Chúng ta chờ đợi, hy vọng Giải thay thế cho Nobel Văn chương năm nay rơi vào tay Kim Thúy, nhà văn gốc Việt hiện cư ngụ tại Canada, thế nhưng giải này vừa được trao cho Maryse Condé, nhà văn nữ người Pháp, 81 tuổi.
Nếu tác phẩm của Kim Thúy nói về xã hội Việt Nam sau 1975, và về đời sống, tâm trạng ngổn ngang của một nhà văn lưu vong, tác phẩm của Maryse Condé nói về đời sống của người dân da đen từ thời nô lệ tới thời thuộc địa Pháp.
Ban tuyển chọn của giải tuyên bố tại Thư viện Quốc gia Thụy Điển ở Stockholm: “Maryse Condé, với ngôn ngữ chính xác, đã mô tả những tai hại của chính sách thuộc địa và sự hỗn loạn thời hậu thuộc địa”.
Giống như Phillip Roth, Maryse Condé – sinh năm 1937 tại Guadeloupe, thuộc lãnh thổ hải ngoại của Pháp, đã nhiều lần được đề nghị giải Nobel nhưng chưa bao giờ được tuyển chọn. Cựu sinh viên Đại học Sorbonne, Maryse Condé dạy văn chương tại các đại học ở Ghana, Sénégal (châu Phi) trước khi dạy tại Đại học Columbia, Hoa Kỳ. Bà đã được trao nhiều giải văn chương, như giải Hàn lâm viện Pháp 1988 với tác phẩm La Vie Scénérate, giải Marguerite Yoursenar 1999 với Le cœur à rire et à pleurer, giải Tropiques…
Từ cuốn tiểu thuyết đầu tiên, En attendant le bonheur xuất bản năm 1976, tới cuốn cuối cùng Le Fabuleux et Triste Destin d’Ivan et d’Ivana, Maryse Condé là tác giả của 30 cuốn tiểu thuyết, không kể các kịch bản và nghiên cứu. Cách đây hai năm, sau tác phẩm Mets et Merveilles, bà nói sẽ ngưng viết, nhưng với một nhà văn, buông bút không dễ: năm ngoái, Le Fameux et Triste Destin ra đời.
Maryse Condé sẽ nhận giải ngày 9-12 sắp tới tại Stockholm, thủ đô Thụy Điển. Tiền thưởng giải này: 100.000 USD (khoảng 97.000 euro), bằng một phần mười giải Nobel chính thức.
Trước Maryse Condé, một nhà văn khác của Pháp (cũng sinh ở vùng lãnh thổ hải ngoại của Pháp) đã đoạt giải Nobel Văn chương: Saint-John Perse – năm 1960. Tháng 5-2018, Viện Hàn lâm Thụy Điển tuyên bố như thả một trái bom: sẽ không có giải Nobel Văn chương 2018. Quyết định trên được đưa ra sau khi phát giác một vụ tai tiếng về tình dục liên hệ tới chồng một thành viên trong ban giám khảo. Ông Jean Claude Arnault, bị tố cáo đã quấy rối tình dục 18 phụ nữ, có hành động sàm sỡ với cả con gái của nhiều thành viên ban giám khảo của giải, đã nhiều lần tiết lộ tên người được giải trước ngày công bố chính thức. Nhiều thành viên của Viện Hàn lâm Thụy Điển đã từ chức, kể cả Sara Danius – thư ký thường trực của ban giám khảo.
- Xem thêm: Nobel Y học 2018 vinh danh hai người nghiên cứu giải pháp trị ung thư dựa vào hệ miễn dịch
Sau khi Viện Hàn lâm Thụy Điển tuyên bố sẽ không có giải Nobel 2018, trên 100 nhân viên các thư viện, cũng như các nhân vật thuộc giới văn học Thụy Điển đã quyết định lập một giải mới, tạm thời thay thế cho giải Nobel năm nay. Sau đó, ban tổ chức sẽ giải tán để trả lại chỗ cho Nobel 2019, sau khi Viện Hàn lâm Thụy Điển đã thanh lọc hàng ngũ, tìm một phương pháp và triết lý mới cho giải Nobel Văn chương.
Giải thay thế này hoạt động trên nguyên tắc dân chủ, trái với giải Nobel được quyết định bởi 18 người trong ban giám khảo. Ban tổ chức tuyển chọn một danh sách những nhà văn trên khắp thế giới, tổng cộng 47 người, trong đó có những tên tuổi như Paul Auster, Joyce Carol Oates, Ian McEwan, Amos Oz, Margaret Atwood để độc giả quyết định chọn ai. Có 33.000 người đã bỏ phiếu bình chọn qua internet, với bốn nhà văn lọt vào vòng chung kết: nhà văn gốc Việt Kim Thúy, nhà văn Anh Neil Gaiman, nhà văn Nhật Haruki Murakami và Maryse Condé. Murakami xin rút lui để được yên tĩnh sáng tác.
Mặc dù không được trao giải kỳ này, việc được vào chung kết một giải thưởng văn chương quốc tế cũng đã giúp độc giả VN khám phá Kim Thúy, nhà văn viết bằng tiếng Pháp những tác phẩm, từ Ru, Mãn, Vi, À Toi… đã được dịch ra nhiều thứ tiếng và giúp người ngoại quốc hiểu tâm hồn của người Việt.
Paris 13-10-2018
