Báo cáo tổng hợp kết quả kiểm toán năm 2017 của Kiểm toán Nhà nước công bố tại Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XIV cho biết, các ngân hàng chưa thoái vốn theo lộ trình các khoản vốn góp vượt giới hạn quy định của Luật Các Tổ chức tín dụng (góp vốn vượt 11% vốn điều lệ của doanh nghiệp nhận vốn góp).
Rục rịch thoái vốn
Vào đầu năm 2017, trong số các ngân hàng có cổ phần vượt giới hạn, Vietcombank dẫn đầu với số lượng cổ phần nắm giữ tại năm tổ chức là MB, Eximbank, OCB, SaigonBank và Công ty Tài chính Xi măng (CFC). Theo quy định của Thông tư 06, Vietcombank bắt buộc phải thoái vốn khỏi những tổ chức này. Đến cuối năm 2017, Vietcombank hoàn thành việc thoái 10,9% vốn điều lệ tại CFC, tương đương vốn góp 66 tỉ đồng (6,6 triệu cổ phần theo mệnh giá 10.000 đồng/cổ phần) và 132,5 tỉ đồng vốn góp tương đương 4,3% vốn điều lệ tại SaigonBank.
Đầu tháng 4-2018 vừa qua, Vietcombank tiếp tục thoái 66,7 tỉ đồng (6,67 triệu cổ phần theo mệnh giá), tương đương 1,36% vốn điều lệ tại OCB với mức giá khởi điểm 13.000 đồng/cổ phần. Sau hai đợt thoái vốn trên, hiện Vietcombank vẫn còn nắm giữ 8,19% vốn tại Eximbank và 6,97% vốn tại MB. Đây là hai khoản đầu tư giá trị nhất đối với ngân hàng này, nếu thoái thành công ước tính sẽ mang về khoảng 1.000 tỉ đồng lợi nhuận trong thời gian tới.
Các ngân hàng khác như VietinBank và BIDV cũng đã thoái vốn thành công tại một số tổ chức. Chẳng hạn BIDV đã ký thỏa thuận chuyển nhượng toàn bộ 50% vốn sở hữu tại Liên doanh Quản lý Đầu tư BIDV – Vietnam Partners cho Công ty cổ phần Đầu tư Xuân Cầu. Còn VietinBank đã giảm bớt sở hữu tại SaigonBank từ 10,39% xuống 4,91% vốn thông qua hình thức bán đấu giá công khai. Trong khi đó, Agribank đã thực hiện thoái vốn thành công khỏi Tổng công ty Vàng Agribank (AJC) và LienVietPostBank. Lợi nhuận ghi nhận từ hai thương vụ này là xấp xỉ 129 tỉ đồng.
Trong khi việc thoái vốn ở các ngân hàng lớn có phần thuận lợi thì ở nhóm ngân hàng nhỏ hơn lại khó khăn. Đơn cử, Eximbank chưa đề cập trở lại kế hoạch thoái tiếp 5,41% vốn tại Sacombank sau khi bán thành công hơn 12 triệu cổ phiếu Sacombank trước đó. Trong kỳ Đại hội cổ đông mới đây, Maritime Bank cũng không nhắc tới việc thoái vốn tại hai ngân hàng là PGBank, Pvcombank. Hiện Maritime Bank đang sở hữu 9,98% vốn PGBank.
Theo Thông tư 36, các ngân hàng thương mại (NHTM) chỉ được mua, nắm giữ cổ phiếu tối đa không quá hai tổ chức tín dụng (TCTD) khác, trừ trường hợp TCTD khác là công ty con của NHTM đó. Ngân hàng thương mại chỉ được mua, nắm giữ cổ phiếu của một TCTD khác dưới 5% vốn cổ phần có quyền biểu quyết của TCTD khác. Hoặc việc nắm giữ được vượt quá giới hạn khi ngân hàng đó mua, nắm giữ cổ phiếu nhằm tái cơ cấu, hỗ trợ tài chính cho TCTD gặp khó khăn về tài chính.
Thời điểm thuận lợi để đẩy mạnh thoái vốn
Việc các NHTM Nhà nước tích cực thực hiện thoái vốn trong giai đoạn này được đánh giá khá hợp lý. Có hai lý do chính giải thích cho động thái này. Thứ nhất là thực hiện thoái vốn doanh nghiệp ngoài ngành theo lộ trình của Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước (NHNN). Thứ hai, đây là thời điểm thuận lợi cho các ngân hàng thực hiện thoái vốn ngoài ngành khi kinh tế vĩ mô tốt hơn, sức khỏe cũng như hình ảnh của hệ thống ngân hàng trong mắt nhà đầu tư được cải thiện rõ rệt và thị trường chứng khoán (TTCK) đang trong xu thế tăng điểm dài hạn.
Mặc dù đã đạt được những thành quả nhất định nhưng nhìn chung việc thoái vốn tại các ngân hàng diễn ra còn chậm. Một số nguyên nhân có thể kể ra là bối cảnh chung của cả nền kinh tế vài năm trước chưa thuận lợi; môi trường kinh doanh khó khăn; TTCK chưa tăng trưởng; nhiều ngân hàng khi đó đang trong giai đoạn tái cơ cấu hay cản trở từ yêu cầu thoái vốn nhưng vẫn phải bảo toàn và phát triển vốn nhà nước (đối với các NHTM mà vốn Nhà nước vẫn nắm cổ phần chi phối).
Trong vòng một năm trở lại đây, TTCK khởi sắc trở lại đã tạo cơ hội để các ngân hàng đẩy mạnh việc thoái vốn. Dẫu vậy, việc thoái vốn sôi động hơn mới chỉ diễn ra ở các ngân hàng lớn, có năng lực tài chính, còn đối với ngân hàng nhỏ, năng lực tài chính yếu, việc thoái vốn không dễ dàng. Một trong những giải pháp tốt nhất được đề xuất là tìm kiếm đối tác để tiến hành mua bán và sáp nhập (M&A). Đây là con đường ngắn và phù hợp để các ngân hàng nhỏ nâng cao năng lực, đồng thời xóa được tình trạng sở hữu chéo.
Thực tế, trong thời gian qua, NHNN khuyến khích các ngân hàng sáp nhập tự nguyện. Trên thị trường đã có ngân hàng áp dụng hình thức này. Đơn cử, Maritime Bank đã sáp nhập cả MekongBank lẫn Công ty Tài chính cổ phần Dệt May – hai đơn vị mà Maritime Bank đang sở hữu hơn 10% cổ phần. Hay như trường hợp Southern Bank sáp nhập vào Sacombank, MHB sáp nhập vào BIDV… Ngoài ra, NHNN đã đề xuất sửa Thông tư 06/2015/TT-NHNN nới thời hạn chuyển tiếp với trường hợp TCTD sở hữu cổ phần vượt giới hạn đến ngày 30-6-2019. Động thái này của NHNN sẽ giúp các ngân hàng có thêm thời gian tìm kiếm đối tác và các nhà đầu tư thích hợp.
