Báo doanh nhân - DoanhnhanPlus.vn
06/08/2025
  • Đăng nhập
  • Trang chủ
  • Kinh doanh
    • Doanh nghiệp
    • Chuyện làm ăn
    • Hàng không
    • Tài chính
    • Thị trường
    • Bất động sản
    • Hành Trình Thành Công
      • Khởi nghiệp
      • Quản trị
      • Marketing
      • Nhân lực
    • Sang ngày mới
    • DoanhNhan-Hub
  • Doanh nhân
    • Góc nhìn
    • Cà phê kinh tế
    • Chia sẻ
    • DN+trò chuyện
    • Nhân vật
    • Người dẫn đầu
  • Chốn Về
    • Giáo dục
    • Sống An Nhiên
      • Chuyện nhà tôi
      • Sống
      • Mối quan hệ
    • Sống khoẻ
      • Năng Lượng Mới
      • Dinh dưỡng
      • Y tế
      • Thư gởi người bận rộn
      • Sống Thể thao
        • Golf
        • Quần vợt
        • Bóng đá
    • Du lịch
      • Điểm đến
      • Điểm Đến Tạo Giá Trị
    • Ẩm thực
      • Món ngon
      • Hương vị quê nhà
      • Thức uống
    • Không gian sống
  • Văn hoá
    • Giải trí
      • Âm nhạc
      • Phim
      • Sân khấu
      • Sao & Showbiz
      • Truyền hình
    • Nghệ thuật
      • Hội họa
      • Nhiếp ảnh
    • Đọc & sống
    • Tản mạn
      • Truyện ngắn
      • Sống chậm & Nghĩ sâu
      • Trà dư tửu hậu
      • Thư giãn
    • Kiến thức
  • Lịch lãm
    • Thời trang
      • Bộ ảnh thời trang
      • Trang sức
      • Phụ kiện
      • Style guide
      • Sành điệu
    • Làm đẹp
    • Góc đàn ông
    • Thời gian
  • Chuyển Động
    • Xe hơi
    • Góc Biker
    • Du thuyền
    • Chạm Vô-lăng
  • Công nghệ
    • Điện thoại
    • Máy tính
    • Máy tính bảng
    • Nghe nhìn
    • Máy ảnh
    • Nhịp sống số
    • Thiết bị gia đình
CHIA SẺ
  • Trang chủ
  • Kinh doanh
    • Doanh nghiệp
    • Chuyện làm ăn
    • Hàng không
    • Tài chính
    • Thị trường
    • Bất động sản
    • Hành Trình Thành Công
      • Khởi nghiệp
      • Quản trị
      • Marketing
      • Nhân lực
    • Sang ngày mới
    • DoanhNhan-Hub
  • Doanh nhân
    • Góc nhìn
    • Cà phê kinh tế
    • Chia sẻ
    • DN+trò chuyện
    • Nhân vật
    • Người dẫn đầu
  • Chốn Về
    • Giáo dục
    • Sống An Nhiên
      • Chuyện nhà tôi
      • Sống
      • Mối quan hệ
    • Sống khoẻ
      • Năng Lượng Mới
      • Dinh dưỡng
      • Y tế
      • Thư gởi người bận rộn
      • Sống Thể thao
        • Golf
        • Quần vợt
        • Bóng đá
    • Du lịch
      • Điểm đến
      • Điểm Đến Tạo Giá Trị
    • Ẩm thực
      • Món ngon
      • Hương vị quê nhà
      • Thức uống
    • Không gian sống
  • Văn hoá
    • Giải trí
      • Âm nhạc
      • Phim
      • Sân khấu
      • Sao & Showbiz
      • Truyền hình
    • Nghệ thuật
      • Hội họa
      • Nhiếp ảnh
    • Đọc & sống
    • Tản mạn
      • Truyện ngắn
      • Sống chậm & Nghĩ sâu
      • Trà dư tửu hậu
      • Thư giãn
    • Kiến thức
  • Lịch lãm
    • Thời trang
      • Bộ ảnh thời trang
      • Trang sức
      • Phụ kiện
      • Style guide
      • Sành điệu
    • Làm đẹp
    • Góc đàn ông
    • Thời gian
  • Chuyển Động
    • Xe hơi
    • Góc Biker
    • Du thuyền
    • Chạm Vô-lăng
  • Công nghệ
    • Điện thoại
    • Máy tính
    • Máy tính bảng
    • Nghe nhìn
    • Máy ảnh
    • Nhịp sống số
    • Thiết bị gia đình
CHIA SẺ
DoanhnhanPlus.vn

Nghĩ về địa danh Bà La và vài địa danh khác theo từ nguyên học

Lê Trung HoaĐăng bởi Lê Trung Hoa
26/07/2021
Trong Văn hoá

Trong một cuốn sách viết về địa danh ở vùng Ninh Thuận-Bình Thuận, các tác giả có trình bày nguồn gốc của địa danh Bà La như sau: tại xóm này có một bà già trước đây thường rầy la con cháu nên khi bà qua đời, người địa phương đã gọi tên xóm nơi bà ấy sinh sống là xóm Bà La, sau trở thành tên ấp.

Cách lý giải theo từ nguyên học dân gian này có mấy điểm hạn chế sau đây. Trước hết, ở địa phương này (vùng Ninh Thuận-Bình Thuận có 4.557 đơn vị) cũng như ở các nơi khác (như cả Nam Bộ có trên 400 đơn vị) không hề có địa danh tương tự như Bà Chửi, Bà Mắng, Bà Hét,… Kế đến, chỉ mới có một địa danh mang từ Bà chắc chắn chỉ phụ nữ là chợ Bà Hoa ở khu ngã tư Bảy Hiền (TP.HCM). Bà đó tên là Nguyễn Thị Hoa, vốn là người Bắc di cư vào Nam năm 1955. Năm 1967, bà có một tiệm buôn lớn và sau đó đầu tư xây dựng chợ tại đây nên chợ mang tên bà. Sau ngày 30-4-1975, bà xuất ngoại, định cư ở nước ngoài, thỉnh thoảng có về thăm quê.

Nghĩ về địa danh Bà La và vài địa danh khác theo từ nguyên học - 2
Miếu Bà Rà nơi tưởng nhớ những tù binh chính trị

Ngoài ra, nhiều địa danh mang từ Bà ở trước, vốn bắt nguồn từ nhiều yếu tố không phải là Bà như sau: Ở tỉnh Bình Phước, có địa danh Bà Rá. Bà Rá bắt nguồn từ một từ gốc tiếng S’tiêng B’rah, nghĩa là “thần linh”, vì người địa phương tin rằng trên núi có thần linh ở. Vậy phụ âm B đã được âm tiết hóa thành Bà.

Tiếp theo, ở TP.HCM, tại xã Phú Xuân, huyện Nhà Bè, có rạch Bờ Băng, bị nói chệch thành rach Bà Băng, ở Bến Tre có kênh Bờ Đập cũng bị nói chệch thành Bà Đập. Sở dĩ Bờ bị nói chệch thành Bà vì hai nguyên âm –a và –ơ đều là nguyên âm hàng sau không tròn môi nên dễ chuyển đổi với nhau. Vì thế, theo GS Lê Ngọc Trụ, trong Tầm nguyên tự điển Việt Nam, tá trong phụ tá chuyển thành (đày) tớ, san cũng đọc sơn, đàn cũng gọi đờn.

  • Xem thêm: Về địa danh Bến Tre: Tre là ‘tre’ hay ‘cá’?

Mặt khác, ở tỉnh Tiền Giang có kinh Bàu Bèo đã bị nói chệch thành Bà Bèo; ở TP.HCM có các địa danh Bàu Môn, Bàu Hom, Bàu Hói, đã bị phát âm và viết thành Bà Môn, Bà Hom, Bà Hói. Sở dĩ ở bốn địa danh trên từ Bàu đã bị chệch thành Bà vì 8 yếu tố cấu tạo thành bốn địa danh trên đều có nhóm nguyên âm sau tròn môi –u, ô, o nên khi phát âm, người nói phải uốn môi, khó phát âm hơn, phải dị hóa thành Bà để dễ nói hơn (vì đã loại bỏ nguyên âm tròn môi – u trong từ Bàu). Như vậy, Bàu đã bị dị hóa thành Bà.

Nghĩ về địa danh Bà La và vài địa danh khác theo từ nguyên học - 1
Thành phố Bà Rịa ngày nay

Ngoài ra, địa danh Bà Rịa bắt nguồn từ tiếng Chăm Po Riyak, nghĩa là “thần trấn sóng” vì người Chăm tin rằng khi gặp sóng to, gió lớn, họ van vái thần này thì sẽ được sóng yên bể lặn và thoát nạn. Vậy Po đã bị nói chệch thành Bà.

Mặt khác, một số từ La trong địa danh Việt Nam đã được xác định nguồn gốc như sau. La trong Sơn La là từ của tiếng Tày-Nùng, nghĩa là “cây lựu”; La trong tên sông và tên thôn Hà La ở Quảng Trị trong tiếng Vân Kiều là “sông”, láy nghĩa với từ Hán Việt Hà, cũng là “sông”; La trong xóm Hà La (Nha Trang) là biến âm của Ra trong tên cầu Hà Ra (Nha Trang); sông La Ngà ở Bình Thuận bắt nguồn từ tiếng Cơ Ho Lơnga nghĩa là “hột mè”vì trong lòng sông này có nhiều tảng đá đen, trắng lô nhô giống những hạt mè.

Còn La nghĩa là “la hét” không hề xuất hiện trong hơn 400 địa danh ở Nam Bộ cũng như ở một nơi nào khác.

Tóm lại, không thể chỉ hiểu nghĩa địa danh Bà La là “người đàn bà có thói quen ‘la hét’”.

***

Từ nguyên học (etymology) là một bộ môn của ngôn ngữ học, chuyên giải thích nguồn gốc, ý nghĩa và quá trình biến đổi của các từ tổ, trong đó có địa danh. Chẳng hạn cụm từ tháng giêng bắt nguồn từ từ ngữ Hán Việt chính nguyệt. Địa danh Bình Định ra đời năm 1799, năm mà quân Nguyễn Ánh chiếm được thành Qui Nhơn, căn cứ cuối cùng của nhà Tây Sơn, nên Nguyễn Ánh đổi tên thành Qui Nhơn là thành Bình Định, sau đó Bình Đình trở thành tên tỉnh và có nghĩa là dẹp yên cuộc nổi dậy của nhà Tây Sơn.

Căn cứ vào giá trị của kết quả nghiên cứu, các nhà ngôn ngữ học chia ngành học này thành hai phần:

Từ nguyên học khoa học là bộ phận nghiên cứu từ nguyên dựa vào các quy luật biến đổi ngữ âm và ngữ nghĩa nên đã đưa đến những kết quả chính xác, đáng tin cậy, như hai thí dụ vừa nêu.

Còn từ nguyên học dân gian là bộ phận nghiên cứu từ nguyên không dựa vào các quy luật biến đổi ngữ âm, ngữ nghĩa mà giải thích theo sự suy điễn chủ quan của bản thân, nên không có giá trị chính xác, đáng tin cậy.

  • Xem thêm: Địa danh Bến Tầm Long có phải bến ‘tìm vua’?

Xin nêu một thí dụ về hai cách giải thịch theo hai hướng trên về địa danh Cần Giờ ở TP.HCM. Theo tài liệu viết tay của Trương Vĩnh Ký, mà chúng tôi đã đọc trực tiếp ở Thư viện Khoa học xã hội TP.HCM, trước hết ông viết chữ Cân Giờ bằng chữ Khmer, phiên âm cách đọc, rồi ông giảng giải bằng tiếng Pháp nghĩa của từ đó là “cái thúng” và sau cùng ông viết sở dĩ vùng đất được gọi là Cần Giờ vì nơi đây cư dân thường dùng thuyền thúng để di chuyển.

Nghĩ về địa danh Bà La và vài địa danh khác theo từ nguyên học - 3
Bãi biển Cần Giờ

Còn một tác giả gần đây có viết cuốn sách về lịch sử huyện Cần Giờ cho rằng Cần Giờ vốn chỉ “cài cần để đo giờ” và nêu môt bằng chứng là trước đây có lần quân Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn rượt đuổi, Nguyễn Ánh phải cắm một cái cần rồi căn cứ vào bóng cây cần này nhằm biết thời giờ trôi qua để chạy thoát. Chúng tôi đã kiểm tra tài liệu thì không thấy cụm từ cần giờ xuất hiện trong bất cứu từ điển cũ nào và sự kiện Nguyễn Ánh cắm cái cần để biết thời giờ trôi qua không hề được ghi chép trong bất cứ tài liệu lịch sử nào.

Xin nêu thí dụ thứ hai. Dưới thời Pháp thuộc có một người Pháp giải thích nguồn gốc Bà Rịa như sau: Ở thế kỷ XIX, có bà Nguyễn Thị Rịa, quê ở Bình Định, vào Nam Bộ lập nghiệp, có công khẩn hoang được mấy trăm héc-ta đất, sau đó đã hiến dâng số đất này cho chính quyền địa phương và mộ bà hiện còn ở địa phương này. Rất tiếc, nhiều nhà nghiên cứu sau này cứ theo lý giải của ông Tây này và xem như chân lý. Ngày nay, có người đã xác định được từ nguyên của từ Bà Rịa: do cụm từ Po Riyak của dân tộc Chăm, chỉ vị “thần trấn sóng”, nghĩa là khi gặp sóng to gió lơn người Chăm van vái vị thần này để được sóng yên bể lặng và thoát nạn.

Xin dẫn thí dụ cuối cùng. Có người trước đây cho rằng địa danh Cần Thơ bắt nguồn từ việc một hôm có đoàn du khách đi thuyền trên sông Hậu, thấy cảnh gió mát, trăng thanh rất hữu tình nên nổi hứng đòi làm thơ, tức là cần làm thơ để thỏa mãn hừng thú. Thật ra, Cần Thơ bắt nguồn từ tên cá Kìn Tho, người địa phương gọi là cá sặt rằn hay cá lò tho, xuất hiện nhiều ở đây.

Nghiên cứu địa danh rất cần từ nguyên học khoa học, không cần từ nguyên học dân gian.

  • Xem thêm: Địa danh ‘cái răng’ ở Tây Ninh
Từ khoá: Bà Rịa - Vũng TàuBình ĐịnhCần Giờđịa danhKTNN 1009Nguồn gốc
Bài trước đó

Những sự kiện bất ngờ ở Nam cực

Bài kế tiếp

Nhiếp ảnh gia Quốc Huy nhìn lại những ngày đầu trước lệnh giãn cách ở Sài Gòn

Bạn có thể quan tâm

“Cày” gì trên Netflix? Top 10 phim hot nhất mà bạn không nên bỏ lỡ
Phim

“Cày” gì trên Netflix? Top 10 phim hot nhất mà bạn không nên bỏ lỡ

05/08/2025
8000 Bitcoin và cú ném lịch sử xuống bãi rác: Khi vận may nằm dưới… 15 mét rác thải
Chuyện lạ

8000 Bitcoin và cú ném lịch sử xuống bãi rác: Khi vận may nằm dưới… 15 mét rác thải

05/08/2025
Ai cũng từng là 'Jumbo': Bộ phim hoạt hình chạm đến đứa trẻ bên trong bạn - 1
Phim

Ai cũng từng là ‘Jumbo’: Bộ phim hoạt hình chạm đến đứa trẻ bên trong bạn

04/08/2025
Phim

“Cày” gì trên Netflix? Top 10 phim hot nhất mà bạn không nên bỏ lỡ

05/08/2025
Phim

Ai cũng từng là ‘Jumbo’: Bộ phim hoạt hình chạm đến đứa trẻ bên trong bạn

04/08/2025
Phim

Đạo diễn Mo Hong-jin: ‘Tôi cảm thấy hạnh phúc khi được ra mắt phim tại Việt Nam’

31/07/2025

DOANHNHAN+ĐỀ XUẤT

Phương Mỹ Chi và bản phối Hello Vietnam chạm tới trái tim châu lục
Âm nhạc

Phương Mỹ Chi và bản phối Hello Vietnam chạm tới trái tim châu lục

Đăng bởi Hương Linh
17/07/2025
Từ sân khấu đến tòa án: Một vở kịch Mỹ với diễn viên Việt và đài phun nước không biết nói năng
Sao & Showbiz

Từ sân khấu đến tòa án: Một vở kịch Mỹ với diễn viên Việt và đài phun nước không biết nói năng

Đăng bởi Takeshi Naoe
13/07/2025
“Cày” gì trên Netflix? Top 10 phim hot nhất mà bạn không nên bỏ lỡ
Phim

“Cày” gì trên Netflix? Top 10 phim hot nhất mà bạn không nên bỏ lỡ

Đăng bởi Chang Q.
05/08/2025
Brad Pitt và cú trở lại rực lửa: Khi tốc độ là lẽ sống - 2
Phim

Brad Pitt và cú trở lại rực lửa: Khi tốc độ là lẽ sống

Đăng bởi Sammi
07/07/2025
Tự hỏi: Ca khúc chữa lành được viết bằng âm thanh, ánh sáng và sự tĩnh lặng
Âm nhạc

Tự hỏi: Ca khúc chữa lành được viết bằng âm thanh, ánh sáng và sự tĩnh lặng

Đăng bởi Hương Linh
25/07/2025
Honna Tetsuji
Âm nhạc

Hoà nhạc Toyota 2025: Bản giao hưởng cảm xúc – Khi âm nhạc là hơi thở của hồn Việt

Đăng bởi Vinh Nguyen
10/07/2025
Nghệ sĩ trình diễn nhạc cụ làm từ gốm tại Gốm Show ở Hà Nội
Giải trí

Những âm thanh vỡ ra từ một mảnh gốm

Đăng bởi Minh Nguyệt
17/07/2025
Xem thêm
Facebook Instagram Threads LinkedIn Twitter
DoanhnhanPlus.vn

Mái nhà chung để những người bận rộn
cùng chia sẻ kinh nghiệm sống
và chuyện làm ăn.
Cầu nối cho những ý tưởng
khởi nghiệp sáng tạo.
Không gian chia sẻ, giao lưu văn hoá,
giải trí, mua sắm của doanh nhân.

DMCA.com Protection Status

VỀ CHÚNG TÔI

  • Giới thiệu
  • Liên hệ quảng cáo
  • Quy chế hoạt động
  • Nội quy

Giấy phép số 577/GP-BTTT do Bộ TTTT
cấp ngày 22/11/2017.

Chịu trách nhiệm nội dung:
Lý Mỹ
Công ty Truyền thông Nguyễn Văn Vinh
10/29 Trần Nhật Duật, Q 1, TPHCM
(84) 2838469899

ĐẶT BÁO DÀI HẠN

© 2018 DoanhNhanPlus.VN - Giấy phép số: 577/GP-BTTTT do BTTTT cấp.

Chào mừng trở lại!

Đăng nhập vào tài khoản của bạn

Bạn quên mật khẩu?

Retrieve your password

Vui lòng nhập email hay tên đăng nhập để reset mật khẩu

Đăng nhập
Thanks for Sharing

Many thanks and highly appreciate your prompt action and the article.

33win

kuwin

188bet

97win

Good88

For88

U888

Top88

Go99

188bet

188bet

xoso66

77bet

ww88

good88

c54

  • Đăng nhập
  • Trang chủ
  • Kinh doanh
    • Doanh nghiệp
    • Chuyện làm ăn
    • Hàng không
    • Tài chính
    • Thị trường
    • Bất động sản
    • Hành Trình Thành Công
      • Khởi nghiệp
      • Quản trị
      • Marketing
      • Nhân lực
    • Sang ngày mới
    • DoanhNhan-Hub
  • Doanh nhân
    • Góc nhìn
    • Cà phê kinh tế
    • Chia sẻ
    • DN+trò chuyện
    • Nhân vật
    • Người dẫn đầu
  • Chốn Về
    • Giáo dục
    • Sống An Nhiên
      • Chuyện nhà tôi
      • Sống
      • Mối quan hệ
    • Sống khoẻ
      • Năng Lượng Mới
      • Dinh dưỡng
      • Y tế
      • Thư gởi người bận rộn
      • Sống Thể thao
    • Du lịch
      • Điểm đến
      • Điểm Đến Tạo Giá Trị
    • Ẩm thực
      • Món ngon
      • Hương vị quê nhà
      • Thức uống
    • Không gian sống
  • Văn hoá
    • Giải trí
      • Âm nhạc
      • Phim
      • Sân khấu
      • Sao & Showbiz
      • Truyền hình
    • Nghệ thuật
      • Hội họa
      • Nhiếp ảnh
    • Đọc & sống
    • Tản mạn
      • Truyện ngắn
      • Sống chậm & Nghĩ sâu
      • Trà dư tửu hậu
      • Thư giãn
    • Kiến thức
  • Lịch lãm
    • Thời trang
      • Bộ ảnh thời trang
      • Trang sức
      • Phụ kiện
      • Style guide
      • Sành điệu
    • Làm đẹp
    • Góc đàn ông
    • Thời gian
  • Chuyển Động
    • Xe hơi
    • Góc Biker
    • Du thuyền
    • Chạm Vô-lăng
  • Công nghệ
    • Điện thoại
    • Máy tính
    • Máy tính bảng
    • Nghe nhìn
    • Máy ảnh
    • Nhịp sống số
    • Thiết bị gia đình

© 2018 DoanhNhanPlus.VN - Giấy phép số: 577/GP-BTTTT do BTTTT cấp.