Chào đời từ những năm 1995-2014, thế hệ Z hay thế hệ những con người sinh ra trong thời đại kỹ thuật số, những chủ nhân hoàn hảo của nền văn minh công nghệ, nay đã bắt đầu bước vào tuổi trưởng thành, và một cuộc chuyển giao tất yếu từ các thế hệ đi trước đang diễn ra như một làn sóng làm thay đổi bộ mặt xã hội cũng như cuộc sống gia đình và tư duy cá nhân.
Khi lớp người thiên niên kỷ hay “Thế hệ Y” đang dần già thì cũng là lúc lớp người “Thế hệ Z” bắt đầu bước vào đời. Lớp trẻ này tạo thành một lực lượng lao động mới, một đội ngũ tiêu dùng mới, một đối tượng khai thác công nghệ mới, và hơn hết tạo nên những ảnh hưởng đột phá lớn lao trên mọi lĩnh vực kinh tế xã hội. Hiện tượng đột phá cũng đã diễn ra giữa các thời kỳ chuyển giao từ Thế hệ già (1940-1959), Thế hệ X (1960-1979) sang Thế hệ Y (1980-1994) và nay đến thế hệ Z, còn được gọi là iGen (iGeneration) do đặc trưng bẩm sinh kết nối Internet của lớp người này.
Một làn sóng đột phá mới đã bắt đầu
Căn nguyên của sự đột phá là niềm tin, là nhận thức như được phân tích khá sâu trong một cuộc khảo sát mới đây của công ty tư vấn toàn cầu McKinsey. Nhưng trước hết, với hơn 2,6 tỷ người trong độ tuổi 1995-2014, Thế hệ Z đang tạo nên một làn sóng khổng lồ chi phối thế giới hơn các làn sóng trước. Trở lại với lớp người thiên niên kỷ sinh ra song song với sự ra đời và phát triển như vũ bão của các mạng xã hội từ những Facebook, Twitter đến những YouTube, Vine, Instagram. Mạng xã hội trở thành thứ hành trang công nghệ của họ khi vào đời, khi giao tiếp, khi làm việc và khi mua sắm.
Lớp người iGen chính là hậu duệ của các người thiên niên kỷ, kế thừa những hành trang truyền thông xã hội đó và chịu ảnh hưởng sâu đậm bởi thế giới mạng xã hội, bao gồm những phương tiện thời thượng, những sự kiện nổi bật và những nhân vật nổi tiếng. Cũng như lớp người thiên niên kỷ, Thế hệ Z mang đặc trưng sáng tạo. Tính kế thừa sáng tạo đang tăng cường cho lớp người này những năng lực đột phá còn mạnh hơn cả những lớp người đi trước, và vì thế việc họ vào đời báo hiệu cho một làn sóng thay đổi mạnh mẽ hơn bao giờ hết sẽ diễn ra trên nhiều lĩnh vực.
Giới truyền thông gần đây đã đề cập đến sự tăng trưởng nhanh chóng của Snapchat và sau này là TikTok, những thứ mạng chia sẻ hình ảnh phù du, và cả sự lên ngôi của Instagram, cũng là một mạng chia sẻ hình ảnh khác. Chính giới trẻ hay lớp người iGen đang tạo ra sự đột biến này khi họ mỗi ngày mỗi chuyển sang dùng Snapchat thay cho Facebook và vào Instagram để tìm xem những món hàng để mua cho dù Instagram mới chỉ đặt những quảng cáo chứ không bán hàng.
Snapchat hay TikTok chỉ là những mạng chia sẻ các thông điệp phù du, những hình ảnh tự xóa nghĩa là sẽ biến mất ngay sau khi người đọc kịp nhìn thấy. Lớp trẻ iGen đang phát triển triết lý chia sẻ đó thành một cao trào cho chính mình. Số lượng iGen trong lứa tuổi từ 13-17 sử dụng Snapchat và nay thêm cơn sốt TikTok tăng lên theo cấp số nhân; họ bỏ xa thói quen chia sẻ bằng văn bản, bằng hình ảnh lưu giữ trên Facebook của thế hệ Y để đến với triết lý chia sẻ “khoảnh khắc” của chính mình.
Mặc nhiên đột phá vào hầu hết lĩnh vực
Lớp trẻ mặc nhiên đột phá vào nền giáo dục và điều này tạo nên mối lo đối với những người có trách nhiệm như Tiến sĩ Pamela Rutledge, Giám đốc trung tâm nghiên cứu tâm lý truyền thông Media Psychology Center. Thế hệ Z đang thể hiện việc tự giáo dục thông qua ảnh hưởng mạng xã hội thay vì chấp nhận một nền giáo dục chính quy. “Thế hệ Z đang lớn lên với các tác nhân ảnh hưởng, những nhân vật mà họ nhìn thấy và thán phục trên Snapchat, Youtube, Vine hay Instagram, và rồi họ tự coi mình như chính nhân vật đó, bất kể ở mặt tiêu cực hay tích cực. Bức tường ngăn cách giữa người ảnh hưởng và người bị ảnh hưởng đã sụp đổ”.
Với các lớp người đi trước, hiểu về iGen không phải là điều dễ dàng bởi sự việc không còn là luận cứ hay suy diễn mà phải thông qua các cuộc khảo sát ở những góc độ khác nhau, nền văn hóa khác nhau và cả không gian địa lý khac nhau. Kết quả khảo sát của công ty nghiên cứu thị trường Kantar Millward Brown cho thấy một hình ảnh iGen sắc nét hơn, trong đó có cả iGen Việt Nam, Philippines, Indonesia và Thái Lan. Lớn lên trong thời kỳ chín muồi công nghệ từ giữa thập niên 1990, iGen chính là thế hệ sành công nghệ nhất hiện nay. Nhưng trong khi trang thiết bị công nghệ chưa có gì khác biệt lớn thì xem ra iGen lại sử dụng chúng khác với lớp người đi trước.
Thực vậy, Thế hệ Z thích truyền thông qua hình ảnh, sử dụng cùng lúc nhiều mạng xã hội để kết nối. Các em ít xem tivi, nghe radio hay xem báo in so với các thế hệ trước: chỉ 52% xem tivi hơn một giờ mỗi ngày so với 77% ở lứa tuồi 20-34. Đặc biệt, các em rất ghét bị quảng cáo tấn công và muốn các thương hiệu tôn trọng không gian trực tuyến của mình. Theo khảo sát, 22% thành viên thế hệ Z ở Việt Nam phản ứng tiêu cực với quảng cáo pop-up tức những cửa sổ tự động nhảy vào trang Web kể cả khi không ai nhấp chuột vào đó.
Tôn trọng sự riêng tư và thích tự sáng tạo
Tuổi trẻ sành mạng ngày nay rất tôn trọng tính riêng tư, thích những hình ảnh hiện lên nhanh gọn và cảm phục những ai biết tôn trọng giá trị sáng tạo của họ. Sự riêng tư là đòi hỏi sâu kín nhất của lớp trẻ, và đó cũng chính là lý do mà họ chọn những hình ảnh hay những đoạn video tự xóa trên Snapchat. Thời gian chú ý của họ không kéo dài hơn 8 giây. Không giống như thế hệ thiên niên kỷ, họ thích hình ảnh hoặc biểu tượng (emoji) hơn là văn bản. Vì thế, nội dung được thể hiện bằng hình ảnh và được chẻ nhỏ là cách tiếp cận phù hợp để thu hút sự chú ý của họ.
Sáng tạo là khát khao của iGen; vì thế, trong khi những người thiên niên kỷ thích chia sẻ nội dung, Thế hệ Z thích tự sáng tạo nội dung. Họ khám phá bản sắc và thử định nghĩa chính mình qua nội dung mà họ tạo nên. Bằng cách này, họ có thể chia sẻ câu chuyện của họ, học hỏi lẫn nhau và xây dựng cộng đồng. Thế hệ Z khá nôn nóng với thông tin, và họ chọn giải pháp tìm kiếm ngay trên đầu ngón tay nơi chiếc điện thoại họ mang theo.
Việc mua sắm của Thế hệ Z cũng đang làm điên đầu các nhà quảng cáo khi họ chủ động tìm nguồn thông tin. Trước hết, lớp trẻ iGen keo kiệt hơn lớp người thiên niên kỷ. Với một món hàng, họ luôn tìm kiếm giá trị tốt nhất về chất lượng, giá cả, và việc có giao hàng miễn phí hay không. Trên thực tế lớp trẻ iGen ít đi chợ trực tuyến hơn so với lớp thiên niên kỷ. Một điểm rất đáng lưu tâm là iGen thường đi tới các cửa hiệu, cửa hàng hay siêu thị vì chức năng của các nơi mua sắm này chứ không chỉ đơn giản vì sở thích coi hàng, và đây là một vấn đề lớn cho việc định hình nên thị trường mua sắm tương lai.
Mang đặc trưng một thế hệ siêu nhận thức
Từ khi còn trẻ, những người iGen đã được tiếp xúc với internet, mạng xã hội và hệ thống di động. Bối cảnh đó đã tạo ra một thế hệ siêu nhận thức, rất thoải mái với việc thu thập và tham khảo chéo nhiều nguồn thông tin, và năng lực tích hợp các trải nghiệm ảo và đời thật. Khi kết nối toàn cầu tăng vọt, sự thay đổi thế hệ có thể đóng vai trò quan trọng hơn trong việc thiết lập hành vi so với sự khác biệt về kinh tế xã hội. Những người trẻ tuổi đang tạo ảnh hưởng mạnh mẽ đến mọi người ở mọi lứa tuổi. Cuộc khảo sát của McKinsey nhắm đến tìm hiểu các hành vi của thế hệ trẻ này và ảnh hưởng của nó lên các mặt kinh tế xã hội và đời sống.
Cuộc khảo sát này cho thấy 4 hành vi cốt lõi của những người trẻ này khi họ tìm kiếm sự thật, đó là coi trọng biểu thức riêng, kết nối với nhiều nguồn, coi trọng hiệu quả của đối thoại, và cuối cùng đưa ra quyết định dựa trên phân tích và thực dụng. Ở hành vi thứ nhất, những người trẻ này không xác định bản thân qua một khuôn mẫu mà tự thử nghiệm các cách khác nhau để định hình bản sắc của mình theo thời gian. Thế hệ Z luôn được kết nối. Họ liên tục đánh giá lượng thông tin và ảnh hưởng chưa từng có. Đối với họ, bản thân là nơi để thử nghiệm và thay đổi.
Nghiện cộng đồng là một thuộc tính hay hành vi khác của iGen, và thực sự là họ luôn kết nối với những sự thật khác nhau. Họ không phân biệt giữa bạn bè họ gặp trực tuyến và bạn bè trong thế giới thực. Họ coi trọng các cộng đồng trực tuyến vì chúng cho phép mọi người có hoàn cảnh kinh tế khác nhau kết nối và huy động xung quanh các nguyên nhân và lợi ích. Và điều này dẫn đến loại hành vi thứ ba: iGen hiểu được những sự thật khác nhau qua đối thoại. Họ tin vào tầm quan trọng của đối thoại và chấp nhận sự khác biệt về quan điểm với các tổ chức mà họ tham gia và với chính gia đình của họ. Họ có thể tương tác với các tổ chức từ chối các giá trị cá nhân của họ mà không từ bỏ các giá trị đó.
- Xem thêm: “Thế hệ mất mát” về tích lũy của cải
Hành vi cốt lõi cuối cùng là tính hiện thực. Với lượng thông tin tự tìm kiếm khổng lồ, họ thực dụng và phân tích hơn về các quyết định của mình so với các thành viên của các thế hệ trước. Thế hệ những người tự học này cũng thoải mái tiếp thu kiến thức trực tuyến hơn trong các tổ chức học tập truyền thống. Những iGen đã gia nhập lực lượng lao động tỏ ra quan tâm với việc làm thường xuyên thay vì làm việc tự do hoặc bán thời gian, điều này có thể gây ngạc nhiên so với thái độ của lớp người thiên niên kỷ.
Chuyển giao thế hệ là một tiến trình tự nhiên, tất yếu. Nhưng việc những thế hệ đi trước có thể am hiểu cặn kẻ về thế hệ đi sau là một điều rất khó, nhất là khi tất cả biến số đều thay đổi theo thời gian và khi công nghệ góp phần tích cực vào sự biến đổi, tạo nên những đột phá. Chính vì thế, tìm hiểu về cách giới trẻ tìm kiếm sự thực – về mình, về xã hội, về quyền lợi, về trách nhiệm – thể hiện qua các hành vi cốt lõi sẽ giúp cho quá trình chuyển giao thế hệ đạt được những hiệu quả tích cực.
