống chia sẻ file quen thuộc BitTorrent.
Bên cạnh việc tải file miễn phí và được cho là bất hợp pháp, BitTorrent đưa ra chức năng Bundles cho phép nghệ sĩ có thể bán hoặc tặng không nhạc của mình. Giá tiền cho tám bài hát, một MV cho bài A Brain in a Bottle và hình ảnh bìa album trong gói Tomorrow’s Modern Boxes là 6 đôla Mỹ. Trong 24 tiếng đầu tiên, Tomorrow’s Modern Boxes được tải hơn 100 ngàn lượt và đạt con số 1 triệu lượt trong vòng sáu ngày. Đến cuối năm 2014, có 4,4 triệu lượt tải nên có thể ước tính album này đã thu được 26 triệu đôla Mỹ. Vì BitTorrent trả lại đến 90% doanh thu cho nghệ sĩ nên có khả năng, tài khoản của Thom Yorke đã dày lên thêm 24 triệu đôla Mỹ nữa. Những dịch vụ phát hành khác như iTunes chẳng hạn, lấy đến 30% doanh thu. Đương nhiên đó chỉ là con số lý tưởng bởi không phải ai download Tomorrow’s Modern Boxes từ BitTorrent cũng trả tiền vì có lựa chọn miễn phí chỉ tải duy nhất một bài (chính là bài A Brain in a Bottle) và MV của bài này. BitTorrent lại không công bố tỷ lệ giữa trả tiền và miễn phí để gộp chung lại con số 4,4 triệu lượt đầy ấn tượng.
Không công bố nên có thểước lượng bằng cách so sánh tỷ lệ người sử dụng ứng dụng Pandora miễn phí và trả tiền. Dịch vụ radio internet này có lượng người nghe là 76,5 triệu trong đó có 3,3 triệu người đăng ký trả tiền, chiếm 4,3%. Áp con số này vào lượt download từ BitTorrent sẽ có doanh thu 1,02 triệu đôla cho Thom Yorke, tương đương doanh số 146 ngàn album nhạc số bán ở giá 10 đôla Mỹ bán lẻ và 7 đôla Mỹ bán sỉ, nếu qua cách phát hành thông thường, một con số không quá tệ khi không có các hoạt động quảng bá rầm rộ ngoài sức hút của cái tên Thom Yorke. Nhưng đây cũng không phải là con số mang lại hứng khởi cho danh tiếng một ngôi sao. Nếu lạc quan hơn, có thể áp dụng tỷ lệ từ Spotify, người dùng trả tiền chiếm 25% và trong trường hợp này, Thom Yorke thu vào 5,9 triệu đôla Mỹ mà không phải chia thêm cho ai hết. Người phát ngôn của Thom Yorke vừa tuyên bố con số 24 triệu đôla Mỹ là “hoàn toàn và chắc chắn sai lầm”.
Có lợi cho ai?
Việc phát hành đĩa bỏ qua các trung gian truyền thống đang được giới nghệ sĩ thử nghiệm và cổ vũ nhiệt tình vì họ nhận thấy đã bị cắt cổ bóp họng bởi các hãng đĩa trong khi trước công chúng, nghệ sĩ thường được nghĩ lãnh bạc triệu cho các album thành công.
Nhưng phương thức này chỉ có tác dụng với các nghệ sĩ đã thành danh, tiếng tăm rộng khắp để khi có album mới sẽ luôn được nhiều người quan tâm và truyền miệng hoặc chia sẻ trên mạng xã hội. Với các nghệ sĩ mới, hợp đồng với các hãng đĩa thường bao gồm chi phí đầu tư tiếp thị, in ấn, phát hành, thuê phòng thu, thuê nhà sản xuất, mua bài hát… và đương nhiên phải thu lại sau khi phát hành đĩa. Nghệ sĩ có được là tiếng tăm và một phần nhỏ xíu trong doanh thu từ bán nhạc. Nhiều nghệ sĩ không lường trước được mình sẽ… nổi tiếng nên bị vướng vào những hợp đồng có lợi khi chưa có tiếng và bất lợi khi đã được biết đến và công nhận.
Bên cạnh nhạc số, còn có thể mua được ấn bản đĩa nhựa đặc biệt của Tomorrow’s Modern Boxes, cũng không phải thông qua các chuỗi bán lẻ hay hãng đĩa mà qua trang web được lập ra cho album này. Được sản xuất dưới dạng đĩa nhựa trắng, đĩa 180g, đựng trong bao bì chống tĩnh điện (vốn hay dùng để đóng gói ổ cứng hay card màn hình!), ấn bản đĩa nhựa không được bán riêng mà còn kèm các định dạng nhạc số như FLAC, MP3, WAV. Giá tổng cộng cho gói này là 30 bảng Anh (hoặc 50 đôla Mỹ hoặc 40 euro muốn thanh toán bằng đơn vị tiền tệ nào cũng được), bao gồm luôn việc vận chuyển. Còn nếu chỉ muốn load nhạc chất lượng cao FLAC, có thể mua từ Bandcamp với giá 3,86 bảng Anh.
Album này của Thom Yorke, giống như hầu hết các album của Radiohead, được giới phê bình đánh giá rất cao. Album đậm chất nhạc điện tử, thể loại mà Thom bắt đầu hứng thú từ đĩa Kid A năm 2000. Nhưng so với album solo đầu tay The Eraser (2006) hay siêu nhóm Atoms for Peace mà anh dẫn dắt thì Tomorrow’s Modern Boxes là thử nghiệm nhạc điện tử xa nhất của Thom. Hãy tạm quên cây đàn guitar vì 40 phút của đĩa là khoảng thời gian Thom Yorke tung tẩy trên laptop. Nếu quen thuộc với các đĩa nhạc pop chính thống thì đĩa này hơi khó tiếp cận. Bản nhạc gần với phong cách Radiohead nhất là Guess Again!. Nhưng nếu là fan của chillout, của ambient thì Tomorrow’s Modern Boxes sẽ là album bạn nghe đi nghe lại mỗi đêm trong một thời gian dài.
Trí Quyền (DNSGCT)
