Giải Nobel Vật lý về tay hai nhà khoa học Bỉ và Anh; riêng giải Nobel Hóa học, các nhà khoa học đoạt giải đều có nhiều quốc tịch, trong đó ba của Mỹ, hai của Israel, một của Anh và một của Áo. Năm nay, lần đầu tiên trong nhiều năm, người đoạt giải Nobel Văn học sở trường về truyện ngắn và giải Nobel Hòa bình gắn liền với sự kiện thời sự: giải trừ vũ khí hóa học.
Giải Nobel Sinh học – Y học: Làm sáng tỏ cơ chế vận chuyển bên trong tế bào
Giải thưởng được trao cho ba nhà khoa học: (1) James E. Rothman, sinh năm 1950 tại Haverhill, bang Massachusetts, Mỹ, lấy bằng tiến sĩ tại Trường Y khoa Đại học Harvard năm 1976. Ông hiện là giáo sư kiêm chủ tịch phân khoa Sinh học Tế bào tại Trường Đại học Yale ở New Haven, bang Connecticut (Mỹ); (2) Randy W. Schekman, sinh năm 1948 tại St Paul, bang Minnesota, Mỹ. Năm 1974, ông lấy bằng tiến sĩ. Năm 1976, Schekman giảng dạy tại Trường Đại học California ở Berkeley, nơi ông là giáo sư tại phân khoa Sinh học Phân tử và Tế bào; (3) Thomas C. Südhof, sinh năm 1955 tại Göttingen (Đức), theo học Đại học Goerg-August ở quê nhà, lấy bằng tiến sĩ hóa thần kinh năm 1982. Năm 1991, Südhof là nhà điều tra nghiên cứu tại Viện Y học Howard Hughes và được bổ nhiệm làm giáo sư Sinh học Phân tử và Tế bào tại Đại học Stanford từ năm 2008.
Cả ba nhà khoa học trên được vinh danh qua việc làm sáng tỏ cơ chế vận chuyển bên trong tế bào. Theo kết quả nghiên cứu của họ, mỗi tế bào là một nhà máy sản xuất và “xuất xưởng” các phân tử, chẳng hạn phân tử insulin được sản xuất và phóng thích trong máu, các phân tử dẫn truyền thần kinh từ một tế bào thần kinh này sang tế bào thần kinh khác. Các phân tử này được vận chuyển quanh tế bào trong những túi nhỏ vốn là đối tượng đã được Rothman và hai đồng nghiệp nghiên cứu từ lâu.
Giải Nobel Vật lý: Phát hiện về mặt lý thuyết cơ chế giúp chúng ta hiểu biết về nguồn gốc của khối lượng các hạt hạ nguyên tử
Giải được trao cho hai nhà khoa học: (1) François Englert – công dân Bỉ, sinh năm 1932 tại Etterbeek, Bỉ. Năm 1959, ông lấy bằng tiến sĩ tại Trường Đại học Tự do Bruxelles, Bỉ và hiện là giáo sư danh dự tại trường này; (2) Peter W. Higgs – sinh năm 1929 tại New Castle, Anh quốc, lấy bằng tiến sĩ năm 1954 tại King’s College, Đại học London, hiện là giáo sư danh dự tại Đại học Edinburgh, Anh.
Lý thuyết của họ là trung tâm Mô hình chuẩn (Standard Model) của bộ môn vật lý hạt có tác dụng làm sáng tỏ sự kiện thế giới đã hình thành như thế nào. Theo Mô hình chuẩn, mọi vật, từ bông hoa, con người đến các vì sao đều chỉ chứa một vài chất cơ bản, đó là những hạt vật chất. Mô hình này khẳng định sự hiện hữu của một loại hạt đặc biệt gọi là hạt Higgs, xuất phát từ một trường vô hình hiện diện ở khắp nơi trong không gian.
Giải Nobel Hóa học: Khai triển các mô hình áp dụng trong những hệ thống hóa học phức tạp
Giải được trao cho ba nhà khoa học: (1) Martin Karplus – nhà khoa học có hai quốc tịch Mỹ và Áo, sinh năm 1930 tại Vienna, lấy bằng tiến sĩ tại Viện Công nghệ California, Mỹ năm 1953, giáo sư Đại học Strasbourg (Pháp), giáo sư danh dự Đại học Harvard, Mỹ; (2) Michael Levitt, công dân Mỹ, Anh và Israel, sinh năm 1947 tại Pretoria, Nam Phi, lấy bằng tiến sĩ năm 1971 tại Đại học Cambridge, Anh, hiện là giáo sư bộ môn Nghiên cứu bệnh Ung thư tại Trường Y khoa Đại học Stanford, California, Mỹ; (3) Arieh Warshel, công dân Mỹ và Israel, sinh năm 1940 tại Kibbutz-Nahum, Israel, lấy bằng tiến sĩ năm 1969 tại Viện Khoa học Weizman, Rehovot, Israel, hiện là giáo sư Trường Đại học Nam California, Los Angeles, Mỹ.
Điểm độc đáo trong hoạt động của các nhà khoa học trên là vận dụng sự song hành của vật lý cổ điển và vật lý lượng tử, vốn rất khác biệt nhau, để làm sáng tỏ các bài toán phức tạp liên quan đến bộ môn hóa học.
Giải Nobel Văn học: Sự lên ngôi của thể loại truyện ngắn
Người được trao giải là nhà văn nữ Alice Munro, quốc tịch Canada, sinh năm 1931 tại Wingham, nay thuộc tỉnh Ontario. Cha là chủ nông trại, mẹ là giáo viên, sau khi học hết bậc trung học, Munro bắt đầu học tiếng Anh và khoa báo chí tại Trường Đại học Western Ontario, nhưng sau khi lập gia đình vào năm 1951, bà bỏ học nửa chừng, cùng chồng về sống ở Victoria, thuộc tỉnh British Columbia nằm ở vùng cực Tây Canada. Trong văn nghiệp, Munro viết truyện từ tuổi thiếu niên, song phải chờ đến năm 1968, tác phẩm đầy đặn đầu tay của bà mới ra mắt người đọc. Từ cuối thập niên 1970 đến đầu thế kỷ XXI, Munro xuất bản hàng chục tác phẩm, trong đó một truyện ngắn của bà được đạo diễn Sarah Polley chuyển thể thành tác phẩm điện ảnh Away from her (Cách xa nàng) năm 2006. Các nhà phê bình đánh giá truyện của bà luôn trong sáng và có tính hiện thực, một số xem bà là một Tchekhov của Canada.
Giải Nobel Hòa bình: Tất cả cho giải trừ vũ khí hóa học
Giải năm nay được trao cho một tập thể: Tổ chức Cấm vũ khí hóa học (OPCW), do những nỗ lực của OPCW nhằm triệt tiêu vũ khí hóa học trên thế giới. Năm 1997, bản quy ước cấm sản xuất và tồn trữ vũ khí hóa học có hiệu lực thi hành trên toàn thế giới, từ đó đến nay đã có 189 nước tham gia vào bản quy ước. Cũng trong quãng thời gian đó, OPCW đã tích cực hoạt động để bản quy ước được thực hiện một cách hiệu quả nhất. Với sự kiện vũ khí hóa học tại Syria vừa qua, một lần nữa vai trò của OPCW được nhắc đến và giải Nobel Hòa bình năm nay nhằm đề cao kế hoạch phá hủy các kho chứa vũ khí hóa học như một việc làm cấp bách của toàn thế giới.
Giải Nobel Kinh tế: Lý thuyết mới về giá trị trái phiếu và chứng khoán
Giải được trao cho ba nhà kinh tế học người Mỹ: Eugene F. Fama thuộc Trường Đại học Chicago, bang Illinois, Lars Peter Hansen thuộc Trường Đại học Chicago, bang Illinois và Robert J. Shiller thuộc Trường Đại học Yale, New Haven, bang Connecticut.
Ba nhà kinh tế này đã đưa ra một lý thuyết mới và nghe như nghịch lý, đó là chúng ta không thể tiên đoán trị giá trái phiếu và chứng khoán trong vòng vài ngày hay vài tuần lễ, song có thể dự đoán trị giá của chúng trong ba hay năm năm tới. Cả ba nhà kinh tế đã nghiên cứu vấn đề trên từ những thập niên 1960-1980 và kết quả nghiên cứu của họ không những có ảnh hưởng trên lĩnh vực khảo sát kinh tế, mà còn có thể thay đổi cung cách hoạt động của thị trường chứng khoán.
Được biết trị giá một giải thưởng tương đương 1,25 triệu USD, chia đều cho những người cùng đoạt giải.
