Trường học tại gia (homeschool hoặc homeschooling) đã trở thành lựa chọn của một số gia đình Việt Nam từ nhiều năm qua, chứ không phải chỉ mới xuất hiện khi xã hội hoang mang trước những câu chuyện chấn động trong ngành giáo dục. Tuy nhiên, mô hình này lại đang trở thành một xu hướng nhận được nhiều sự quan tâm trong hai năm trở lại đây.
Không chỉ dành cho giới quý tộc
“Có những mâu thuẫn trong phương pháp giáo dục ở trường với các giá trị cũng như kỹ năng tư duy mà tôi dạy con. Chẳng hạn như việc cô giáo bắt học sinh học và chép bài quá nhiều mâu thuẫn với cách tư duy hệ thống, tư duy logic… và con tôi bắt đầu ý thức được điều này. Vì vậy, tôi quyết định cho con homeschool”, một doanh nhân làm trong ngành xuất bản sách cho biết.
Cho hai con trai Thái Anh (sinh 2003) và Nhật Anh (sinh 1998) homeschool cũng là quyết định của gia đình chị Lê Thị Thanh, Q. Tân Bình, TP.HCM. Lý do của quyết định này là vì có nhiều bất cập trong cách giáo dục của trường công lập khiến anh chị rất bức xúc, chẳng hạn như những hình thức phạt không hiệu quả, chương trình học thừa thãi một cách vô lý khiến học sinh học hành quá tải, các thầy cô thì giao quá nhiều bài về nhà…
Thực tế, không ít cha mẹ “đứng ngồi không yên” với chương trình học quá tải của con em. Phần lớn các em phải học rất là nặng từ nhỏ, nhiều em không có thời gian để ăn, ngủ. Chương trình dạy học đổi mới, phân ban mới áp dụng đã bộc lộ quá nhiều hạn chế, không đáp ứng được yêu cầu của xã hội. Nhiều nội dung, kiến thức của chương trình, sách giáo khoa đổi mới bị trùng lặp, nặng nề, xa rời thực tế cuộc sống. Trong khi giáo viên thì thường ôm đồm, dạy quá nhiều, dẫn đến tình trạng học sinh bị nhồi nhét kiến thức mỗi ngày. Đó là chưa kể đến “bệnh thành tích” đã ăn sâu, tạo áp lực nặng nề cho thầy cô giáo. Nội dung “Nói không với căn bệnh thành tích trong giáo dục” được khởi xướng cách đây tám năm, nhưng thực tế lại ít có chuyển biến…
Theo Thạc sĩ Lê Đình Hiếu, người sáng lập Học viện GAP và là người có nhiều năm nghiên cứu giáo dục ở Mỹ, thì mô hình trường học tại gia đã xuất hiện trên thế giới từ 20-30 năm qua. Chúng ta thường nghĩ rằng homeschool chỉ phổ biến ở những nước có nền giáo dục như Việt Nam hay là lựa chọn của các gia đình quý tộc nhưng thực tế không phải như vậy. Ở nước Mỹ, nơi có nền giáo dục công lập tiên tiến, số lượng gia đình quyết định cho con homeschool đã tăng đến 30 lần trong 10 năm qua.
Số lượng trẻ học homeschool tại Mỹ hiện nay là 2 triệu trẻ em, chiếm khoảng 3% tổng số trẻ trong độ tuổi đi học, trong số này có không ít gia đình người da màu hoặc dân nhập cư. Anh Hiếu cho biết: “Ở Mỹ, học sinh bậc THPT đi học đúng tuyến như ở Việt Nam thì sẽ trả học phí thấp vì chi phí cho giáo dục được trích từ thuế nhà đất (property tax). Hiện nay có khoảng 15 bang ở Mỹ có chính sách “school vouchers”, theo đó, khi một số gia đình có con học không đúng tuyến và quyết định lựa chọn học tập tại các hệ thống giáo dục ngoài công lập sẽ được nhận lại một phần thuế và số tiền này lại được phụ huynh sử dụng cho con homeschool.
Không như việc thi tốt nghiệp THPT ở Việt Nam đòi hỏi phải xét học bạ cấp 3, tất cả các thí sinh tự do ở Mỹ đều có quyền thi tú tài và việc xét tuyển đại học cũng chỉ dựa trên một số môn học và một số bài kiểm tra chuẩn hóa (như bài thi SAT/ACT, AP…) nhất định. Với sự phát triển mạnh mẽ của những nguồn tài liệu mở, những môi trường học trực tuyến với giá phải chăng, thì homeschool không còn là đặc quyền của những gia đình nhiều tiền tại Mỹ hay các nước trên thế giới nữa”.
Phần lớn các gia đình Việt Nam khi quyết định homeschool đều xác định tương lai là cho con đi du học. Theo anh Lê Đình Hiếu, các thí sinh tự do tại Việt Nam có thể tham gia thi chương trình thi bằng tú tài Anh và Mỹ, còn bằng tú tài quốc tế còn khá hạn chế. Hiện nay đã có các trung tâm tổ chức thi tú tài Anh, Mỹ ngay tại Việt Nam, rất thuận lợi cho học sinh homeschool trên cả nước.
Mặt khác, cùng với sự phát triển của công nghệ thông tin và thế giới phẳng ngày càng mở rộng, bằng cấp không còn là mục tiêu lớn nhất của giới trẻ. Không ít doanh nghiệp tuyển dụng nhân sự hiện nay không yêu cầu bằng cấp, đặc biệt ở các tập đoàn đa quốc gia. Họ đặc biệt quan tâm đến tư duy sáng tạo, khả năng giao tiếp, khả năng giải quyết vấn đề được thể hiện trong các kỳ phỏng vấn, ngoài ra họ cũng đánh giá cao sự thích nghi để phù hợp với văn hóa công ty hơn là điểm số ở trường đại học. Hầu hết các công việc văn phòng doanh nghiệp đều có thể đào tạo cho nhân viên trong vòng từ 6-12 tháng. Và bàn tay vô hình của thị trường sẽ đặt nhân sự vào đúng giá trị của họ hơn bất cứ loại bằng cấp nào.
Homeschool không tách rời khỏi môi trường xã hội
Trong quá trình xây dựng lộ trình homeschool cho một số gia đình có nhu cầu, anh Lê Đình Hiếu nhận thấy đây là một xu hướng mới mẻ đang tăng lên tại Việt Nam. “Có rất nhiều nguyên nhân của quyết định homeschool ngoài việc bất mãn với chương trình giáo dục công, chẳng hạn như: một số em có năng khiếu thể thao vượt trội và gia đình muốn đầu tư phát triển năng khiếu này, một số em bị cô lập trong trường học vì bệnh tật hay vì hoàn cảnh gia đình thường xuyên di chuyển, không ở một chỗ cố định… Tuy nhiên, anh nói rằng mô hình này không dành cho số đông và cha mẹ phải cân nhắc kỹ trước khi cho con học tại gia. Chi phí homeschool rất tốn kém vì phải thuê giáo viên giỏi dạy kèm cho con tại nhà. Hơn nữa, ở Việt Nam không có các sân chơi cộng đồng cho trẻ em như CLB văn học hay các hoạt động ngoại khóa hiệu quả, mà trẻ em thì không thể tách rời khỏi môi trường cộng đồng.
Các lý thuyết về phát triển trẻ em, trong đó đi đầu là Học thuyết Social Development Learning Theories của nhà giáo dục người Nga Lev Vygotsky đều khẳng định rằng trẻ em cần phát triển trong môi trường cộng đồng, xã hội. Vì vậy, khi quyết định cho con học tại gia, cha mẹ luôn phải lên kế hoạch dài hơi cho vấn đề này. Các em homeschool cần phải có trên dưới hai giờ tham gia học ngoại khóa mỗi ngày như: âm nhạc, nghệ thuật, thể thao… để các em có cơ hội tiếp xúc với bạn bè. Ngoài ra, những em không đến trường cũng nên gặp chuyên gia tâm lý định kỳ nhằm phát hiện các biểu hiện khác thường về tâm lý để kịp thời điều chỉnh.
Chính vì vậy, một số cha mẹ quyết định cho con homeschool “một phần” để bù đắp những thứ con không được học ở trường, như trường hợp chị Phạm Thiên Hương, mẹ của ba cô con gái đồng thời là quản trị viên của nhóm Homeschooling in Vietnam trên Facebook. Với mô hình này, các con của chị Thiên Hương vẫn có cơ hội học hỏi thông qua các nhóm khác nhau và các bạn tham gia trong nhóm cũng đa dạng quốc tịch, tính cách, thường xuyên thực hiện các dự án cùng nhau để phát triển kỹ năng và nhân cách.
Chị Nguyễn Thúy Uyên Phương, người sáng lập Trường ngoại khóa Tomato Children’s Home cho rằng chị cũng sẽ không chọn homeschool hoàn toàn cho con vì giáo dục luôn phải gắn với cuộc sống. “Đứa trẻ nào cũng cần phải tương tác với môi trường bên ngoài gia đình, nơi có bạn bè, thầy cô vì ngoài kiến thức học thuật, các em còn cần được học về lòng nhân ái, sự chia sẻ, cách giao tiếp… Ở châu Âu, homeschool thường dành cho con của những gia đình giàu có vì trẻ em ngoài học ở nhà còn có thời gian giao lưu với bạn bè trong giới quý tộc. Nơi đó là một xã hội thu nhỏ mà trẻ em có những tương tác cần thiết trong quá trình phát triển”.
Cũng theo chị Uyên Phương, ở châu Âu hiện nay khá phổ biến mô hình trường tinh gọn (Micro-school). Trường này thường chỉ có hai, ba lớp với từ 50-70 học sinh, có trường chỉ có khoảng 30 học sinh. Do số lượng học sinh ít nên giáo viên có điều kiện tương tác và phát triển từng cá thể chu đáo hơn. Sau khi tham khảo mô hình này, chị Uyên Phương cũng đã quyết định xây dựng một trường tinh gọn cấp mẫu giáo chỉ khoảng 20 học sinh cho chính con gái của mình và con em một số gia đình quen biết. Thậm chí, chị còn có ý định theo đuổi mô hình trường tinh gọn ở bậc tiểu học khi con mình vào lớp 1.
Dù ở hình thức nào thì mô hình homeschool ở Việt Nam cũng đang phát triển như một nhu cầu tất yếu của xã hội. Trường học tại gia có được hệ thống giáo dục Việt Nam công nhận hay không chỉ là vấn đề thời gian. Nhưng nhiều người trong ngành cho rằng một khi mô hình này phát triển ngày càng mạnh mẽ sẽ trở thành một động lực để đổi mới về giáo dục ở Việt Nam trong tương lai.
